Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «İstənilən risk arzuolunmaz, fəlakətli hadisələrin və onların törətdiyi iqtisadi zərərin yaranma ehtimalı kimi başa düşmək lazımdır»
- (cədvəl 11.11). Cədvəl 11.11 1 mln əhali vahidinə düşən ölüm ehtimalının artması ilə
- Risk analizinin obyektləri
- Analizin aparılma prosesində nəzərdə tutulan su ehtiyatlan və antropogen fəaliyyətin obyektləri
anlayışı hadisənin baş vennəsini, məsələn, insan fərdlərinin müəyyən fəsildə, dövrdə və yaşda xəstələnməsi və dünyasını dəyişməsi ehtimalını xarakterizə edir». «İstənilən risk arzuolunmaz, fəlakətli hadisələrin və
1993). Beləliklə, qeyd olunanlardan görünür ki, risk anlayışına əlverişsiz, arzuolunmaş təhlükəli hadisələrin baş vemıəsi və onların neqativ nəticələrinin kəmiyyətcə (mıqdarca) ifadəsi kimi baxmaq daha məqsədəuyğundur. Hər bir adam gündəlik olaraq müəyyən riski qiymətləndinnək qərarı qəbul etməlidir. Bu qərarlar təbiət hadisələri və insan fəaliyyəti ilə əlaqədar olan könüllü və məcburi risklər əsasında qəbul edilə bilər (cədvəl 11.11). Cədvəl 11.11 1 mln əhali vahidinə düşən ölüm ehtimalının artması ilə Fəaliyyət növləri Ölümün səbəbləri Gündə 1,4 siqaret çəkmək Xərçəng, ürək xəstəlikləri 2 ay siqaret çəkənlə birgə yaşamaq Xərçəng, ürək xəstəlikləri 1-2 1 gündə çaxır içmək Qara ciyərin sirrozu Daş kömür şaxtasında 1 saat olmaq Şaxtaçıların pnevmokoniozu Daş kömür şaxtasında 3 saat olmaq Bədbəxt hadisə 6 dəqiqə kanatla (xizəklə) səyahət etmək « »« »« » Velosipedlə 16 km. Hərəkət etmək « »« »« » Avtomobili 480 km idarə etmək « »« »« » Reaktiv təyyarə ilə 16000 kv uçmaq « »« »« » Reaktiv təyyarə ilə 9600 km uçmaq Kosmik şüalanma nəticəsində yaranan xərçəng Adi daş və kəıpic evdə 2 ay yaşamaq
Təbii radiasiya fonunda yaranan xərçəng
Döş qəfəsinin bir dəfə rentgen çəkilişi Rentgen şüalanması nəticəsində yaranan xərçəng 40 xörək qaşığı yer fındığı (araxis) yağı qəbul etmək Qara ciyərin xərçəngi (aflatoksin B tərəfindən törənən) 340 q sodah su olan 30 bankanın istifadə edilməsi Saxarin tərəfindən törədilən xərçəng Adi atom elektrostansiyası ilə qonşuluqda 5 il yaşamaq Radiasiya ilə törənən xərçəng Atom elektrostansiyasmdan 32 km məsafədə 100 ilə qədər yaşamaq « »« »« »
Riskin analiz metodologiyasının əsasını aşağıdakı kəmiyyət (miqdar) qiymətləndirməsi təşkil edir: •
obyektlərin və sistemlərin alternativ laiyhələrinin müqayisəsi; •
istənilən təhlükə mənbəyinin səbəblərinin və mühafizə yollarının aşkar edilməsi; •
tələb edilən xərclərin optimal variantının təyini; •
nomıativ sənədlərin hazırlanması və konkret layihələrin ekspertizasını həyata keçirən şəxslərə dəstək venuək və köməklik göstənnək üçün ekspert sistemi məlumatların bazasının yaradılması; •
riskin səbəblərinin və nəticələrinin obyektiv qiymətləndirilməsi. Riskin analizinin metodologiyası dünya üzrə primitiv, empirik tərzdə fonualaşmaqla, əsasən nüvə energetik quruğuları, kimya sənayesi obyektləri, raket -kosmik texnika asppektində inkişaf edib. Atmosferdə və su ehtiyatlarında müxtəlif xarakterli zərərli maddələrin (qazlar, aero- zollar, radionuklidlər) yayılma proseslərinin kəmiyyətcə (miqdarca) moddeləşdirilməsi üçün hazırda riyazi modellər və hesablama
tərzinə və təraf mühitə real, yaxud pontensial təsir göstərən tez- niki qurğuların, texnoloji proseslərin və həyata keçirilən müvaiq layihələrin ekoloji ekspertizası üçün olduqca səmərəli əməliyyat sayılır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, təşkil edilən bütün layihələrin icra olunmasında risikin
sahəsində riskin kompleks analiz üsulundan aşağıdakı məqsədlərlə istifadə olunur: •
müxtəlif təbiətli təhlükə mənbələrinə münasibətdə əhalinin və təbiətin mühafizəsinin səviyyəsinin və üsullarının öyrənilməsinin təmini; •
modelləri, ekstrapolyasiya əmsalları və s.) təmini; •
hər bir maddə və maddələr qruppu üçün nonnalann təyini; •
müxtəlif təşkilat və idarəetmə orqanları ilə noraıaların təyininin razılaşdıniması; •
yollarının müəyyən olunması. Risk analizinin obyektləri: •
insan; •
heyvanlar; •
bitkilər; •
ekosistemlər; 609 •
ətraf mühitin funksiyaları və xassələri. Təsir göstərilən sahələri: •
sağlamlıq (ölüm, xəstələnmə, genetik dəyişikliklər, ekosistemlər- dəki ayrı-ayrı adamlarda, eləcə də bitki və heyvanlarla yaranan xoşagəlməz, pis əhval- ruhi]/yə); •
iqtisadiyyat (ətraf mühitin funksiyalarının itməsi, torpağın eroziyası və qeyri- səmərəli istifadəsi, əşya və avadanlıqların korlanması, heyvalnlar və məhsulun itkisi); •
cəmiyyətin şəraiti və təbii ətraf mühitin əlverişli olması. Riskin regional analizinin aparılması üçün lazım olan informasiyalar. Rayon haqqında əsas informasiyalar: Ekologiyanın ümumi vəziyyəti: •
hava: sənaye, şəhər və kənd rayonlarında SO 2 , N0, CO tozlar və digər nəzarət olunan çirkləndiricilər; •
su: içməli su da daxil olmaqla suyun ümumi vəziyyəti; •
torpaq: turşular, nitratlar, flüoridlər, ağır metalların paylanması. Coğrafi informasiyalar: •
demoqrafik situasiya, əhalinin sıxlığı və paylanması; •
baş nəqliyyat magistralları; •
topoqrafiya; •
çayların və digər su hövzələrinin sistemləri; •
iqlim və meteoroloji məlumatlar •
torpaqların faktiki
və ehtimal
olunan istifadəsi və zonalaşdırılması; •
müəssisələrin yerləşdirilməsi. Analizin aparılma prosesində nəzərdə tutulan su ehtiyatlan və antropogen fəaliyyətin obyektləri •
kənd təsərrüfatı, sənaye (kimyəvi, biokimyəvi, neft-qaz emalı, metallurgiya, yeyinti sənayesi, partlayışh işlər və s.); •
•
enerjinin istehsalı və paylanması; •
tullantalıran toplanması, saxlanması və təkrar emalı; •
suyun işlənməsi və s. Antropogen fəaliyyətin qeyd edilən növlərinindən yaranan təhlükələrin identiflkasiyası (təfriqi) üçün tələb olunan informasiyalara aşağıdakılar aiddir: Konkret istehsalat sahələri üçün: •
sahədə aparılan fəaliyyət növlərinin ümumi şərhi; 610 Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|