Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zərərli və təhlükəli materialların və maddələrin daşınması
- 11.6.3. insan və ətraf mühit üçün təhlükələrin identifikasiyasi.
- Regiondakı risk mənbələri - təbii və antropogen
- Təsirlərin növləri.
- Eoloji risk
- Təhlükəsizlik şkalası.
- Ətraf mühitin vəziyyətinin təsnifatı.
•
hansı maddələr istifadə olunur (ilkin və köməkçi materiallar), işlənilir, saxlanılır (nəqliyyat vasitələri də daxil olmaq şərtilə) və istehsal olunur;
•
mllantı kimi hansı materiallar istehsal olunur, atmosfer əvə su ehtiyatlarına atılan polyutantlarm orta və maksimal miqdarı; •
tullantıların əsas toplanma yeri və saxlanma üsulları. Zərərli və təhlükəli materialların və maddələrin daşınması: •
ilkin və istehsal olunan materiallann daşınması; •
daşman təhlükəli materialların miqdarı və növləri; •
yaxınlıqdakı ərazinin torpaqlarından istifadə olunması (fəaliyyət, iri magistrallar, salınan rayonlar). İlkin mərhələdə alman informasiyaların köməkliyi ilə təhlükələrin analizini aparmaq və müvafiq mübarizə tədbirləri hazırlamaq mümkün olur.
Hər hansı bir regionda, yaxud ərazidə regional riskin analizində ən vaciö mərhələ təhlükələrin identifikasiyasi hesab olunur. Çünki bu əməliyyat sonrakı hərəkətlərin, tədbirlərin ardıcıllığını təmin edir və müəyyənləşdirir. Bu mərhələdə regiondakı risk mənbələri və onların insana, cəmiyyətə və təbiətə təsirləri müəyyən olunur. Regiondakı risk mənbələri - təbii və antropogen xarakter daşıyır. Təbii risk mənbələrinə aiddir:
•
zəlzələlər; •
qasırğalar; •
sunamilər; •
uçqunlar (qa rvə dağ uçqunlan, torpaq sürüşmələri) •
sel və subasmalar •
vulkan püskürmələri və s. Region miqyasında apanlan risk analizi zamanı risk mənbəyi olan insan fəaliyyətinin (antropogen risk) aşağıdakı növlərinin nəzərə alınması olduqca vacib məsələ sayılır: •
•
biokimya və fannakologiya; •
biotexnologiya; •
müdafiə; •
partlayış və yanğınlar; •
ərzaq və içkilər; •
qaz hasilatı və istifadəsi; 611 •
metalların emalı; •
nüvə məmulatlarının hasilatı; •
əsas emal məhsularmın hasilatı və açıq işlənməsi; •
neft-kimya və kimya məmulatlar; •
boru prokatı və çəkilişi; •
elektrik enerjisinin istehsalı və paylanması; •
elmi-tədqiqatlar və müayinələr; •
saxlanma; •
daşınma; •
tullantıların toplanma yeri; •
suyun işlənməsi. Qeyd edilən regional risk amillərindən hər hansı biri insana və təbiətə göstərilən müə}^ən təsir effektinə malik olması ilə xarakterlənir. Təsirlərin növləri. Risk analizi zamanı nəzərə alman təbiətə və insana göstərilən antropogen fəaliyyət növlərinin təsir göstərən amillərinə aşağıdakılar aiddir: •
kimyəvi maddələr; •
radioaktiv şüalanma; •
səs-küy; •
nəqliyyat; •
partlayışlar; •
əşyaların düşməsi; •
istilik və soyğun təsirləri (günvuraıa, istilik vurma, yanıqlar, donmalar) vəs. Risk - ehtimal olunan qorxu, fəlakət, sosial, maddi zian vuran halların mümkünlüyü, yaxud hər hansı bir işdə zərər çəkmək və ya uyğunsuzluğa düçar olma kimi başa düşülür. Onun üçün ən xarakterik cəhət təhlükəli vəziyyətin qəflətən baş verməsi, gözlənilməzliyi və aniliyidir. Müasir dördə cəmiyyəti maraqlandıran ən atual məsələlərdən biri də ətraf mühitin və insanların təhlükəsizliyi problemidir. Alimlər həyatda baş verən təhlükəli hadisələri, kəmiyyət baxımından ölçmək üçün bölgü şkalasından istifadə etməyi məsləhət görürlər. Belə halda “risk” anlayışı bu və ya digər təhlükəli vəziyyətlə əlaqədar yaranan ziyanı (itkini) xarakterizə edən çoxkomponentli vektor kimi başa düşülür. Bir qayda olaraq, vektorlar vaxtdan asılı olaraq fəzada qeyri-bərabər paylanılır. Ekoloji riskə aşağıda qeyd olunan kəmiyyət göstəriciləri daxildir; itkinin (ziyanın) miqdarı (kəmiyyəti); təhlükəli amillərin (faktorların) yaranması ehtimalı; itkinin miqdarının və yaranması ehtimalının qeyri-müəyyənliyi - itki termini faktiki və mümkün ola bilən
sosial, iqtisadi zərəri, ətraf mühitin vəziyyətinin pisləşməsini ifadə edir. Sosial zərər (ziyan) -əhaliyə dəyən itkinin qaytarılmayan əvəzi, insanların ömrünün qısalması, sağlamlığının pisləşməsi, rifah halı deməkdir. Sosial- iqtisadi zərər-müalıcəyə və sosial əmək şəraitinə sərf olunan xərclər, vaxtından əvvəl ölüm və əmək qabiliyyətinin itirilməsi ilə əlaqədar milli gəlirin itirilməsidir, iqtisadi zərər-xalq təsərrüfatı obyektlərinin zədələnməsindən (dağılmasından), istehsalat-kooperativ əlaqələrinin pozulmasından yaranır. Ekoloji zərər isə ətraf mühitə və ya onun ayrı- ayrı komponentlərinə dəyən itkidir. Konkret müəssisə tərəfidən ətraf mühitə atıln tullantılar fonunda ekoloji risk itkiy ekvivalentdir və riskin miqarı itkinin miqdarına bərabərdir. Bəzən insanlar məqsədlərinə nail olmaq üçün təhlükəli risklər edirlər. Bunlara baxmayaraq risk etmək amili günü-gündən artır və insanlar bununla razılaşırlar.
hadisələrin əmələgəlmə halıdır: buna misal olaraq istilik effektinin inkişafı, ozon qatının nazilməsi, deşilməsi, radioaktiv çirklənmələr, turş çöküntülər və s. göstərmək olar. Təhlükəsizlik şkalası. Ekoloji təhlükəsizlik ayrı-ayrı şəxslərin, cəmiyyətin və ətraf mühitin son dərəcə təhlükəli vəziyyətdən qorunmasını xarakterizə edir. Thlükəsizliyin ölçü vahidi kimi insanın və ətraf mühitin vəzyyətini (keyfiyyətcə) xarakterizə edən göstəricilərdən istifadə olunur. Bu göstərici isə insanın sağlamlığını və ətraf mühitin qorunmasım maksimum təmin edən şəraitin yaradılmasıdır, insan sağlamlığı dedikdə isə, onun şmrünün uzadılmasını, fiziki və zehni iş qabiliyyətini, insan orqanizminin hərtərəfli fəaliyyətini təmin edən şəraitin yaradılınası kimi başa düşülməlidir, insan sağlamlığının əsas göstəricilərindən biri onun orta yaş həddidir. Bir çox alimlər hesab edirlər ki, insanın bioloji vəziyyti orta hesabla 89±5il yaşamasına imkan verir, lakin bir çox obyetiv səbəblərdən qeyd olunan yaş həddi kəskin surətdə fərqlənir. Müxtəlif ölkələrdə insan ömrü təkcə səhiyyənin nailiyyətlərindən asılı deyildir, o, həmçinin cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafından və ətraf mühitin vəziyyətindən də asılıdır. Ümumiyyətlə, təhlükəsizlik məfhumu əhalinin sağlamlığını qorumaq məqsədilə yanaşı ətraf mühitin yaxşılaşdırılmasına da xüsusi fikir verilməsini tələb edir. Bunu kəmiyyətcə düzün qiymətləndinnək üçün üəyyən gstərici olmalıdır. Ətraf mühitin vəziyyətinin təsnifatı. Ekosistemin dayanıqlığını nisbətən düzgün qiymətləndinnək üçün təbii-ekoloji təsnifatdan istifadə edilir. Təbii hal (vəziyyət): ancaq antropogen təsirin şəraiti (fonu) müşahidə olunur; bioloji kütlə maksimum, bioloji mhsuldarlıq minimumdur. Müvazinət vəziyyəti: bərpaolunma prosesinin sürəti yuxarıdır və ya pozulma tempinə bərabərdir; bioloji məhsuldarlıq təbii 613 Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|