m ushuklarda, kalamush va yum ronqoziqlarda uchraydi va ularga qon
so 6ruvchi ikki qanotli hasharotlar - iskabtopar chivinlar
(Phlebotomus
avlodi) orqali yuqadi. Umurtqalilar qonida leyshm aniyalam ing xivchin-
siz
2-6
m ikron uzunlikdagi duksim on shakli uchraydi.
B archa leyshmaniyalar dermatotrop (terida yashovchi) va vistse-
rotrop (ichki organlarda yashovchi) guruhlarga boMinadi. Shunga ko‘ra
ular odam larda va boshqa sutem izuvchilarda
teri va ichki leyshmanioz
kasalliklarini chaqiradi.
T eri leyshmaniozini qo‘zg‘atuvchi leyshm aniyalarga Leishmania
tropica va L. mayorlami misol keltirish mumkin. H ar ikkala tur leysh
m aniyalar M arkaziy O siyo davlatlarida tarqalgan. 0 ‘zbekistonda esa
ularning birinchi turi yo‘qotilgan, ikkinchi turi esa ju d a kam holatlarda
uchrab turadi. Teri leyshmaniozi q o czg‘atuvchilari 0 ‘zbekistonda XX
asrning 50 -6 0 - yillarida keng tarqalgan boMgan. U lar oqibatida terida
pendin
yaralari hosil boMadi, yaralar tuzalgach, ularning o‘rni abadiy
chandiq boMib qoladi. Shu belgiga qarab odam larning teri leyshmanio-
ziga uchraganini aniqlash mumkin.
Tabiatda leyshmaniyalam i y o w o y i kemiruvchilarda saqlanib yuri-
shini 1939-yil akad. Ye. N.Pavlovskiy qoraqum ga qilgan ekspeditsiyasi-
da aniqlagan va unga ko‘ra parazitlam i tabiiy o 4choqlari to‘g ‘risida
ilm iy nazariya yaratgan.
Ular hujayra ichida parazitlik qilganidan
xivchin hosil qilmaydi,
harakatsiz boMadi. Bu parazitlar nihoyatda kichkina (3 -7 mkm), ovalsi-
m on hujayrasida bitta yadrosi va kinetoplasti boMadi.
Tropik leyshmaniya
(Leishmania tropica
0 yuz, qoM va oyoqlar
terisida parazitlik qiladi (5-rasm). Teri leyshm aniozining qo‘zg ‘atuv-
chisini rus shifokori P.F. Borovskiy birinchi m arta 1882-yilda Toshkent
da aniqlagan. Teri leyshmaniozi M arkaziy Osiyo va Kavkaz ortida keng
tarqalgan.
Parazit teri hujayralarida yashaydi va terida yaralar hosil qiladi.
Kasallikning bir yil va undan ortiqroqqa cho‘ziladigan
shahar yoki
surunkali shakli (Ashxobod yarasi) va 3 -6 oy davom etadigan o‘tkir
shakli (penda yarasi) tafovut qilinadi. Teri leyshmaniozi M arkaziy Osiyo
xalqlari o‘rtasida yom on yara, sharq kuydirgisi yoki pashshaxo‘rda nomi
bilan ham maMum.
M orfologik jihatdan leyshmaniyalar ikki xil shaklda: hujayra ichi
da tashuvchilarining tanasida - xivchinsiz ham da sun’iy usulda o‘sti-
rilganda xivchinli ko‘rinishda yashaydi.
66
Leyshmaniyalar hayotining xivchinli davri leptomonad davri deb
ataladi. Visseral leyshmanioz tez-tez yoki m a’lum bir vaqtda, oralab
isitm a chiqarish bjlan davom etadigan og‘ir kasallik hisoblanadi.
M orfologik jihatdan leyshmaniyaning ikkala turi ham
bir-biridan deyarli
farq qilmaydi.
5- rasm . T e ri
Dostları ilə paylaş: