G abduraxmanova

Lernaea elegans
turi parazitlik qilib 
yashaydi. Ushbu qisqichbaqasimonlarga e’tibor bilan qaralsa kopepodit 
lichinkalarining tashqi tuzilishi bo'yicha sikloplarga o'xshash ekanligiga 
ishonish qiyin. Erkaklari urg'ochisi bilan qo'shilgach halok boMadi, 
urg'ochisi esa baliqlarga 1,5-2 oy yopishib yurgach yetuk davriga 
aylanib, hayotining oxirigacha bir joyda qimirlamay qolib ketadi.
307

---

Yopishgan joy id a yaralar vujudga keladi. Baliq chavoqlarida parazit 
ichki bo‘shliqlarigacha kirib boradi. Jigar va ichaklarida qon quyilish, 
yalligManish va gepatit kabi kasalliklam i yuzaga keltiradi. Ichiga 10 
tacha qisqichbasim onlar kirggan baliq halok boMadi. U lam ing 
rivojlanishi ju d a qisqarib ketgan. N auplius va metanauplius davrlari 
tuxum daligida o ‘tadi. Undan esa erkin kopepodit lichinka chiqib, jinsiy 
yetuklikkacha boradi. T ez orada koopulyatsiya am alga oshadi va erkagi 
nobud boMadi. Baliqlarda lem eoz kasalligini keltirib chiqaradi.
Parazit kurakoyoqlilardan L em aeoida kenja turkumi vakillari 
parazitizm oqibatida nisbatan kuchli o ‘zgarishga uchragan. Y irik va 
jinsiy yetilgan urg‘ochilari odatda chuvalchangsim on tanaga ega boMadi. 
Ularda segmentatsiyaning m utloqo izi qolm agan yoki tanasining 
boMimlarga boMinishi ham sezilm aydi. Oldingi qism ida hosil boMgan 
o‘simtasi qon so‘rish uchun xizm at qiladi. Oxirgi tom onida esa 2 ta 
tuxum xaltachasi mavjud. Erkaklari urg‘ochilaridan ancha kichik boMib, 
tuzilishi bilan kopepodit stadiyasini eslatadi. U lar asosan baliqlarda 
parazitlik qiladi, 
kamdan-kam hollarda am fibiyalar va kitlami 
kasallantirishi mumkin. Ayrim vakillari ju d a yirik boMadi. M asalan 
kitlarda parazitlik qilib yashovchi 
Penella balaenoptera
ning uzunligi 32 
sm gacha borib, kit terisiga 5 -7 sm kirib ketadi.
Parazit kurakoyoqlilar baliqlarda ektoparazitlik qilishdan tashqari, 
ko‘pchilik um urtqasiz hayvonlar (m aijonpoliplar, halqali chuvalchang­
lar, molluskalar), boshqa tur qisqichbaqasim onlarda va ninaterililarda 
ham tekinxo‘r!ik qilib hayot kechiradi.
Parazit kurakoyoqlilar parazitlik qilib yashash sharoiti ta ’sirida 
o ‘ziga xos m oslam alar hosil qilgan. U lam ing antenulla va antennalari 
xo‘jayin organlariga yopishib olish va uning to‘qim alaridan shiralami 
so ‘rib olishga turlicha moslashgan. Parazit kurakoyoqlilam ing ba’zi 
erkin yashovchi kurakoyoqlilarga o 6xshashligi birm uncha saqlangan. 
Boshqa parazit kurakoyoqlilarda tanasining tuzilishi shu qadar ko‘p 
o ‘zgarganki, ulam i nafaqat kurakoyoqlilarga, balki qisqichbaqasim on- 
lam ing boshqa turlariga ham o ‘xshatib boMmaydi. M asalan, treska 
baliqlarining jabralarida kurakoyoqli qisqichbaqasim onlardan Lernaeo- 
cera branchialis turi parazitlik qiladi. Baliq jabrasiga yopishib olgan 
parazit gavdasining shakli uzun xaltaga o ‘xshaydi. Jinsiy bezlari 
rivojlanganligidan gavdasi shishib turadi. Oyoqlari boMmaydi. Gavdasi­
ning oldingi uchida esa yopishish organlari bor, bu organlar shoxlanib 
ketgan ildizlarga o‘xshaydi. B u hayvonning rivojlanishi o ‘rganilgandan
308

---

kcyingina, uning kufakoyoqli qisqichbaqasimonlarga kirishi ma’lum 
bo* Idi.
Kurakoyoqlilar baliqlar terisi, jabrasi, ko4zi va og‘iz bo‘shliqlarida 
parazitlik qilib, xilma-xil jarohatlam i hosil qiladi. Natijada baliqlaming 
tori, jabra va muskullari shishib ketadi. Jabrada qon aylanish va nafas 
olish funksiyalari buziladi. Jarohatlangan joydan qon oqishi yoki o‘sha 
joydan har xil m ikroblam ing organizmga kirishi sodir boMadi. Parazitlar 
bir necha yuztadan 3000 tagacha uchraydi. Ular baliqlam i mexanik 
Jarohatlashdan tashqari, o4zlaridan har xil toksinlar ajratib zaharlaydi. 
Kasallangan baliqlar ozib, ayniqsa, yosh baliqlar qirilib ketadi.
K arp biti yoki karpxo‘r!a r (B ranchiura) turkumi 
vakillari 
asosan karpsimon baliqlar ektoparazitlari hisoblanadi. Gavda tuzilishi 
tiibdan o4zgargan. Boshko‘kragi yaxlit. Faqat qorin qismining uchi erkin 
holatda. Gavda o 4sim talaridan so4rg4ichlar va boshqa yopishuvchi 
organlar hosil bo4lgan.
Parazitiikda hayot kechirish sharoiti к а ф bitlarining ichki tuzili- 
shini ham o4zgarishiga olib kelgan. Jumladan, o4rta ichak shoxlangan 
bo‘lib, unda faqat oziq moddalami zaxira qilib oladi. Karp bitlarining 70 
dan ortiq turi baliqlardan tashqari mollyuskalar va amfibiyalarda ham 
parazitlik qiladi.
Karpxo‘rlardan - karp biti