I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

Anıqlıq meyil
Berdaq shıǵarmalarında ushırasatuǵın anıqlıq meyilleri belgili bir waqıt penen baylanıslı anıq baǵdardı ańlatadı, úsh máhálde betlenedi. Hár bir máháldiń ózine tán grammatikalıq formaları bolıp, bul formalar máhálge baylanıslı hár qıylı máni renklerin ańlatıp keledi²⁰⁴.
ótken máhál feyilleri sintetikalıq hám analitialıq usıllar menen bildiriledi. ótken máhál feyiliniń sintetikalıq túri tómendegi jalǵawlar arqalı jasalǵanın kóremiz: a) ótken máhál feyildiń -dı//-di, -tı//-ti affiksine bet-san affiksiniń qısqarǵan formaları jalǵanıp, anıq ótken máháldi bildiredi: Egin ordım, masaq terdim /52/, Qarshıǵa boldım qorıqtım /135/, Sonda da júrdik salamat /51/, Gúl boldım gúl jaynamadım /131/, Bardıq qazıwǵa azıqsız /59/, Qolın sozdı, urdı, kórdi /202/, Jetkerdińiz usı halǵa /233/, Ekki adam tıńchı boldı /150/.
-dı//-di affiksli ótken máhál feyillerinen soń -lar//-ler jalǵawınıń jalǵanıw jaǵdayları ushırasadı: óttiler ómirim meniń/133/, Ashlıqtıń azabın kórdiler elim/60/, Xızmet qıldılar taq turıp/105/, Azaptan aqtılar kózimnen jasım/35/.
B) -ǵan//-gen, -qan//-ken formalı kelbetlik feyiline betlik jalǵawınıń jalǵanıwı arqalı is-hárekettiń nátiyjesin ańlatıp keledi: Qam sút emgenmen anadan/115/.
-ıp//-ip, -p formalı hal feyiller anıq emes ótken máháldi bildirip keledi: Aldı-artın qamap bári/268/.
-mısh//-mish affiksli kelbetlik feyil tiykarında jasalǵan ótken máhál feyili: Qudayım sonday bir erdi jaratmısh/1,129/, Tillá kekilleri marjan tókilmish/53/, İynime kiymishám málle/151/, Xosh mulahat sózlámishi/162/.
ótken máhál feyilleriniń analitikalıq túri «e» tolıqsız feyiliniń tómendegi grammatikalıq formalarǵa dizbeklesiwi arqalı jasalǵan: -ǵan//-gen, -qan//-ken edi, -ıp//-ip, -p edi, -tuǵın edi, -joq edi, -ıwshı//-iwshi edi, -maqshı//-mekshi edi, -ǵanday//-gendey edi, bol, kór, atır, otır, júr, túr edi, -ar//-er edi h.t.b.
A) -ǵan//-gen//-gán, -qan//-ken -ekán//-eken:Qırıq jıl ómir súrgen eken/186/, Kóp shıpta toqıǵan eken/189/, Bir tamaq dep jortqan eken/131/, Kóp sóz zaya ketken eken/132/, Kiygen ekán qaraqalfaq/141/, Bir fáriy olturǵan ekán/146/.
-ǵan//-gen emes, joq: Patsha ádil bolǵan emes/132/, Xatqa tuwrı salǵan emes/132/, Ketken qaytıp kelgen emes/136/, Ketken joq ákeńniń malı/42/.
-ar//-er//-r erdi: Ekki adam mergen erdi, Kiyik qulan atar erdi/145/, -ar///er//-r affiksli kelbetlik feyilden keyin «e», tolıqsız feyiliniń «eń», «em» túri jalǵanǵan: Berdimurat haq sózini sózler eń/78/, Mudamı óziń tuwrı joldı gózler eń/78/, Dushpan kórseń ayamastan gizner eń/78/.
-ǵan//-gen boldı: Kóship ketken Allanazar, Shala-sharpı jıyǵan boldı/37/, -ǵan//-gen kór: Bárshesi kózime yalǵan kórindi/60/, -ǵan//-gen bar: Qanatınan qayrılǵan bar/121/, Jarım jolda mayırılǵan bar/121/, Quńqarınan ayırılǵan bar/121/.
-ıp//-ip//-p edim, em: Túrgelip em boldım sopaq/147/.