I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

Atawısh feyil
Berdaq shıǵarmalarında atawısh feyil jasawda tómendegi affiksler qatnasqan:
-maq//-mek, -mák, -paq//-pek, -baq//-bek affiksi ataw sepliginde kelgende is-hárekettiń protsesin atap kórsetedi: Keshpek bendeniń janı/153/. Bul zaman áste sóylemek/66/, Sáhra xalqı kóchub gezmák/141/, Munda olturmaq ábesti/163/. Barıs sepliginde -maq//-mek affiksiniń sońǵı sesi túsip qalıp -maǵa//-mege túrine ózgeredi: Haytıw-mereke barmaǵa /95/, Dushpandı óz zindanına baspaǵa/49/.
Atawısh feyiller seplenedi: Jiyán qoymaqnıń mánisi /141/, Sóylemekke bir pursa ber/119/.
Tartım affiksi jalǵanǵanda bul affikstiń aqırındaǵı -q//-k únsiz dawıssızları únli dawıssız seske ózgeredi: Qutılmaǵı gúman boldı/169/.
Bul affiksli atawısh feyiller «uchun», «ushın», «birlán» tirkewishleri, «dárkar», «lazım», «kerek» modal sózleri menen, bolımsızlıq túri «joq», «emes» sózleri menen dizbeklesip keledi: Sóz mánisin bilmek dárkár/153/, Sarp áylemek ushın xalıq jolına/99/, Almaq ushın ol arını/199/, Endi seni kórmek joqtı/112/.
-ıw//-iw//-w affiksi (bolımsızlıq túri -maw//-mew) shayırdıń dóretpelerinde atawısh feyil jasawda qatnasqan, bul affiks házirgi tilimizde júdá ónimli jumsaladı²⁰⁰: Kún kóriw tústi qıyınǵa/57/, Baylawlı turdıq qazıqsız/59/, Hár yergá soraw salıńlar/Sh,149/, Tıńlawına qulaq tappay/47/, Sorawında máni bolmas/47/, Kúnler kóriw qıyın zamanda/53/, Miyras emes oynap-kúliw /146/, Júriwge mádar qalmadı/147/, Saldı júwen asılıwǵa/221/, Qulaq salıp tıńlaw kerek/112/, Jılaw menen ótti túniń/93/.
-ıs//-is//-s, -ısh//-ish//-sh, -ush//-úsh affiksli atawısh feyiller ónimsiz jumsalǵanın kóriw múmkin: Ańlastırıp qara balam/110/, Xanǵa sálemge kirisin/171/, Burınǵı júris-turısın/171/, Atushub chapıshǵan ekán/Sh,167/, Dawlashǵanǵa bála saldı /Sh,167/.
-ıs//-is affiksli atawısh feyiller substantivleskende atawısh sózler jasaladı: Palwanǵa gúres tuttırıp/105/, Qarǵısh aldı xuday atıp/Sh,167/, Jawmut bilán urush etib/Sh,165/.
Akademik A.N.Kononov eski túrkiy jazba esteliklerinde -maq//-mek affiksi jumsalǵanı menen olar atawısh feyildiń xızmeti wazıypasın atqarmaǵanın kórsetip ótedi²⁰¹.
Qashǵariydiń sózliginde atawısh feyildiń -ısh//-ish, -ush/ /-úsh, -sh, -maq//-mek//-mák affiksleri jumsalǵanın kóremiz: atısh/1,92/,aytısh/1,136/,kálish/1,351/,barmaq/1,289/,kálmaq /3,70 /, kórmák/3,281/.