|
 Islom diniga doir manba va adabiyotlar3-мавзу маърузаси150
mANBAShUNOSLIK
XX asrning dastlabki yillari O‘rta Osiyoda qo‘lyozma kitob
yaratishning so‘nggi davri bo‘ldi. XIX asrning so‘nggi choragi-
da O‘rta Osiyoning yirik madaniyat markazlari bo‘lgan Xiva,
Toshkent, Samarqand, Buxoro, Qo‘qon va boshqa bir qator
shaharlarda bosmaxonalar vujudga kela boshladi va asta-sekin
qo‘lyozma usulida kitob ishlab chiqarishni butunlay siqib chiqa-
radi. Kitobga bo‘lgan ehtiyoj asrlar davomida qo‘lyozma kitoblar
hisobiga qondirib kelingan, lekin bu kitoblarning tayyorlanishi-
dagi qiyinchiliklar ularni ko‘plab nusxada tarqalishiga imkon
bermagan.
Arab yozuvidagi badiiy qo‘lyozmalarning o‘ziga
xos xususiyatlari
. Arab yozuvida bitilgan qo‘lyozma kitob-
larni tashqi belgilariga ko‘ra badiiy shohona kitoblar hamda
keng jamoatchilik va o‘rta hol ziyolilar uchun yaratilgan oddiy
kitob larga ajratish mumkin. Badiiy qo‘lyozmalarni tavsi
fl
ovchi
jihatlarga to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, ularni yaratishda avvalo
sifatli qog‘oz tanlangan, ba’zida matn va hoshiya uchun turlicha
qog‘ozdan foydalanilgan. Matnni yozish uchun xat turini tan-
lashda asar mazmuni inobatga olingan. Odatda kitobning birin-
chi varag‘idagi unvonlarda, mayda sarlavhalarda foydalanilgan
hamda matn yozilgan xat turi boshqa-boshqa bo‘lgan. Matnni
sahifaga joylashtirish puxtalik bilan amalga oshirilgan: asosiy
matn sahifaning o‘rtarog‘ida, ikki-to‘rt ustunda yozilgan. Ayrim
asarlarda, ko‘pincha, sharh va tafsirlarda qo‘lyozma hoshiya-
lariga, satrlar orasiga ham matn yozilib, uni asosiy matndan
ajratish uchun turlicha xat turidan foydalanilgan. Unvonlar,
sarlavhalar matni ham bezatilgan: bunda har
fl
arning chetiga
tilla bo‘yoq yuritilib, rangli chiziqlar bilan aylantirilgan, ay-
rim qo‘lyozmalarda butun sahifadagi satrlar orasi shu kabi
bezaklar bilan to‘ldirilgan. Badiiy qo‘lyozmalarda unvonlar
ikki qat’iy shaklda tasvirlangan: yumaloq medalon shaklidagi
hamda ikki sahifaga yoyilgan sarlavhaga o‘xshash naqshinkor
unvonlar. Ularda mualli
fl
arning ism-shari
fi
va asar nomi ham
|
|
|
