Microsoft Word Ali Rza Xelefli enson23
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
105 yu kimi çağladığı zamanlarda onun varlığına yol tapıb. Onunla dilbir, əlbir olub. Onun özünə çevrilib: Bəxtim gülür ara-sıra, Bir sevda qonur başıma. Bu fikir, bir neçə misra Hakim olur yaddaşıma. Ucalıq eşqilə, könül aləminin daha yuxarılarında pərvaz eləmək diləyi ilə xəyal qanad çalır. Amma insanın özü ruhən göylərdə olsa da, cismən hə- yatın keçilməzlikləri arasındadır. Çətindir, ruh, xəyal başqa bir aləm istəyir, gözün gördüyü isə tamam başqa bir aləmdir. Hər halda könül öz nəğməsini oxuyur - bəzən zilə qalxa bilməsə də. Zilə qalxa bilməsək də, Mahnını pəsdən demək də Könlümüzün istəyidir. Vəsf etsək də zirvələri, Dağın ən səfalı yeri Gül-çiçəkli ətəyidir. Ümumiyyətlə, Hamletin yaradıcılığında ziddiyyətləri qarşılaşdırmaq, poetik müqayisələr aparmaq əsas yaradıcılıq üslubudur. Təsvirlər onun məq- sədi üçün fikrinin kompleksini tamamlamağa imkan verməyəndə fikrinin gərginliyini belə ziddiyyətlərin qarşılaşması anında həll edə bilir. Zirvələrin vəsf olunması, tərənnüm edilməsi nə qədər onun ruhunu qanadlandırsa da o, yenidən sanki öz əhatəsinə qayıdır, daha böyük gözəlliyi elə öz yanında gö- rür. Necə ki, "dağların ən səfalı yeri gül-çiçəkli ətəyidir". Sanki təbiət onun tapınacaq yeridir. Elə özünü də təbiətin varlığında tapa bilir, təbiətə güvə- nəndə, təbiətlə qovuşanda körpə uşaq anasının qucağına sığınan kimi rahat- lıq tapır. Təbiət onun üçün ana qucağıdır. O, bu aləmdə özünü Tanrının hi- mayəsində görür: Nəşəlidir sərin axşam, Göydə aydır, yerdəsə şam. Sevən qəlb nə duyğuluymuş! Sevdalı ruh, qaynar ilham - Şairliyin kökü buymuş! 106 Demək, ruhu sevdalandıran, ona qaynar ilham verən duyğulandıran qəlb sərin axşamın, göydə Ayın, yerdə ana gözlərindən gülən işığın oxşamalarıdır insanı yaşadan, insanın ruhunu qanadlandıran, ona inam və güc bəxş edən və bəlkə H.İsaxanlı hissi, duyğusu ilə gəldiyi qənaətində - şairliyin kökü bu imiş - daha çox doğrudur.Görkəmli amerikan filosofu, Uill Dürant (1885-1981) "Fəlsəfi hekayətlər"ində sanki təkcə özünü yox, dünyanın ən görkəmli filo- soflarının - Platonun, Aristotelin, Frensiz Bekonun, Spinozanın, Volterin və fransız maarifçilərinin İmmanuel Kantın və alman idealistlərinin – Şopen- hauerin, Herbert Spenserin, Fridrix Nitşenin... və bir çox görkəmli dünya filosoflarının fikirlərini ümumiləşdirməklə dünya fəlsəfi fikrinin mənzərəsi- ni yaratmışdır. Onun Spinozanın düşüncələri ilə bağlı mülahizələri Tanrı və təbiət obrazlarının müqayisəsində çox maraqlıdır. Təbiət və Tanrı zənciri bir çox hallarda bir-birinə qovuşmuş olan bu tərəflər əslində cəmiyyətin özünün formalaşmasının əsasını təşkil edir. Şübhəsiz, birinci növbədə təbiət və Tan- rı fərdi mənəvi aləmindən keçib, cəmiyyətdə ehtiva olunur: "Tanrının yardımı ilə mən təbiət deyərkən müəyyənləşmiş və dəyiş- məz nizamı və ya təbii hadisələrin zəncirini nəzərdə tuturam; təbiətin universal qanunları və Tanrının əbədi fərmanı eyni şeydir. Tanrının hü- dudsuz təbiətdən qaynaqlanan hər bir şey eyni zərurət vasitəsilə, eyni üsulla baş verir. Bir dairənin qanunu digər dairələr üçün nədirsə, Tanrı da dünya üçün odur. Substansiya kimi, Tanrı da səbəbiyyət zəncirinə və ya prosesinə bağlıdır, hər bir şeyin əsasında yatan şərtdir, dünyanın qanunu və strukturudur. Modusların və şeylərin bu konkret kainatı öz layihəsinə, öz strukturuna bir körpü olaraq Tanrıdır, riyaziyyatın və me- xanikanın qanunlarına uyğun bir şəkildə qurulmuşdur; bunlar dünyanı öz üzərində saxlayın bazisdir, başlıca şərtdir, substansiyadır, - onlarsız hər şey çökərdi. Dünyanın özü də sanki bir körpü kimi onun strukturu və qanunları vasitəsilə saxlanılır, - o, Tanrının əlində qorunur". 1 Nədənsə H.İsaxanlının təbiətlə bağlı poetik düşüncələrini oxuyanda, istər-istəməz Spinozaya əsaslanan Uill Dürantın mülahizələri yadıma düşdü. Mənə elə gəldi ki, Hamletin bu duyğulanmaları ilə Tanrının iradəsi və təbiə- tin qanunları arasındakı reallıq o, balaca çocuğun - bağ-bostan suvararkən xəyallara dalan uşağın, 30-40 il sonrakı yaşantıları arasındakı reallığın ey- nidir: 1 Uill Dürant. "Fəlsəfi hekayələr". Zəkioğlu. Bakı, 2006, s. 162. 107 Ola bilər qaş qaralsın, Suçunun səbri daralsın. Ya xəyal göyə ucalsın - Diqqətli ol, fikir ver ki, Su bir yerdə göllənməsin... Bu halətlə mümkünmüdür Şair qəlbli həssas çocuq Cuşa gəlib dillənməsin?! Bu şairin cuşa gəlib dillənən uşaq qəlbində Tanrını görməsidir. Uill Dü- rantın fikirlərinin davamına diqqət edək: "Tanrının iradəsi və təbiətin qanunları müxtəlif frazalarla ifadə olun- muş eyni reallıqdır. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, bütün hadisələr dəyişməz qanunların mexaniki fəaliyyətidir, ulduzlarda məskunlaşan amansız hökmdarın şıltaqlığı deyildir. Dekartın mexanisizmi materi- yada yalnız cismi görürdü, Spinoza ruhda Tanrını gördü. Bu, determi- nizm dünyası idi, niyyət dünyası deyildi. Çünki biz şüurlu məqsədin gerçəkləşdirilməsi üçün fəaliyyət göstəririk, güman edirik ki, hər bir proses belə bir məqsədə malikdir. Biz insan olduğumuz üçün güman edirik ki, bütün hadisələr insana aparıb çıxarır və onun ehtiyaclarını ödəmək üçün layihələndirilmişdir. Amma bu, antroposentrik bir güman- dır. Bizim təfəkkürümüz çox zaman belədir. Fəlsəfədə ən böyük səhvlə- rin kökü ondadır ki, biz öz insani niyyətlərimizi obyektiv kainatdan üs- tün tuturuq. O vaxtdan da bizim "şər problemimiz" başlayır; biz həyat xəstələrini sağaltmaq üçün Tanrının xeyirxahlığı ilə mübarizə aparırıq, amma biz belə bir dərsi unuduruq ki, Tanrı bizim kiçik yaxşılıqları- mızdan və pisliklərimizdən, xeyirimizdən və şərimizdən kənardadır". 1 Görkəmli filosofun qeyd etdiyi kimi Tanrının təbiətlə eyniləşməsi var- lığı və qırılmazlığı insanın təbiətə can atması, insanın təbiətlə bahəm gözəl- lik aləminə, saflığa can atması Tanrıya qovuşmaq istəyindən başqa bir şey deyil. Tanrı bizim yaxşılıqlarımızdan və pisliklərimizdən ona görə kənar- dadır ki, biz ona pisliklərimizlə bahəm qovuşa bilmərik. H.İsaxanlı təbiətlə qovuşma anındakı düşüncələrində nə qədər yerlə, göylə əlləşsə də, son nə- ticədə onu sehrli aləmə aparan təbiətin bir parçasında qərar tutur və real in- san olaraq sanki uşaqlığının tarixçəsini danışır əlbəttə, Yaddaş Sahibinin 1 Uill Dürant. "Fəlsəfi hekayələr". Zəkioğlu. Bakı, 2006, s. 163. Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|