Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 Sənin də şair tək qanın qaynardır Yerdə arzuların gül açır rəng-rəng, Başında daima fikirlər vardır. Daima döyünür sinəndə ürək, Yerdə arzuların gül açır rəng-rəng.
B.Vahabzadə «Payız düşüncələri» şeirində payız fəslinin təsvirindən daha çox lirik qəhrəmanın narahat qəlbinin hiss- həyəcanlarının tərənnümünə üstünük verir. Hələlik payızdır… Üşüyürəm mən. Bu dəli küləklər bəs hardan əsir? Ömrümdən ayrılıb məni qəhr edən, Məndən üz döndərən bahardan əsir.
H.Arifin təbiətə aid onlarla şeirində sənətkarlıqla verilən peyzac təsvirlərindən başqa lirik qəhrəmanın mənəvi- psixoloji aləminin poetik tərənnümü ilə qarşılaşırıq. Bu isə lirik qəhrəmanın poetik «mən»inin yaranmasında, bədii obrazın subyektiv düşüncələrinin tərənnümündə fövqəladə rol oynayır.
11
Lirik əsərləri fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də nitqin, ifadənin ekspressiv funksiyasıdır. Lirikada müəllifin – şair sənətkarın həyata münasibəti emosional şəkildə verilir. Sənətkar xarici aləmdən aldığı müxtəlif ani, keçici hissləri də lirikada verə bilər. Lakin elə bu zaman da xarici aləmdən, gerçəklikdən alınan assosiativ duyğular, hisslər, fikirlər bədii poetik ifadənin predmetinə çevrilir. Lirik sənətkar xarici aləmi təsvir edərkən də orada öz duyğularını, hissləriin verir. Dinlə məni, gözəl bahar! Qəlbinlə dinlə Sənə deyiləcək sözüm var: Bilirəm sən, Mənim ilk sevgilim kimi, İlk duyğularımın şahidisən! Unutmadım sizi mən… …Mənə çox görməsin zaman Çalışıb yaşamaq həvəsini… (S.Vurğun)
Lirikanı epik və dramatik əsərlərdən fərqləndirən xü- susiyyətlərdən biri də hisslərin, duyğuların tərənnümüdür. Belə ki, epik və dramatik əsərlərdə təsvir, təhkiyə, mükalimələr əsas yer tutduğu halda, lirikada hisslərin, həyəcanların ani tərənnümü əsas tutulur. Eposda obyektiv həyatın təsviri, lirikada isə subyektiv düşüncə əsasdır. Liri- kada da əsas obyekt epos və dramda olduğu kimi obyektiv gerçəklikdir. Lakin burada gerçəklik daxili aləmdə subyektiv tərənnüm yolu ilə verilir.
12 Könül, səndə yenə həyəcanmı var? Uçub qalxmadığın asimanmı var? Söylə, sənin kimi bu asimanda Tufan rəqqasəsi bir tərlanmı var? (M.Müşfiq) Deyirəm Xəzərin sahillərində Mənim milyon-milyon şəhərim olsun. Ürək dostlarımın ürəklərindən Keçən arzulardan xəbərim olsun. (S.Rüstəm)
Qeyd olunduğu kimi, lirikada müəllifin fərdi, subyektiv düşüncələri əsas yer tutur. Lakin bunu mütləq mənada başa düşmək düzgün olmazdı. Çünki poetik yaradıcılıq nəzəriyyəsindən bəhs edən bütün estetiklər və nəzəriyyəçilər bu yekdil fikirdədirlər ki, həqiqi lirika özündə ümumbəşəri məzmun daşıyır. Lirikada tərənnüm olunan bir şairin yaşantı- ları, hissləri təkcə onun özü üçün yox, daha geniş əhatə dairəsinə malikdir. Belə ki, lirik əsərlər sənətkarın xarici aləmə münasibətlərinin emosional bədii inikası olaraq qələmə alınır. Klassik Azərbaycan şairləri Xaqaninin, Ni- zami və Füzulinin əsərlərini yalnız bu cür dəyərləndirmək olar. H.Cavid, M.Hadi, S.Vurğun, B.Vahabzadə kimi şairlərin əsərləri bəşəri məzmunun ifadəsi baxımından diqqəti cəlb edir.
13 Məmləkətin dayağı ədalətdir hər zaman, Ədalətlə nəsibin səadətdir hər zaman. (N.Gəncəvi) İblis nədir? — Cümlə xəyanətlərə bais… Ya hər kəsə xain olan insan nədir? — İblis! (H.Cavid)
Bəzən deyirlər ki, yalnız xarici mühitin lövhəsini verməklə gerçəklik haqqında düzgün bilgi almaq mümkün- dür. Şəxsiyyətin daxili, mənəvi aləminin təsvir və tərənnümü isə əsasən subyektiv mahiyyət daşıyır və bu zaman təbiət və cəmiyyət haqqında tam məlumat almaq mümkün deyildir. Əlbəttə, bu fikirlərin özü də subyektiv xarakter daşıyır. Çünki həqiqi lirika üçün obyektivlik əsas şərtdir. İnsanın hiss və həyəcanları tarixi hadisələrin, ictimai həyatın özü kimi obyektiv səciyyə daşıyır. Lirik sənətkar da yazıçı və drama- turq kimi öz sənətinə sadiqdir. Bədii sənətin əsas qanunu gerçəkliyi əks etdirməkdir. Müəyyən tarixi epoxa və sosial mühitin insanlarının, təbəqələrinin əhvali-ruhiyyəsini, arzu və ideallarını əks etdirmək öyrənmək üçün poeziya bəlkə də ən etibarlı ədəbi mənbə ola bilər. Məsələn, XX əsrin əvvəllərində «Molla Nəsrəddin» jurnalı ətrafında toplanmış satirik şairlərin yaradıcılığı əsrin əvvəllərində Azərbaycan həyatının, obyektiv gerçəkliklərinin, sosial bərabərsizliyin mövcud cəmiyyətdə müxtəlif təbəqələrin həyatının, dün- yagörüşünün öyrənilməsində böyük bədii əhəmiyyət kəsb edir.
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|