Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aydın Dadaşov
- Rejissorluğun üslub problemləri
Aydın Dadaşov 152 səslənən mahnılarının mətni struktura əlavə olunan hoq- qabaz aparıcıların bəhri- təbil mətninə geniş yer verilsə də finalda Şahbazın Paris həsrəti ilə fransızca oxuduğu mah- nının fonunda əl edib uzaqlaşan Müsyö Jordan itirilən maarifçiliyin təcəssümünə çevrilir. *** Mirzə Fətəli Axundovun Bayramla Pərzadın məhəb- bətinin qələbəsi fonunda əhalini qayda – qanuna riayət et- məyə, çapqınçılıqdan, quldurluqdan uzaq olmağa, halal zəhmətlə yaşamağa çağıran “Hekayəti xırs quldurbasan” pyesinin quruluşunda komediya janrının elmentlərinin qa- bardılması səmərəli nəticə verdi. Tamaşada təbii münasi- bətlər sistemi yaradan mizan, plastika həllinin dəqiqliyi, musiqi, rəqs, xor imkanlardan geniş, lakin üzvi şəkildə istifadə edilməsi bayram əhval – ruhiyyəsi yaratdı. Pyeslərində hər bir əşya dramaturji status qazanan Mirzə Fətəli Axundovun bu əsərində varlı Məşədi Qur- banın maymaq, qorxaq oğlu Tarverdinin (Şövqi Hüsey- nov) kəndin gözəli Pərzadı (Gülər Nəbiyeva) almaq istə- məsi, qızın özünə yaraşan igid Bayramla (Elvin Mirzəyev) sevgisi ekspozisiyanı yaradır. Tamahkar Zalxa (Leyli Vəliyeva) və onun əri Namaz (Nofəl Vəliyev) tərəfindən Tarverdinin qızışdırılaraq qaçaqmalçılığa göndərilməsi əsas hadisəni təqdim edir. Tarverdinin dostları ilə qarşısını kəsib soymaq istədikləri avropalı Frans Fokun sirk təlimçisi olması komizmi artırır. Tarverdi rolunda qazanla, aşsüzənlə silahlandırılan Şövqi Hüseynovun dəyişən maska elementindən bacarıqla istifadə etməsi pyeslərində əşyaya dramaturji status verən müəllif ruhunun plastik həllini gücləndirir. Şövqi Hüseynovun tamaşadan tamaşa- ya daim yeniləşən emosional jestlərində, təəssüf ki, bəzən Rejissorluğun üslub problemləri 153 hətta biçimsiz improvizələrində səhnəni canlandırır. Şüb- həsiz ki, qablaşdırılmamış emosionalizm və yaxud quru rassionalizm son nəticədə sənəti biçimsiz, formasız natu- ralizmə yönəldir. “Yalnız emosianal jest əsl teatr sənətini üzə çıxarmağa qadirdir” yazan Aleksandr Yakovleviç Tairovun “Yaradıcı hissiyyatla zəngin emosiya əsl forma- nın əldə olunmasının açarıdır” 140 qənaəti də məhz məntiqli biçimin vacibliyini vurğulayır. Şövqi Hüseynovun yara- dıcı hissiyyatla zəngin emosianal jestləri də, əndazədən çıxmadıqda, mövzu-problem əlaqəsi çərçivəsində mövcud olduqda, janr təməli üzərində boy verdikdə nəticə hasil olur. Namaz rolundakı Nofəl Vəliyev oynadığı rolu səliqə - səhmanla, dozalarla yaratmaqla tərəf müqabillə ünsiyyəti önə çəkməklə yadda qalır. Zalxanı oynayan Leyli Vəliye- va tipajının tamahkarlığını, hiyləgərliyini bacarıqla göstərə bildi. Frans Fok rolundakı Seyidşah Məmmədovun plasti- kası və ləhcəsi komizmi artırdı. Divanbəyi rolunda haqq- ədaləti bərpa edən İlqar Cahangirov tamaşanın finalını idarə edən dirijora çevrilir. Ayı ilə meymunu oynayanların sifətlərinin görünmə- məsi aktyor hüququna müdaxilə təsiri bağışlasa da, bütöv- lükdə uğurlu alınan tamaşanın finalında pyesdə Divanbə- yinin dilindən səslənən: “Ey, camaat sizdən ötrü indi ibrət olsun! Dəxi vaxtdır inanasınız ki, siz vəhşi tayfa deyilsi- niz! Sizə eyibdir yaman işlərə qoşulmaq. Bəsdir oğurluğa, tülkülüyə həris olmaq! Heç bilirsinizmi ki, Rus dövləti si- zə nə yaxşılıqlar edir və sizi nə bəlalardan saxlayır? La- zımdır ki, böyüyünüzü tanıyıb, həmişə əmrinə itaət edə- 140 А.Я.Таиров. Записки режиссора: статьи, беседы, речьи, письма. М., 1970. с.91. Aydın Dadaşov 154 siniz” 141 kimi dövrün diktəsindən irəli gələn mətnin ixtisa- rı ilə kütləvi şənliyə meydan verilməsi məmnunluq doğurur. *** 1991-ci ildə geniş tamaşaçı kütləsində, xüsusən gənc- lərdə ruh yüksəkliyi yaratmaq naminə komediya janrına müraciət edən Cənnət Səlimova Jan Batist Molyerin əslin- də insan azadlığı probleminin rüşeymləri üzərində qurul- maqla, xəsisliyi də ifşa edən, dövrünün möhürünü yaşadan, ən önəmli cəhəti səhnədə bir gün ərzində baş verən göz- önü hadisələri real zamanla üst – üstə düşən “Skapenin kələkləri” fars janrının del arte tipli pyesinə quruluş verir. Qədim yunan dramaturqu Karistiysinin “Təltifli ər”, Romanın məşhur komediya ustası Terentsinin “Formion” və nəhayət Rostanın “Sirano de Berjerak” pyeslərinin motivinin təkrarı sayılan pyesin dramaturji strukturunda Oktavla Giatsinianın, Leandrla qaraçı qızı Zerbinettanın sevgi xətti və qarşıya çıxan çətinliklərin həllində müstəsna rolu olan Molyerin çoxsaylı nökər personajlarından biri, aktyor məharətli, ağıllı, fəndgir Skapenin kələkləri tamaşaçı rəğbəti qazanmaqla sağlam gülüş yaradırdı. Bu isə əlbəttə ki, dram, səhnə sənətinin tələblərini dərindən bilən, yaratdığı teatrın maddi vəziyyətini düzəltmək naminə girdiyi borca görə həbsxanaya düşən, tamaşa gedə -gedə ölümünü qarşılayan Molyerin “Arvadlara dərs” adlı tənqidi əsərindəki: “Əgər nəzəri qanunlar əsasında yazılan pyesi tamaşaçı qəbul etmirsə, deməli o nəzəriyyənin özü düzgün tərtib edilməlidir. Çünki tamaşaçı kütləsi səhv edə bilməz” 142 qənaətinə uyğun gəlməklə əbədi mövzu hesa- 141 M.F.Axundov. Bədii və fəlsəfi əsərləri. B., 1987. s. 73 142 Ж.Б.Мольер. Комедии. М., 1972. с.14. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|