Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aydın Dadaşov
- Rejissorluğun üslub problemləri
Aydın Dadaşov 164 başqa bir fəzilətdir, dinsiz olmaq da bir təriqətdir” 146 de- məklə mənəvi bəraət qazandırdığı Dərvişin ruhi təsiri altına düşən Şeyx Sənanın daxilən dəyişməsi psixoloji yeniləşmə- yə rəvac verir. Beləliklə, islam dininə sidq ürəklə tapınan Şeyx Sənanın Dərvişlə ünsiyyətindən sonra “Yalnız həqiqət istərəm” deyib şübhələrə varması əqidəsində yaranan çatı diqqət mərkəzinə gətirir. Və nəhayət “Eşqdən başqa hər nə varsa, əvət, tövbə, min tövbə!... Eylədim nifrət” 147 deyən Şeyx Sənanın Xumara olan ruhi sevgisinin dini motivi belə üstələməsi mənəviyyatın qələbəsinə çevrilir. Beləliklə tama- şanın mürəkkəb süjetindən Şeyx Sənanla Dərvişin arasında əsas dramaturji hadisəni qabarda bilən Cənnət Səlimova yo- zumunun uğurunu təmin edir. Tamaşanın uğurunun təminatında əsərin romantik mət- nindən ruhlanan aktyorların, xüsusən fabula mexanizmini yaradan Şeyx Sənan, Dərviş, başda olmaqla Xumar, Papas rolundakı aktyorlar bədii qiraət ustalığı ilə yanaşı, psixoloji məqamları da vurğulamaq bacarıqlarını göstərə bildilər. Bu- nunla belə finalda islam bayrağı ilə xristian xaçının arxa- sında gizlənən kütlənin təqibindən qaçan Şeyx Sənanın: “Uçalım, haqqa doğru gəl uçalım!” 148 deyə sevgilisi Xu- marla özlərini sonsuz uçuruma atmaları əsərin mənsub olduğu, hissiyyat gerçəkliyinə söykənən romantizm cərə- yanının təntənəsinə çevrilir. Əlbəttə ki, tamaşanın gedişində səhnələr dəyişərkən lüzumsuz halda belə işığın söndürülməsi ilə yaranan qa- ranlıq, Papasın (Kərəm Hadızadə) Şeyx Sənanı əl ilə itələməsinin fizioloji münasibəti qabartması, məhəbbət 146 Hüseyn Cavid. Əsərləri. B., 2005. s.151. 147 Yenə orada. s. 169. 148 Hüseyn Cavid. Əsərləri. B., 2005. s.224. Rejissorluğun üslub problemləri 165 qəhrəmanının türk cavanlarından Oğuzla Özdəmir tərəfin- dən xilasında tryuklara meydan verilməsi istisna olunmaq- la mükəmməl bir tamaşa yarandı. *** Aristofanın “Eşşək arısı” əsərində ölümü də təfsilatı ilə verilən, sonrakı dövrlərin pyeslərinə də personaj kimi köç edən təmsillər müəllifi Ezopun “Tülkü və üzüm” motivi əsasında Braziliya dramaturqu Gilerme Fiqeyredin yazdığı eyniadlı pyesinin dünyanın bir çox teatrlarında davamlı olaraq tamaşaya qoyulması əsərin insan azadlığı mövzusu- nun daim müasir olduğunu təsdiqləyir. İnsanın insan tərəfin- dən istismarına qarşı yönələn bu pyesin dramaturji struktu- runda Ezopla bu qədim yunan təmsilçisinin yalançı filosof Ksanfla münasibətlər sistemi hadisələri daim irəliyə apar- maqla əsərin: “Ömür boyu qul kimi yaşamaqdansa azad öl- mək gərəkdir” ideyasının açılışına yönəlir. Hər bir mövzuya dair təmsillər yaratmaqla istedadını nümayiş etdirən Ezopun hesabına özünü şəhər əhalisinə savadlı, istedadlı göstərən Ksanfın iflası həqiqətin qələbəsinin məntiqi üzərində qurulur. “Tülkü və üzüm” təmsilində gücsüz insanların nailiyyət qazanmamaqda bizim: “Pişiyin əli ətə çatmayanda, deyər iylənib” misalına uyğun “Salxım hələ qoradır” deyə şəraiti günahkar saymaları passiv mövqenin təsdiqinə çevril- sə də, obyektiv gerçəkliyin önə çəkildiyi pyes azadlıq uğrun- da mübarizənin obrazına çevrilir. Kamera Teatrının repertuarındakı “Ezop” tamaşasında İlqar Cahangirovun bütün çətinliklərə sinə gərə bilən, güclü, mənəviyyatlı Ezopu, Nofəl Vəliyevin dəridən-qabıqdan çıx- maqla, qaraqışqırıqla, ayaqlarını yerə döyəcləməklə, batıq səsində boğulmaqla özünün filosofluğunu sübut etmək istə- yən Ksanfı, Leyli Vəliyevanın iki od arasında qalan maddiy- Aydın Dadaşov 166 yatla sevgi arasında seçim edə bilməyən, son nəticədə sadə- lövhlüyü ilə istəmədən sevdiyinin ölümünə səbəb olan Kle- yası, İradə Rəşidovanın lazım gələndə qadınlıq imkanların- dan bacarıqla istifadə edən, bəzən hətta həddi - hüdudu aşan Melitası haqlı olaraq tamaşaçı rəğbəti qazanmışdır. Ksanfın evinə gətirdiyi, yolüstü qarşılarına çıxan qaya- nın üzərindəki yazını oxuya bilməklə yaxınlıqdakı xəzinəni tapıb sahibinə verən Ezopun əvəzində azadlıq istəməsi möv- zunu bəyan edir. Ksanfın adının mənası şan-şöhrət olan ar- vadı Kleyanın zahirən eybəcər Ezopun ağlına, dərrakəsinə vurulması əslində qul olan bu qadının mənəviyyatının işartı- larının göstəricisinə çevrilir. Evinə gətirdiyi afinalı qonağı, mühafizə rəhbəri Aqnos- tosu oynayan Rövşən Abbasov haqq-ədalətin bərpsasında müstəsna rolu olacaq bu personaja məxsus soyuqqanlılığı, sərrastlığı, dəqiqliyi tərəf-müqabillə ünsiyyətdə verə bilir, sərxoş vəziyyətdə dənizi içməyə söz verib, evini, arvadını, var-yoxunu, qullarını girov qoymaqla sənəd imzalayıb mərc qoşan Ksanfın ayılanda vəziyyətinin çıxılmazlığını dərk etməsi, Ezopun sahibini xilas etmək əvəzində azadlıq istə- məsi əsərin fabulasını yaradır. Ksanfın qulunun, yeganə arzusu vurulduğu sahibinə ərə getmək olan, bu baş tut- madıqda özünü Həbəşə belə təslim etmək fikrinə düşən Melitanın ibtidailiyi, düşüncəsinin darlığı, əslində xüsusi mülkiyyətin quluna çevrilən Ksanfın özünün də, dünya malına bağlanmaqla özünü məhdudlaşdırması, Ezopun azadlıq ideyasını qabarda bilir. Qızıl qəfəsdə yaşayan Kleyanın eybəcər Ezopa vurulması isə ünsiyyətin, fikir, intellekt yaxınlığının mənzərəsini yaratmaqla dramaturji struktura dəyər qazandırır. Təfəkkürünün gücü ilə daşlaşmış mühiti dağıda bilən Ezopun hər kəsin dünyaya münasibətini dəyişməsi mənəvi gücün tərənnümünə Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|