Microsoft Word Rehim m son doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Canımda can sənsən, vəli istər səni can, qandasan (Nəsimi, Rəcəzin 1-ci növü) Münsərih
- Hüsnünə gör mən necə aşiqi-divanəyəm, Eşqinə baş oynaram, gör necə mərdanəyəm. (Nəsimi, Münsərihin 1-ci növü)
- Səri”
282 olması yaxınlaşdırır. Türk dillərində uzun saitlər yoxdur, indi işlənən belə uzun saitli saat, səadət, viran, Turan və s. kimi sözlər dilimizə ərəb və fars dillərindən keçmişdir. Muğan və Mil qışlaqlarında, Şirvanda müxtəlif İran dilli tayfalarla qonşu olan azərbaycanlılar İslam dinini əsasən iranlı din təbliğatçıları vasitəsi ilə mənimsəmişlər. O zaman türkcə ibtidai təhsil olmadığı üçün islamın əsaslarını öyrənən savadlı azərbaycanlılar ibtidai təhsillərini dövrün əsas qədim dillərindən olan fars dilində alırdılar. Nəticədə türk əsilli şairlər də öz ana dillərində Allah barədə şeirləri və duaları tərcümə edəndə əruz vəznini də tərcümədə və şəxsi yaradıcılıqda saxladılar. Təxminən XIII əsrdən başlanan bu qayda əsrlərlə davam etdi və nəticədə əruz vəzni klassik ədəbiyyatın əsas vəzni kimi sabitləşdi. Əruz vəzni ilk dəfə VIII əsrdə ərəb şeirşünası Xəlil ibn Əhməd elmi surətdə təsvir etmiş və onun 15 bəhrini fərqləndirmişdi. Sonralar şeirşü- naslıqda əruza maraq artmış və yeni tədqiqatçılar onun bəhrlərinin sayını 19-a çatdırmışlar. Dillərin fonetik strukturundan asılı olaraq hər dildə əruzun bəhrlərini təxminən yarısı işlək olur. Bizim əruzşünaslar Azərbaycan dilində əruzun ancaq 11 növünün işləndiyini təsdiqləyirlər. Bunlardan da ancaq bir qismi geniş işlənib, qalanlarına az təsadüf edilir. Əruz vəzni şeir sətirlərində sabit təqtilərin dəyişmədən təkrarına əsaslanır. Əruzda misranın təqtilərə bölünən hissələrinə təfilə deyilir. Məsələn: Məni candan +usandırdı,+ cəfadan ya+ r usanmazmı, Fələklər yan+dı ahimdən,+ muradım şəm”+i yanmazmı? Təfilələr digər saitlərdən uzun tələffüz olunan saitlərə görə sərhəd- lənir. Sətirdə hər bir-iki uzun sait təfilə yaratmış olur. Şərq şeirşünas- lığında qədimdən bəri hecaların sayından asılı olaraq qısa fəilun sözünün variantından istifadə olunur. Fəilun feli ərəb sözüdür, iş hərəkət, fəaliyyət bildirir. Azərbaycan dilində işlənən fel, fəal, failiyyət sözləri də həmin kökdəndir. Təfilələri sxematik olaraq işarə etmək üçün aşağıdakı təfilə qalıbları ilə bildiriblər. 1. Hecalarının sayı ən qısa olan təfilələri 2 saitli qalıb-variantlar bil- dirir. a. Bir uzun saitli variant: fəUl fAul/ faUl b. Uzun saitsiz bir ya iki hecalı: fə”il fə” 2. Üç saitli qalıb-variantları: a. Bir uzun saitli qalıb variantları 283 fAilin/ failUn fə”Ulun/ fə”Ülin/ məf”Ulu b. Uzun saitsiz qalıb variantları: fə”ilün/fə”ili 3. Dörd saitli qalıb variantları daha zəngindir: a. Bir saitin uzun olduğu variant: məfAilun /məfAilü fəilAtün/ fəilAtü mütəfA”ilün b. İki uzun saitli təfilələr: fAilAtün/ fAilAtü / məfAİlün/ məfAİlü d. Uzun saitsiz variantlar: müftə”ilün müstəf”ilün Azərbaycan əruzunun bəhrləri və əsas növləri təfilə sxemləri üzrə aşağıdakı kimi təsvir edilir. Həcəz bəhri və onun 9 növü məfAİlün təfiləsi üzərində yaranır. Apardı könlümü bir çeşmi-məşmur, Kim ola, istəməz şol hüsnə məğrur. (Nəsimi, Həcəzin 3-cü növü) Rəməlin 7 növü oxşar fAilAmun/ fə”ilAmun təfiləsi üzərində yaranır. MəfA”İlün MəfA”İlün MəfA”İlün MəfA”İlün MəfA”İlün MəfA”İlün, MəfA”İlün, MəfA”İlün, fə”Ulun MəfUlu MəfA”İlün, MəfA”İlün, fə”ulun MəfUlu MəfA”İlün, məfUlu MəfA”İlün, MəfUlu MəfA”İlün, MəfA”İlün, fə”Ulun MəfA”İlün, fə”Ulun Məf”ulu məfA”ilün fə”Ulun Məf”Ulu məfA”İlün fəUlun 284 Ey xətin cəb”ülməsani, ey ləbin ma”i-təbur, Vey cəmalın pərtıvindən səbəsər aləmdə nur! (Nəsimi, Rəməlin 2-ci növü) Rəcəzin növləri uzun saitsiz müstəf”ilün təfiləsi üzərində qurulur Yandırdı şövqün canımı, ey dərdə dərman , qandasan? Canımda can sənsən, vəli istər səni can, qandasan? (Nəsimi, Rəcəzin 1-ci növü) Münsərih bəhrinin növləri uzun saitsiz məftə”ilün təfiləsi üzərində qurulur Hüsnünə gör mən necə aşiqi-divanəyəm, Eşqinə baş oynaram, gör necə mərdanəyəm. (Nəsimi, Münsərihin 1-ci növü) fA”ilAmun fA”ilAmun fA”ilAmun fA”ilAmun fA”ilAmun fA”ilAmun fA”ilAmun fA”ilün fə”ilAmun fə”ilAmun fə”ilAmun fə”ilAmun fə”ilAmun fə”ilAmun fə”ilAmun fə”ilün fA”ilAmun fA”ilAmun fA”ilün fə”ilAmun fA”ilAmun fə”ilAmun fə”ilA”mun fə”ilA”mun fə”ilün müstəf”ilün müstəf”ilün müstəf”ilün müstəf”ilün müstəf”ilün müstəf”ilün müstəf”ilün məfA”ilün müstəf”ilün məfA”ilün müstəf”ilün məfA”ilün məftə”ilün fA”ilün məftə”ilün fA”ilün məftə”ilün fA”ilün məftə”ilün fA”ilAtü məftə”ilün fə” 285 Səri” bəhri . Xəfif bəhri Müzare bəhri Mütəqarib bəhri Müctəss bəhri Mütədarük bəhri Kamil bəhri məftə”ilün məftə”ilün fA”ilün məftə”ilün məftə”ilün fA”ilAtun məfA”ilün fə”ilAtün fə”ilAtün məfA”ilün fə”ulün fə”ilAmün məfA”ilün fə”ilün Məf”Ulu fA”ilAtü məfA”İlü fA”ilün Məf”Ulu fA”ilAtün məf”Ulu fA”ilAtün fə”Ulun fə”Ulun fə”Ulun fə”Ulun fə”Ulun fə”Ulun fə”Ulun fə”Ul MəfA”ilün fə”ilAtün məfA”ilün fə”ilAtün MəfA”ilün fə”ilAtün məfA”ilün fə”ilün FA”ilün fə”il fA”ilün fə”il mütəfA”ilün mütəfA”ilün mütəfA”ilün mütəfA”ilün Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|