Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
12 
Vəsaitin  ödəyicisi  və  ya  vəsait  alan  şəxs  bank  hesabı  olmayan  fıziki  şəxs  olduqda 
ödəniş tapşırığmm A2 və B2 hissəsinin "Adı" sahəsində fıziki şəxsin adı, şəxsiyyətini 
təsdiq edən sənəd (sənədin adı, seriyası, nömrəsi, kim tərəfmdən və nə vaxt verilib) və 
"Hesab N°"si sahəsində fıziki şəxsin ünvanı göstərilir (şəkil 6.1.). Xarici valyuta ilə 
ödənişlər  zamanı  vasitəçi  bank  olarsa  ödəniş  tapşırığmm  B1  hissəsinin  "Vasitəçi 
bank" sahəsində onun adı və S.W.I.F.T BİK kodu göstərilir. Büdcə və büdcədənkənar 
dövlət  fondlarmm  ödənişlərini  həyata  keçirmək  üçün  isə  ödəyici  tərəfmdən  sənədin 
B1  hissəsində  Baş  Dövlət  Xəzinədarlığmm  rekvizitləri,  B2  hissəsində  vəsaiti  alan 
büdcə  təşkilatmm  və  ya  büdcədənkənar  dövlət  fondunun  rekvizitləri,  D3  hissəsində 
büdcə təsnifatmm kodu, D4 hissəsində isə büdcə səviyyəsinin kodu göstərilir. 
“B” formatlı ödəniĢ tapĢırıqları ilə hesablaĢmalar. Bu format hüquqi və fıziki şəxslər 
tərəfindən kommunal xidmətlərin (su, qaz, elektirik enerjisi, və.s), telefon danışıqları 
haqqınm,  icarə  haqqınm  ödənilməsi  və  s.  bu  kimi  xidmətlərlə  əlaqədar  nağdsız 
ödənişləri  həyata  keçirmək  üçün  istifadə  olunur  və  bu  xidmətləri  göstərən  hüquqi 
şəxslər  tərəfindən  doldurularaq  ödəyiciyə  təqdim  edilir.  Ödəniş  tapşırığmı  almış 
hüquqi şəxs tapşırığm müvafiq sahəsində öz bank hesab nömrəsini qeyd edir, imza və 
möhürlə təsdiq edərək xidmət olunduğu banka təqdim edir. Sonrakı addımda ödəniş 
tapşırığmı almış  bank hesabı olmayan fıziki şəxs ödəniş tapşırığım istənilən emitent 
banka  təqdim  edə  bilər.  Bank  hesabı  olan  fıziki  şəxs  ödəniş  tapşırığmda  öz  bank 
hesabmı  göstərməklə  onu  xidmət  olunduğu  banka  və  ya  bank  hesabı  olmayan  fıziki 
şəxs kimi nağd qaydada istənilən emitent banka təqdim edə bilər. 
Emitent bankm məsul şəxsi ödəyici tərəfindən təqdim edilən ödəniş tapşırığınm tərtib 
olunmasmm  düzgünlüyünü  və  ödənişi  təmin  edən  məbləğin  olmasım  yoxlayır. 
Kənarlaşma olmadıqda emitent bankın məsul şəxsi bankm daxili prosedur qaydalarına 
uyğun  olaraq  "İcra  haqqmda  bank  qeydi"  sahəsində  ödəniş  tapşırığmm  icra  üçün 
qəbul olunmasmı öz imzası və bankm ştampı ilə təsdiq edir. "Ödəyici üçün" nəzərdə 
tutulmuş hissə ödəyiciyə qaytarılır və "Bank üçün" nəzərdə tutulmuş hissə isə emitent 
bankda saxlanılır. 
Emitent bankın məsul şəxsi ödəniş tapşırığmm "Bank üçün" nəzərdə tutulmuş hissəsi 
əsasmda Milli Bankın müvafiq normativ aktına uyğun olaraq ödənişi benefısiar banka 
göndərir. Benefisiar bankın məsul şəxsi aldığı ödəniş tapşırığmı yoxlayır, kənarlaşma 
olmadıqda pul vəsaitini vəsait alanm bank hesabma daxil edir, bankın daxili prosedur 
qaydalarına uyğun olaraq təsdiq edir və bank hesabı müqaviləsində nəzərdə tutulmuş 
qaydada hesabdan çıxarışla birlikdə vəsait alana təqdim edir. Emitent bank ödəyicinin 
tələbi  ilə  ona  ödəniş  tapşırığınm  icrası  haqqmda  dərhal  yazılı  bildiriş  verməlidir. 
Ödəniş tapşırığmm icra- sı haqqında bildirişin tərtibi qaydası və onun məzmununa aid 
tələblər  tərəflərin  razılaşması  ilə  nəzərdə  tutulur.  Əgər  tərəflərin  razılaşmasmda  bu 
tələblər  nəzərdə  tutulmayıbsa,  ödəniş  tapşırığmm  icrası  haqqmda  yazılı  bildiriş 
emitent  bank  tərəfindən  sərbəst  formada  tərtib  edilir.  Benefisiar  bank  ödənişi  aldığı 
günün  ertəsi  iş  günündən  gec  olmayaraq  vəsait  alanm  bank  hesabına  mədaxil 
etməlidir,  bu  şərtlə  ki,  bank  hesabı  müqaviləsində  daha  qısa  müddət  nəzərdə 
tutulmasm. 
KitabYurdu.az 
79
 

---

 
13 
Bazar  iqtisadiyyatmda  köçürmə  hesablaşmalarm  daha  geniş  yayılmış  forması  olur. 
Beynəlxalq Hesablaşma Bankmm təsnifatma müvafiq olaraq köçürmə: 

 
kredit köçürməsi, 

 
debet köçürməsinə bölünür. 
Kredit  köçürməsi.  Banklarm  xidmət  göstərdikləri  ödəniş  dövriyyəsinin  böyük  bir 
hissəsini  kredit  köçürməsi  təşkil  edir.  Bu  təşəkkül  tapan  ənənələr,  həmçinin  ödəniş 
böhranı  şəraitində  debet  köçürmələrinə  dair  zəmanətlərin  yoxluğu  ilə  şərtləşdirilir. 
Bank  sistemində  kredit  köçürməsinin  başlanması  ilə  bağlı  təşəbbüs  alıcınm 
(kreditorun) hesabmı kreditləşdirmək sərəncammı verən ödəyiciyə (debitora) məxsus 
olur. Bu zaman ödəniş aləti debet hesabmdan silinmə haqqında ödəniş sərəncamı olur. 
Müştərilərin  sərəncamına  əsasən  köçürmələrin  yerinə  yetirilməsi  zamanı  sənəd 
dövriyyəsi  sxemi  sadəliyi  ilə  fərqlənir.  Məhz  buna  görə  də  bu  forma  zamanı  ilk 
növbədə  yeniliklər  meydana  çıxır.  Xüsusilə  də,  bu  istiqamətdə  elektron  köçürməsi 
daha geniş vüsət almışdır. 
Ödəniş sərəncamları ilə bank vasitəsilə həyata keçirilən köçürmələr əmtəə mallarma 
və xidmətlərə görə ödənişlər üçün tətbiq olunur: 
Müddətli  ödəmələr  -  iri  sövdələşmələr  zamanı  yüklərin  boşaldıl-  masmdan  dərhal 
sonra (əmtəə malınm birbaşa aksepti yolu ilə), eləcə də müəyyən ödənişlər zamanı; 
Vaxtmdan  əvvəl  və  vaxtı  keçmiş  ödəmələr  -  tərəflərin  maliyyə  və-  ziyyətinə  zərər 
vurmadan müqavilə münasibətlərinin çərçivələri daxilin- də. 
Ġnkasso - bank müştərilərin göstərişi ilə digər müəssisə və təşkilatlardan hesablaşma 
əmtəə  və  pul  sənədlərinə  əsasən  pul  vəsaitlərini  alır.  İnkasso  xidmətlərində 
tədarükçünün bankı, şəxsən xüsusi poçtun əlaqə orqanları vasitəsilə ödəmə tələbnamə 
tapşırıqları ödənişçiyə göndərilir. Tədarükçü və alıcı arasında qarşılıqlı sazişə əsasən 
sənədlər  tədarükçünün  bankmdan  alıcınm  bankma  teletayp  və  telefaks  vasitəsilə 
göndərilir. 
İnkasso üzrə hesablaşmalar zamanı emitent bank (vəsait alan bank) müştərinin (vəsait 
alanm)  tapşırığı  ilə  ödəyicidən  ödənişin  və  (və  ya)  ödəniş  akseptinin  almması 
əməliyyatlarmı  vəsait  alanm  hesabına  həyata  keçirməyi  öhdəsinə  götürür.  Vəsait 
alanm  tapşırığım  almış  emitent  bank  tapşırığm  icrası  üçün  ödəyicinin  müştərisi 
olduğu  icraçı  bankı  (ödəyici  bankı)  cəlb  edə  bilər.  İnkasso  tapşırıqlarmdan  mallarm 
almması, işlərin  görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə bağlı ödənişlərin almması 
üçün, habelə müqavilə ilə nəzərdə tutulmuş digər hallarda istifadə edilir. İnkasso üzrə 
hesablaşmalar inkasso tapşırığı əsasında həyata keçirilir.(şəkil 6.2) 
Ödəyici  ilə  vəsait  alan  arasmda  bağlanmış  müqavilədə  nəzərdə  tutulan  hallarda 
inkasso  tapşırığma  müvafıq  sənədlər  əlavə  edilir.  Bu  zaman  inkasso  tapşırığmda 
həmin  sənədlərin  siyahısı  (vərəqlərin  sayı  ilə  birgə)  göstərilir.  İnkasso  tapşırığı 
əsasmda ödənişin almması: 

 
akseptli qaydada 

 
akseptsiz qaydada həyata keçirilə bilər. 
KitabYurdu.az 
80
 

---