Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHatəmov 

*

 

burada  ləzgi,  rus,  gürcü  və  s.  xalq  mahnı  və  rəqsləri  ifa 

olunur  ki,  bütün  bunlar  əsərin  musiqi  məzmununun  zəngin- 

ləşdirilməsinə  yönəlmişdir  və  o  dörvün  musiqi  məişətini 

xarakterizə edir. 

-

 

Ü,Hacıbəylinin  “O  olmasın,  bu  olsun”  (1911)  musiqili 

komediyasında  müxtəlif  millətlərin  təsirini  özündə  əks  etdirən, 

müxtəlif dillərdə və ləhcələrdə danışan qəhrəmanlar: qəzetçi Rza 

bəy  -  türk,  intelligent  Həsən  -  fransız  və  rus,  hambal  -  iranlı, 

Həsənqulu bəy - milli danışıq tərzi ilə diqqəti cəlb edir; 

*

 

Ü.Hacıbəyli  bunları  təsvir  etməklə,  əslində,  Bakının 

çoxmillətli  mühitində  müxtəlif  dillərin  və  mədəniyyətlərin 

qarşılıqlı təsirini  göstərmiş, həmin insanlann simasında bu kimi 

təsirlərin bəzən necə ifrat cəhətlər kəsb etdiyinə gülmüşdür. 

-

 

Ü.Hacıbəylinin  “Arşm  mal  alan”  (1913)  musiqili 

komediyası  isə  məzmununa  görə  dərin  milli  xüsusiyyətlərilə 

fərqlənərək  və  sevilərək,  dünya  musiqi  arenasına  çıxan  və 

Azərbaycan  musiqisini,  Ü.Hacıbəylinin  yaradıcılığım  dünya 

miqyasında tərənnüm edən ilk əsər olmuşdur. 

-

 

Ü.Hacıbəylinin  yaradıcılığında  müxtəlif  xalqların  musiqi 

irsinə  müraciətlə  bağlı  olan  nümunə  kimi,  “Azərbaycan”  və 

“Dağıstan” adlı iki xoreoqrafik əsəri də qeyd etmək istərdik. 

-

 

Ü.Hacıbəylinin  yaradıcılığı  multikulturazm  ənənələrini 

müxtəlif cəhətlərdən əks etdirərək, musiqi irsində onların dolğun 

ifadəsini önə çəkmişdir: 

*

 

Ü.Hacıbəylinin  yaradıcılığından  bəhrələnən  Azərbaycan 

bəstəkarlıq  məktəbinin  nümayəndələrinin  də  əsərlərində 

multikulturalizmin müxtəlif təzahür aspektləri ilə qarşılaşırıq. 

-

 

Q.Qarayev  Azərbaycan  musiqi  mədəniyyətində  dünya 

xalqlarmın  ədəbiyyatına  və  musiqi  irsinə  müraciət  edən  ilk 

bəstəkardır: 

*

 

azərbaycanlı bəstəkarın dəst - xətti ilə dünyanın ən müxtəlif 

xalqlannm mədəniyyətinə müraciət olunması, Azərbaycan musiqi 

mədəniyyətində  onların  vəhdətini  yaradaraq,  ümumbəşəri 

mahiyyət kəsb edir. 

108 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Q.Qarayev  “Yeddi  gözəl”  (1952)  baletində  Nizaminin 

eyniadlı  poemasının  motivlərinə  əsaslanmışdır,  lakin  onun 

ideyalarını  özünəməxsus  şəkildə  təfsir  etmişdir.  Belə  ki, 

Nizaminin poemasında dünyanın yeddi ölkəsini təmsil edən yeddi 

gözəlin  -  Bizans,  Çin,  Xarəzm,  Məğrib,  Hind,  Slavyan,  İran 

gözəllərinin nağılları verilir. 

-

 

Q.Qarayevin musiqisində yeddi gözəl - yeddi planet, yeddi 

rənglə müqayisə olunaraq, rəmzi mənada təcəssüm etdirilmişdir. 

-

 

Q.Qarayevin  baletində  yeddi  gözəlin  milli  mənsubiyyəti 

musiqi vasitəsilə daha qabanq təsvir olunmuşdur. 

-

 

Fikrət Əmirovun yaradıcılığında “Min bir gecə” baletinin 

timsalında multikulturalizm ənənələrinin təzahürləri özünü əyani 

şəkildə göstərirö 

*

 

qədim ərəb nağıllarını öz əsərində canlandıran F.Əmirov, 

onların  musiqi  təcəssümündə  rəngarəng  ifadə  vasitələrindən 

istifadə edərək, azərbaycanlı ruhu ilə zənginləşdirmişdir. 

-

 

Ümumiyyətlə,  Azərbaycan  bəstəkarlıq  məktəbinin  bütün 

nəsillərinə  aid  nümayəndələrinin  yaradıcılığında  müxtəlif 

xalqların həyatından bəhs edən əsərlər xüsusi bir mövzu dairəsi 

kimi  formalaşmışdır.  Bu  əsərlərin  hamısını  birləşdirən  cəhət  - 

azərbaycanlı  bəstəkarların  görümündə,  duyumunda  bəşər 

mədəniyyətinin  ən  ülvi  humanizm  ideyalarının  tərənnüm 

edilməsidir. 

-

 

Son  dövrlərdə  Azərbaycan  bəstəkarlarının  yaradıcılığı 

timsalında  multikulturalizm,  tolerantlıq  ənənələrinin  yeni 

aspektlərdən şərhini qeyd edə bilərik: 

*

 

bunun bir cəhəti azərbaycanlı bəstəkarların dini mövzulara 

müraciət  edərək,  insanlara  tolerantlıq,  vəhdət  ideyalarının 

aşılanmasından ibarətdir; 

*

 

bəstəkar  əsərlərində  İslam  dini  ilə  bağlı  motivlər  qabarıq 

olub, müxtəlif cəhətlərdən təzahür edir; 

109 

---

Yaşar Əhmədov ÄzərHətəmov 

*

 

eyni  zamanda,  bir  sıra  əsərlərdə  xristianlığa  aid  olan 

rəmzlərin (mətnlərin və janrlann) yanaşı işlənməsinə rast gəlirik. 

-

 

Bir  sıra  Azərbaycan  bəstəkarlannın  yaradıcılığında 

müxtəlif  dinlərə  aid  dua  mətnlərinə  müraciət  olunması 

tolerantlığın bariz nümunəsi kimi dəyərlidir. 

-

 

Azərbaycan musiqi folklorunun və bəstəkar yaradıcılığının 

timsalında  nəzərdən  keçirdiyimiz  multikulturalim  ənənələrinin 

müxtəlif  aspektlərdən  təzahürləri  üzə  çıxır:  *  bütün  musiqi 

əsərlərində  özünü  göstərən  ən  başlıca  cəhət  -  bəstə-  karlann 

müxtəlif 

mədəniyyətləri 

qovuşdurmaq 

bacanğı 

və 

mədəniyyətlərin  dialoquna  nail  olmasıdır;  *  bunlar  Azərbaycan 

musiqisinin  üzvi  tərkib  hissəsinə  çevrilərək,  insanlann  dinc- 

yanaşı yaşamasını təmin edən milli-mənəvi dəyərlərdir. 

-

 

Mərasimlərin  keçirilməsində  ayn-ayrı  xalqlara  məxsus 

müəyyən özəlliklərin olması təbiidir: 

*

 

bununla  yanaşı  o  da  folklorşünaslıqda  çoxdan  təsdiqini 

tapmış bir həqiqətdir ki, şifahi ənənə əsasında yaranan, yaşayan və 

şifahi  şəkildə  də  nəsidən  -  nəslə  ötürülən  xalq  mədəniyyətinin 

arxaik  qolları  və  janrlan  dünya  xalqlanmn  əksəriyyəti  üçün 

ümumi  olan  ortaq  ibtidai  təsəvvürləri  və  mifoloji  görüşləri  əks 

etdirir. 

-

 

Mərasimlər  xalq  mədəniyyətinin  müxtəlif  janrları  əhatə 

edən arxaik qollanndan biridir və bu qolun da digər qədim qollar 

kimi,  ortaq  mənəvi  dəyərləri  əks  etdirməsinin  kökündə  ətraf 

aləmlə bağlı ilkin təsəvvürlər, mifoloji görüşlər dayanır. 

-

 

Ətraf 

aləmlə 

bağlı 

ilkin 

təsəvvürlər 

mövsüm 

mərasimlərində Özünü daha qabarıq şəkildə göstərir: 

*

 

məlumdur  ki,  mövsüm  mərasimlərinin  başlıca  mahiyyəti 

ilin  ayn  -  ayrı  fəsillərində  söz,  musiqi  və  xüsusi  hərəkətlər 

vasitəsilə  təbiətə  ovsunlayıcı  təsir  göstərmək  və  təbiəti  insanın 

istəyinə uyğun “addım atmağa” sövq etməkdir; 

*

 

belə mövsüm mərasimlərinin ən geniş yayılanlarından biri 

“Qodu - qodu” mərasimidir: 

110 

---