Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi iüğət 

-

 

Heç bir güc, heç bir müharibə, heç bir talan heç bir zaman 

mədəniyyəti məhv etmək iqtidarında olmamışdır. 

-

 

Hər hansı bir xalq fiziki surətdə məhv edilə bilər, lakin onun 

mədəniyyəti - heç vaxt: 

*

 

hətta  qədim  imperiyalar  zamanında  bunu  çox  gözəl  başa 

düşürdülər və milli aynnülara önəm vermirdilər. 

-

 

Təsadüfi deyil ki, qədim mədəniyyətlər dönəmində “millət” 

anlayışı  formalaşmamış  və  hər  bir  etnos,  etnik  qrup  müəyyən 

çağlarda  donor  rolunu  oynaya-oynaya  imperiya  mədəniyyətilə 

doğmalaşır,  imperiya  mədəniyyətini  zənginləşdirib  onu  yeni  bir 

inkişaf müstəvisinə bağlayırdı. 

-

 

Antik  mədəniyyət,  əslində,  həmişə  donorlar  mədəniyyəti 

olub, donor millətlərin yaşatdığı mədəniyyət olub. 

-

 

Multikulturalizm  ideyası  hər  bir  zaman  mövcud  olub, 

ancaq  nəzəriləşdirilməyib,  dilə  gətirilməyib  və  haradasa  latent 

(məxfi) şəkildə yaşayıb. Status etibarı ilə müxtəlif mədəniyyətlər 

həmişə  böyük  imperiyalann  tərkibində  birləşib  vahid,  sintetik, 

başqa cür ifadə etsək, magistral mədəniyyət meydana gətiriblər. 

-

 

Magistral  mədəniyyət  haradasa  qanköçürmə  stansiyası 

kimidir: 

*

 

burada  sanki  müxtəlif  etnik  mədəniyyətlərin  “qan”ı 

magistral mədəniyyət vasitəsilə bir-birinə axıdılır və sinerjinin - 

birləşmənin yaranmasına səbəb olur. 

-

 

Magistral  mədəniyyət  isə  bu  zaman  təzə  qan  tərkibindən, 

başqa  cür  desək,  sinerjidən  faydalanaraq  boy  atır  və  donor 

missiyasını yerinə yetirən milli mədəniyyətləri də özü ilə bərabər 

irəli aparır. 

-

 

Milli  mədəniyyətlərin  perspektiv  inkişafı  üçün  onlann 

magistral mədəniyyətə qoşulması labüd şərtdir. 

-

 

Multikulturalizm dialoq ideyası üzərində qurulmuş mədəni 

mövcudluq fəlsəfəsidir: 

*

 

bu  ideyaya  söykənərək  multikulturalizm  yeni  mədəniyyət 

tipi təklif edir. 

117 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Bu mədəniyyət tipi üç mühüm prinsip üzərində qərarlaşır: 

*

 

birincisi  multikultural  prinsipdir  -  bu  prinsip  hər  bİr 

mədəniyyətin dəyərli, özəl və unikal olduğunu bəyan eləyir; 

*

 

ikincisi  tolerantlıq  prinsipidir;  bu  prinsip  özgəsinin 

özəlliyinə, fərqliliyinə dözümlülük aşılayır; 

*

 

üçüncüsü  özünütanıma  hüququnun  təsbiti  prinsipidir;  bu 

prinsipə  görə  hər  bir  millət  etnik  mərkəzləşdimıə  aparılmadan 

mədəni identiklik hüququna malikdir. 

-

 

Azərbaycan  bütün  dünyaya  yeni  mədəniyyət  tipi  sərgi- 

ləyir: 

*

 

elə  bir  mədəniyyət  ki,  onun  əsasında  multikulturalizmin 

prinsipləri  dayanır,  lakin  məsələnin  məğzi  budur  ki,  bu  nəzəri 

prinsiplər ortaya atılmamışdan öncə də Azərbaycan multikultural 

bir ölkə olmuşdur; 

*

 

yəni  multikulturalizm  konteksti  Azərbaycanın  mədəni 

atmosferinə  xas  bir  cəhətdir  və  dünya  çapında  Azərbaycan 

multikulturalizmin tamam yeni bir versiyasını ortaya atır. 

-

 

Azərbaycan çoxmillətli bir dövlətdir və bu məkanda bir çox 

xalqların nümayəndələri zaman-zaman birgə yaşamışlar. 

-

 

Biz  əgər  bu  xüsusda  “Azərbaycan  mədəniyyəti  bu 

millətlərin 

dialoqunun 

mədəniyyətidir”, 

“Azərbaycan 

mədəniyyəti  dialoq  mədəniyyətidir”  kimi  ifadələrdən  istifadə 

etsək, yanılmarıq. 

-

 

Azərbaycan coğrafi baxımdan da Qərblə Şərqin, Avropa ilə 

Asiyanın təmas nöqtəsindidir və “İpək yolu”nun üstündədir. 

-

 

Deməli, coğrafi parametrlərdə, yəni məkan koordinatlarına 

görə Azərbaycan dialoqa modullaşdınlıb. 

-

 

Azərbaycan mədəniyyəti apriori multikulturaldir: 

*

 

çünki  buradakı  mədəni  proseslər  daim  dialoq  üzərində 

qurulmuşdur, bu, uzun əsrlər boyunca belə olmuşdur. 

-

 

Azərbaycan tarixən ötürücü missiyasını yerinə yetirərək, öz 

çoğrafı 

sərhədləri 

civarmda 

çoxsaylı 

mədəniyyətlərin 

bərabərhüquqlu  dialoqunun  -  təminatçısı  kimi  çıxış  edib, 

mədəniyyətlərin aktiv təmasına söykənən unikal multikultural bir 

118 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

mədəniyyət sistemi yaradıb ki, indi də bu mədəni təcrübəni dünya 

ilə paylaşır. 

-

 

Azərbaycan  muğamı  da,  Azərbaycan  xalçası  da, 

Azərbaycan  mətbəxi  də  multikultural  dialoqun  ifadəsidir,  əgər 

belə  demək  mümkünsə,  multikultural  barterin,  aktiv 

dəyiş-düyüşün predmetiv nəticəsidir. 

-

 

Bu dəyiş-düyüşü gerçəkləşdirməkdən ötrü isə gərək mütləq 

dialoqa girmək, dialoq yaratmaq bacarığın olsun. 

-

 

Azərbaycan  elə  bir  məkandır  ki,  burada  tarixən  müxtəlif 

mədəni axınlar tam sərbəst, rahat bir şəkildə öz aralarında təmas 

qurub  daim  yeni  keyfiyyətdə  yeni  mədəni  təzahürlər  əmələ 

gətiriblər. 

-

 

Bu  isə  dialoq  üçün,  alver  üçün  münbit  şərait  yaradan  bir 

amildir. 

-

 

Etnoslar, etnik qruplann bir-birilə ilişkisi, kontaktı davamlı 

olaraq,  sonda  məişət  müstəvisində,  şifahi  xalq  yaradıcılığı 

müstəvisində müəyyən kültürəl olaylara səbəb olur. 

-

 

Multikulturalizm  müxtəlif  torpaqlardan  gələn  çoxlu 

axınların  bəşər  mədəniyyətini  yaratmaq  üçün  töküldüyü  ümumi 

bir çayı xatırladır. 

-

 

Bu mənada teatr o yerdir ki, bu müstəvidən dialoq bir an da 

əskilmir. 

-

 

Hətta teatr sənətində dialoq o qədər mühümdür ki, belə də 

demək olar: teatrın özü dialoqdur. 

-

 

Bu baxımdan teatr sənəti multikulturalizmə daha yaxın bir 

sahə hesab edilə bilər. 

-

 

XIX  əsrin  ikinci  yarısından  hazırkı  zamanımıza  qədər 

Azərbaycan mədəniyyəti üçün, əsasən də teatr mədəniyyəti üçün 

multikultural bir situasiya, bir vəziyyət son dərəcə xarakterik bir 

keyfiyyət olmuşdur. 

-

 

XIX yüzilin II yarısından etibarən Avropa mədəniyyətinin 

təzahürləri Azərbaycan mühitinə köçürülməyə başlayır: 

119 

---