Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

*

 

qəzet,  teatr,  opera,  klassik  musiqi  milli  mədəni  zəmində 

kök  atıb  pöhrələnir,  təbii  ki,  bu,  Şərqlə  Qərbin  aktiv  təmasının, 

dialoqunun nəticəsi kimi çözülməlidir. 

-

 

Məhz  bu  dialoq  Azərbaycanda  teatr  kimi  sosial  bir 

institutun meydana gəlməsini və hətta toplumsal sahədə yetərincə 

aktivləşməsini şərtləndirir. 

-

 

İlk baxışda elə təəssürat yarana bilər ki, teatr öz mahiyyəti 

etiban ilə multikulturallıqdan uzaqdır: 

*

 

çünki  hər  bir  tamaşa,  əslində,  lokal  təzahürdür,  konkret 

ictimai  -  siyasi  mühit,  konkret  sosial-iqtisadi  problemlərlə  bağlı 

olub əlahiddə götürülmüş bir toplum ünvanlıdır; 

*

 

eyni zamana avropatipli teatr üçün dil aydmlatıcı, şərhedici 

vasitələrdən biridir, ideya daşıyıcısıdır, 

-

 

Teatr üçün etnik, sosial - psixoloji, toplumsal amillər və dil 

həmişə üstün mövqedə qərarlaşmışdır, 

-

 

Doğrudur, XX əsrin ikinci yansmdan etibarən dünyanın bir 

sıra  rejissorları  eyni  bir  teatr  səhnəsində  dünyanın  müxtəlif 

xalqlarının nümayəndələrini bir - birilə qarşılaşdırmaq, bir- birilə 

müxtəlif  dillərdə  danışdırmaq  təcrübəsini  aktuallaşdıraraq, 

multikulturalizm ideyasını səhnəyə daşımışdılar. 

-

 

Azərbaycan  teatnnın  təşəkkül  və  inkişaf  tarixi  boyunca 

multikultural  amillər  həmişə  qabanq  şəkildə  özünü  büruzə 

vermişdir. 

-

 

Təşəkkül  tapdığı  dövrdə  başlayaraq,  Azərbaycan  teatrının 

səhnəsini  eyni  bir  tamaşada  müxtəlif  xalqların  nümayəndələri 

paylaşmışlar: 

*

 

məhz  Qafqaz  xalqlarının  nümayəndələri  Azərbaycan 

səhnəsində  yerli  aktyorlarla  birgə  səhnəyə  çıxmış  və 

azərbaycanca damşmışlar; 

*

 

çünki həmin dövrdə Azərbaycan dİli Qafqazın fransızcası 

kimi qəbul olunurdu. 

-

 

XX  əsrin  əvvəllərində  Azərbaycan  səhnəsində  yunan 

Pamfiliya  Tanailidi  (səhnə  adı  Sürəyya  Zəngəzurlu),  Həştərxan 

türklərlindən olan Mərziyə Davudova, rus Yeva Olenskaya, 

120 

---

Mttitikulturaiizm - fəlsəfi lüğət 

acar  Ülvi  Rəcəb,  gürcü  Qəmər  xanım  Topuriya  və  digər 

millətlərdən  olan  insanlar  azərbaycanlılarla  birgə  işləmiş  və  bu 

tendensiya sonralar da davam etmişdir. 

-

 

Azərbaycan  peşəkar  teatrının  quruculanndan  biri  rejissor 

Aleksandr Aleksandroviç Tuqanov milliyyətcə rus idi; 

*

 

Azərbaycanın  müxtəlif  teatrlannda  müəyyən  zaman 

kəsimlərində,  adlar  sadalanmasa  da,  rus,  italyan,  yəhudi 

rejissorları çalışmışdılar; 

*

 

bu faktlar göstərir ki, Azərbaycan teatr mühitində müxtəlif 

millətlər multikultural bir konqlomerat əmələ gətirmişdirlər. 

-

 

Müasir Azərbaycamn teatr mənzərəsində multikultural fon 

stabil bir vəziyyəti sərgiləyir: 

*

 

bu gün Azərbaycanda ləzgi, gürcü, rus teatrları Azərbaycan 

Dövlət 

Teatrlan 

statusıma 

malikdirlər 

və 

aramsız 

fəaliyyətdədirlər. 

-

 

XX əsrin 80-ci illərində isə Azərbaycanda “Beserer” yəhudi 

teatrı  bir  neçə  dəfə  “Balaca  şahzadə”  tamaşasının  premyerasını 

keçirsə  də,  lakin  bu  teatr,  görünür,  yəhudilərin  İsrailə  intensiv 

köçmələri səbəbindən multikultural mənzərədə özünü təsdiqləyib 

yaşaya bilmədi. 

-

 

Bundan  əlavə;  heç  bir  milli  teatr  yalnız  öz  yerli  pyes 

yazarlannm məhsullarına arxalanaraq yaşaya bilmir. Teatr sənəti 

həmişə  dünya  klassikasma  və  müasirliyin  məşhur  əsərləri 

əsasında öz repertuar siyasətini qurur. Bu, teatr üçün çox önəmli 

bir  şərtdir  və  tam  şəkildə  multikultural  prinsipə  söykənir,  daha 

doğrusu, bu prinsipi öz işində gerçəkləşdirir. 

-

 

Teatr  mədəniyyət  çarxmı  fırladan  millərdən  biridir  və  o, 

mədəniyyətdə  apanlan  müzakirələrdən,  ictimai  -  sosial 

məsələlərdən kənarda qala bilməz. 

-

 

Hətta  tarixin  bu  zaman  kəsimində  teatr  artıq  multikul- 

turalizmdən,  interkulturalizmdən,  krosskulturalizmdən  aktiv 

şəkildə danışmağa başlayır. 

121 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

-

 

Əgər  multikulturalizm  müxtəlif  mədəniyyətlərin  eyni  bir 

sosial  şəraitdə  qatışıqsız  mövcudluq  hüququnu  təsbit  edirsə, 

interkulturalizm müxətlif mədəniyyətlərin eyni sosial bir şəraitdə 

intensiv qarşılıqlı əlaqəsini mühüm sayır: 

*

 

ona görə də interkulturalizmi liberal missiya adlandırırlar. 

-

 

İntrakulturalizm  isə  müxtəlif  mədəniyyətlərin  eyni  bir 

sosial  şəraitdə  labüd  birgəliyini  öz  proqramının  sərlövhəsinə 

çıxanr. 

-

 

Multikulturalizmi,  interkulturalizmi,  intrakulturalizmi, 

kross-kulturalizmi  sonucda  eyni  bir  məxrəcə  gətirən  cəhət 

mövcuddur - mədəniyyətlərin dialoqu: 

*

 

bu  isə  o  deməkdir  ki,  adlar  dəyişdirilə  bilər,  təsnifatda 

dəqiqləşdirmələr  apanla  bilər,  mahiyyət  isə  bunu  göstərir  ki, 

mədəniyyətlərin  gəlişməsindən  ötrü  dialoq  heç  bir  vaxt  öz 

aktuallığını itirmir. 

-

 

Bu  gün  Azərbaycan  teatn  da  dünyamn  fərqli-fərli 

məmləkətləri ilə aktiv dialoqdadır: 

*

 

Azərbaycanda hər iki ildən bir beynəlxalq teatr festivalları 

və  tematik  konfranslar  keçirililir,  yerli  teatrlara  tamaşa 

hazırlamaqdan  ötrü  İngiltərədən,  Rusiyadan,  Gürcüstandan, 

Serbiyadan, Yunanıstandan, Ukraynadan öz dəst 

-

 

xəttləri  olan  rejissorlar,  metodistlər,  səhnə  dizaynerləri,  işıq 

rəssamlan dəvət edilir ki, multikultural fon üçün bu, əvəzedilməz 

yaradıcı bir amildir. 

-

 

Opera  və  balet  sənəti  də,  və  ümumilikdə  xoreoqrafıya 

multikultural  mahiyyətİndədir.  -Balet  “məzmunu  xoreoqrafik 

obrazlar  vasitəsilə  ifadə  olunan  musiqili  teatr  sənətinin  növü 

kimi”  avropalıların  kəşfidir  və  bu  “kəşf’  XIX  yüzilin 

əvvəllərindən  dünyaya  yayılmağa  başladı,  Çin,  Koreya, 

Yaponiya, Misir, Latın Amerikası, Azərbaycan və digər ölkələrin 

musiqili 

-

 

plastik mədəniyyətinin çərçivələrini genişləndirdi. 

-

 

Amma həqiqət bu ki. Şərq motivlərini və oriyental plastika 

elementlərini eyhamlaşdıran personajlar avropalıların şüu 

122 

---