Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov
Yaşar Əhmədov AzərHətamov
Yüklə 2,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaşar Əhmədov AzərHətamov
Yaşar Əhmədov AzərHətamov *
dövrün əsas problemlərindən olan sünni-şiə ixtilafı məsələsində Quranın “bütün möminlər qardaşdır” ayəsinin prinsipini öz əsərlərində müdafiə edən Ə.Ağaoğlu Nadir şahın məzhəbçiliyə qarşı mübarizəsini, sünni və şiə məzhəblərini birləşdirməyə çalışmasım təqdir edir, *
müsəlmanlar arasındakı təriqət, məzhəb ixtilaflarını pisləyir, dini təfəkkürün vəhdəti ideyasına üstünlük verirdi; *
müasirləşmək” ideyası Ə.Ağaoğlu tərəfindən təbliğ edilir, milli ideologiya kimi qəbul edilirdi; *
əxlaqı və mənəviyyatım, müasir Qərb elmi dünyagörüşünü və türk mədəniyyətini ehtiva edirdi. -
xalqlarla əlaqələri məsələsi də tədqiq edilmiş, erməni və azərbaycanlıların tarixən dost olduğu vurğulanaraq, bu iki xalq arasında münaqişə yaradanlar pislənmişdi; *
o rus ədəbiyyatımn keçdiyi tarixi mərhələlər, böyük rus klassikləri və əsərləri haqqında geniş məlumatlar Azərbaycan oxucusuna çatdmlırdı. -
Əli bəy Hüseynzadənin yaradıcılığı da multikulturalizmin tədqiqi, milli və dini vəhdətin öyrənilməsi baxımından maraqlıdır: *
türk millətçiliyi prinsipini əsas götürsə də onu islamın aynimaz bir parçası kimi təqdim edir və müsəlmanlığı da ən az türklük kimi həyatının qayəsi sayırdı; *
türkçülük ideologiyası. Qərb elmi metodologiyasının təbliğinə, dini maarifçiliyə böyük önəm verirdi; *
Avropa elmini, texnologiyasını mənimsəmiş fədailərdə görürdü; *
0 , avropalılaşmaq deyərkən müsəlmanlann assimilyasiya olmasım yox, Avropanın elmi-texniki nailiyyətlərinin öyrənil məsini nəzərdə tuturdu; 144 Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət *
Nadir şahm öz hakimiyyəti dövründə sünnilərlə şiələri bir məzhəb altında birləşdirib bu ixtilafa son qoymaq istəməsini də öz yazılannda təqdir edirdi. -
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə və onım davamı olan müstəqil respublikamızda üç rənglə (mavi, qırmızı, yaşıl) simvollaşan Azərbaycan bayrağının ideya-mənəvi dəyərləri Əli bəy Hüseynzadənin “türkləşmək, islamlaşmaq, avropalılaşmaq” tezisi ilə bağlıdır. -
Ü.Hacıbəylinin publisistik məqalələri də multikultural mahiyyətilə çox zəngindir: *
ümumiyyətlə, təkfir ittihamını şiddətlə tənqid edir, müsəlman din xadimlərinin həqiqi elm sahibi olması üçün Cənubi Qafqazda ali dini məktəblərin açılmasını tövsiyə edirdi; *o, dünyəvi təhsilin də müsəlmanlar arasında geniş yayılmasını təşviq edirdi. -
Ceyhun Hacıbəyli dini ixtilaflann səbəbi olaraq Quranın vahid şərhinin olmamasını göstərir, müsəlman həmrəyliyi ideyasını irəli sürərək, müsəlmanlann digər xalqlarla birgə azad yaşamaq istəyini qələmə alırdı: *
verən müəssisələrin olmamasıdır; *
açılacaq seminariyanın sadəcə bir məzhəbə yox, bütün islam məzhəblərinə aid olmasım vacib sayan müəllif çıxış yolunu islamın vəhdət fəlsəfəsində görürdü. H.Cavid savadsız, məhdud dünyagörüşlü din xadimlərinin dinə, millətə vurduğu ziyanı göstərirdi: *
o elmin öyrənməsində sərhədlərin olmadığını, təkcə dini elmlərlə kifayətlənməyib, tarix, fəlsəfə kimi dünyəvi elmlərin öyrənilməsinin, bu sahədə xarici ölkələrin elmindən də faydalanmanın vacibliyini bildirirdi: *
öyrənin!”, “Beşikdən qəhrədək elm tələb edin!” hədislərini bu mövzuda müsəlmanlara nümunə göstərirdi. 145 Yaşar Əhmədov AzərHətəmov ~ XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda sırf qadınlara xitab edən, onların qələm məhsulu olan, problemlərini dilə gətirən bir mətbu orqamna ehtiyac var idi - bu şərəfli işi H. Z.Tağı- yevin maddi himayəsi altında fəaliyyət göstərən “İşıq” qəzetinin redaktoru Xədicə xanım Əlibəyova (1884-1961) uğurla yerinə yetirdi: *
68 nömrəsi işıq üzü gördü, qəzetin dili əsasən azərbaycanca olsa da, bəzi nömrələrdə rus dilində də materiallar nəşr edilirdi; *
olsa da, şəriət qaydalarına, dünyəvi məsələlərə aid müxtəlif guşələr də ayırmışdı; *
birinci nömrəsindən etibarən müsəlman qadınların dini elmlərlə yanaşı dünyəvi elmlərin öyrənməsinin vacibliyi vurğulanır, müsəlman qadınlarının hüquqlarının qorumasında dünyəvi təhsilin vacibliyi önə çəkilirdi. -
xalqının qonşu xalqlar ilə əlaqələri o dövrün mətbu orqanlarında işıqlandırılmış, qarşılıqlı mədəni münasibətlər tədqiq edilmişdir - bu mətbu orqanlannda Azərbaycan multikulturaliz- minin qonşu xalqlara təsiri haqqında xeyli məlumat getmişdir: *
nəşr olunan “Mşak” (“Zəhmətkeş”), “Murc” (“Çəkic”), “Nor- dar” (“Yeni əsr”) kimi qəzetlərdə Azərbaycan ədəbi, ictimai mühiti haqqında geniş məlumatlar verilmişdir; *
Azərbaycanda yaşayıb yaradan erməni yazıçısı Aleksandr Şirvanzadə “Mşak” qəzetində “Əkinçi” qəzetinin nəşr olunmasını alqışlayırdı; *
“Əkinçi” qəzetinin redaktoru H.Zərdabi də “Mışak” qəzetinin redaktoru Arzuniyə məktubunda təşəkkür ifadə edərək, qarşılıqlı mədəni əlaqələrin inkişaf etdirilməsini arzu edildi. -
XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəlləri gürcü - Azərbaycan əlaqələri də multikulturalizm baxımından maraq doğurur: 146 Yüklə 2,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|