Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov
Yaşar Əhmədov AzərHətəmov
Yüklə 2,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaşar Əhmədov AzərHətəmov
- Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət
Yaşar Əhmədov AzərHətəmov öz məzmunu ilə, demək olar ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Proqramım əhatə edir”. -
Uzun inkişafı boyu Azərbaycan mədəniyyətinin kəsb etdiyi tolerantlıq keyfiyyətləri Azərbaycan mədəniyyətinin sülhpərvər olduğunu və başqa mədəniyyətlərlə dialoqa açıq olduğunu nümayiş etdirmişdir və tolerantlın, eləcə də muiti- kultural mentalitetin nümayiş etdirilməsi halı Azərbaycanın orta əsrlərində də öz növbəti təzahürünü tapa bilmişdir. -
onun həm bütövlükdə bir toplum, bir xalq olaraq mənəvi dəyərlərində, dünyanı anlama üslubunda, həm də xalqımızın bir çox görkəmli şəxsiyyətlərinin simalarmda aşkar bir tərzdə görünür. -
etmiş xristian olmuşdur. -
Nizami Gəncəvi xristian qıpçaq qızı Afaqla ailə qurmuş və bu nikahdan dəyərli övladlar dünyaya gələrək Azərbaycan xalqının genefondunu zənginləşdirmişdir. -
Xaqani və Nizaminin multikultural dəyərlərə sadiqliyi özünü həm də onda göstərirdi ki, onlar öz əsərlərində təkcə Azərbaycan mədəniyyətinə və təkcə İslam dininə deyil, bütün dünya mədəniyyətinə və dünyanın demək olar ki, bütün dinlərinə maraq göstərmişlər: *
onlar Bibliya mövzularına tez-tez müraciət edir, Bibliya süjetlərinin bir çox personaj lannı xatırlayır və özünəxsus şəkildə yenidən mənalandırırdılar; *
Xaqaninin “Bizans hökmdanna” yazdığı qəsidəsindən bilmək olur ki, şair xristianlığı xristianlann özündən də yaxşı bilir və bu dinin müxtəlif istiqamətləri haqqında dərin məlumata malik İdi;
*
Xaqani Bağdadda olarkən bu imperiyanın ərazisində vaxtilə mövcud olmuş və o zamanlar rəsmi ideologiyası İslamdan tamamilə fərqli bir din - zərdüştilik dini olan sasanilərin qədim paytaxtı Mədain şəhərinə seir həsr etmişdi; 132
Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət *
təfəkkürü multikuitural dəyərlər üzərində köklənən Xaqani Qərb dünyasının Ktesifon kimi tanıdığı Mədain şəhərinin möhtəşəmliyi Məkkənin möhtəşəmliyi qədər qiymətli hesab edir və bununla yanaşı həm də İslama göstərdiyi qədər maraq zərdüştiliyə də göstərirdi; *
Xaqani zərdüştiliklə yaxından tanış olmuş, atəşpərəstlərin müqəddəs saydığı orijinalın -“Avesta”nın orta əsrlərə qədər gəlib çatmış parçaları əsasında bu təlimi dərindən mənimsəmişdi. -
Nizaminin İslam dininə, onun müqəddəs kitabı olan Qurana dərindən bağlılığı və maraq göstərməsi ilə yanaşı, həm də qədim dinlərə, xüsusən zərdüştiliyə və onun müqəddəs kitabı olan Avestaya, eləcə də Bibliyaya və Xristian ədəbiyyatına, müxtəlif xalqların -yunan, ərəb, fars, türk, gürcü, yəhudi, və rusların çoxcəhətli mədəniyyətlərinə demək olar ki, eyni dərəcədə maraq göstərməsi bu dahi şairimizin də digər mədəniyyətlərə münasibətdə nə dərəcədə tolerant olduğundan və multikuitural dəyərlərə nə dərəcədə bağlı olduğundan xəbər verir: *
Nizami pəhləvi yazılarından fərmanları oxuduğunu, yəhudi yazılannda xristian hekayətlərinin əsaslarını gördüyünü diqqətə çatdınrdı. *
Nizaminin əsərlərində qədim fars hökmdarı Xosrov obrazını, Bəhram şahın surətini, Azərbaycan hökmdan Nüşəbi- nin obrazı ilə yanaşı, həm də yunan hökmdan Makedoniyalı İsgəndərin ideal hökümdar obrazını yaratmışdır. -
dilini də mükəmməl bilir və ərəb və fars dillərində möhtəşəm əsərlər ortaya qoymuşdur; *
həm də multikuitural yönümlü güclü əməl adamı idi. *
o islam mədəniyyətini ona tamamilə yad olan köçəri monqol mədəniyyəti ilə ortaq məxrəcə gətirə bilən nəhəng simalardan biri idi.
Yaşar Əhmədov AzərHətəmov -
İmadəddin Nəsimi doğma dilindən başqa ərəb vo fars dillərini mükəmməl bilməsi və bu üç dilin hər birində divan bağlaması ilə təkcə istedadım və intellektual qüdrətini deyil, həm də multikultural dəyərlər daşıyıcısı olduğunu nümayiş etdirmişdi; *
islamın fövqündə duran mistikası ilə nümayiş etdirmişdir, *
bu mistikası həqiqətən də nə islamın daxilində, nə də kənarında deyildi, məhz islamın fövqündə idi. -
verən həmin bu ikinci faktın açıqlaması olaraq göstərmək olar ki, Nəsimi və onun müəllimi Nəimi dünyanın müxtəlif yerlərində inhişar tapan dini-fəlsəfi təlimləri dərindən öyrənərək yeni bir dini-fəlsəfi təlim - hürufiliyi yaratdılar; *
ölkələrində yayılmasına da nail oldu; *
bu hal Azərbaycan mədəniyyətinin dünya mədəniyyətindən qaynaqlandığım və öz növbəsində də dünya mədəniyyətinə töhfələr verdiyini bir daha təsdiq edir. -
Nəsiminin özü ilə yanaşı onun Azərbaycanda və dünyada fəaliyyət göstərən bir çox ardıcılları, davamçılan və təəssübkeşləri də vardı ki, onlar hürufiliyi və bu təlimi də özündə ehtiva edən sufizmi dünyaya yayırdılar. -
alimləri tərəfindən islam missionerləri kimi qiymətləndirilsələr də, sufilər əslində bir o qədər də müsəlman təəssübkeşi deyildilər, transsendent mahiyyətin qeyri-ənənəvi, ortodoksal islamdan xeyli fərqli izahına, bütün dinləri ortaq məxrəcə gətirə biləcək şərhinə, müasir lərzdə ifadə olunarsa, mul- tukultural izahına daha çox bağlı idilər. -
xüsusiyyətlərinə və diUərininə görə fərqli olsalar da, müxtəlif dinlərə iman gətirsələr də bütün xalqların, bütün mədəniyyətlərin, bütün dinlərin kökü birdir, çünki bütün bəşəriyyət
Yüklə 2,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|