Yaşar Əhmədov AzərHatəmov
*
burada ləzgi, rus, gürcü və s. xalq mahnı və rəqsləri ifa
olunur ki, bütün bunlar əsərin musiqi məzmununun zəngin-
ləşdirilməsinə yönəlmişdir və o dörvün musiqi məişətini
xarakterizə edir.
-
Ü,Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” (1911) musiqili
komediyasında müxtəlif millətlərin təsirini özündə əks etdirən,
müxtəlif dillərdə və ləhcələrdə danışan qəhrəmanlar: qəzetçi Rza
bəy - türk, intelligent Həsən - fransız və rus, hambal - iranlı,
Həsənqulu bəy - milli danışıq tərzi ilə diqqəti cəlb edir;
*
Ü.Hacıbəyli bunları təsvir etməklə, əslində, Bakının
çoxmillətli mühitində müxtəlif dillərin və mədəniyyətlərin
qarşılıqlı təsirini göstərmiş, həmin insanlann simasında bu kimi
təsirlərin bəzən necə ifrat cəhətlər kəsb etdiyinə gülmüşdür.
-
Ü.Hacıbəylinin “Arşm mal alan” (1913) musiqili
komediyası isə məzmununa görə dərin milli xüsusiyyətlərilə
fərqlənərək və sevilərək, dünya musiqi arenasına çıxan və
Azərbaycan musiqisini, Ü.Hacıbəylinin yaradıcılığım dünya
miqyasında tərənnüm edən ilk əsər olmuşdur.
-
Ü.Hacıbəylinin yaradıcılığında müxtəlif xalqların musiqi
irsinə müraciətlə bağlı olan nümunə kimi, “Azərbaycan” və
“Dağıstan” adlı iki xoreoqrafik əsəri də qeyd etmək istərdik.
-
Ü.Hacıbəylinin yaradıcılığı multikulturazm ənənələrini
müxtəlif cəhətlərdən əks etdirərək, musiqi irsində onların dolğun
ifadəsini önə çəkmişdir:
*
Ü.Hacıbəylinin yaradıcılığından bəhrələnən Azərbaycan
bəstəkarlıq məktəbinin nümayəndələrinin də əsərlərində
multikulturalizmin müxtəlif təzahür aspektləri ilə qarşılaşırıq.
-
Q.Qarayev Azərbaycan musiqi mədəniyyətində dünya
xalqlarmın ədəbiyyatına və musiqi irsinə müraciət edən ilk
bəstəkardır:
*
azərbaycanlı bəstəkarın dəst - xətti ilə dünyanın ən müxtəlif
xalqlannm mədəniyyətinə müraciət olunması, Azərbaycan musiqi
mədəniyyətində onların vəhdətini yaradaraq, ümumbəşəri
mahiyyət kəsb edir.
108
Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət
-
Q.Qarayev “Yeddi gözəl” (1952) baletində Nizaminin
eyniadlı poemasının motivlərinə əsaslanmışdır, lakin onun
ideyalarını özünəməxsus şəkildə təfsir etmişdir. Belə ki,
Nizaminin poemasında dünyanın yeddi ölkəsini təmsil edən yeddi
gözəlin - Bizans, Çin, Xarəzm, Məğrib, Hind, Slavyan, İran
gözəllərinin nağılları verilir.
-
Q.Qarayevin musiqisində yeddi gözəl - yeddi planet, yeddi
rənglə müqayisə olunaraq, rəmzi mənada təcəssüm etdirilmişdir.
-
Q.Qarayevin baletində yeddi gözəlin milli mənsubiyyəti
musiqi vasitəsilə daha qabanq təsvir olunmuşdur.
-
Fikrət Əmirovun yaradıcılığında “Min bir gecə” baletinin
timsalında multikulturalizm ənənələrinin təzahürləri özünü əyani
şəkildə göstərirö
*
qədim ərəb nağıllarını öz əsərində canlandıran F.Əmirov,
onların musiqi təcəssümündə rəngarəng ifadə vasitələrindən
istifadə edərək, azərbaycanlı ruhu ilə zənginləşdirmişdir.
-
Ümumiyyətlə, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin bütün
nəsillərinə aid nümayəndələrinin yaradıcılığında müxtəlif
xalqların həyatından bəhs edən əsərlər xüsusi bir mövzu dairəsi
kimi formalaşmışdır. Bu əsərlərin hamısını birləşdirən cəhət -
azərbaycanlı bəstəkarların görümündə, duyumunda bəşər
mədəniyyətinin ən ülvi humanizm ideyalarının tərənnüm
edilməsidir.
-
Son dövrlərdə Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığı
timsalında multikulturalizm, tolerantlıq ənənələrinin yeni
aspektlərdən şərhini qeyd edə bilərik:
*
bunun bir cəhəti azərbaycanlı bəstəkarların dini mövzulara
müraciət edərək, insanlara tolerantlıq, vəhdət ideyalarının
aşılanmasından ibarətdir;
*
bəstəkar əsərlərində İslam dini ilə bağlı motivlər qabarıq
olub, müxtəlif cəhətlərdən təzahür edir;
109
Yaşar Əhmədov ÄzərHətəmov
*
eyni zamanda, bir sıra əsərlərdə xristianlığa aid olan
rəmzlərin (mətnlərin və janrlann) yanaşı işlənməsinə rast gəlirik.
-
Bir sıra Azərbaycan bəstəkarlannın yaradıcılığında
müxtəlif dinlərə aid dua mətnlərinə müraciət olunması
tolerantlığın bariz nümunəsi kimi dəyərlidir.
-
Azərbaycan musiqi folklorunun və bəstəkar yaradıcılığının
timsalında nəzərdən keçirdiyimiz multikulturalim ənənələrinin
müxtəlif aspektlərdən təzahürləri üzə çıxır: * bütün musiqi
əsərlərində özünü göstərən ən başlıca cəhət - bəstə- karlann
müxtəlif
mədəniyyətləri
qovuşdurmaq
bacanğı
və
mədəniyyətlərin dialoquna nail olmasıdır; * bunlar Azərbaycan
musiqisinin üzvi tərkib hissəsinə çevrilərək, insanlann dinc-
yanaşı yaşamasını təmin edən milli-mənəvi dəyərlərdir.
-
Mərasimlərin keçirilməsində ayn-ayrı xalqlara məxsus
müəyyən özəlliklərin olması təbiidir:
*
bununla yanaşı o da folklorşünaslıqda çoxdan təsdiqini
tapmış bir həqiqətdir ki, şifahi ənənə əsasında yaranan, yaşayan və
şifahi şəkildə də nəsidən - nəslə ötürülən xalq mədəniyyətinin
arxaik qolları və janrlan dünya xalqlanmn əksəriyyəti üçün
ümumi olan ortaq ibtidai təsəvvürləri və mifoloji görüşləri əks
etdirir.
-
Mərasimlər xalq mədəniyyətinin müxtəlif janrları əhatə
edən arxaik qollanndan biridir və bu qolun da digər qədim qollar
kimi, ortaq mənəvi dəyərləri əks etdirməsinin kökündə ətraf
aləmlə bağlı ilkin təsəvvürlər, mifoloji görüşlər dayanır.
-
Ətraf
aləmlə
bağlı
ilkin
təsəvvürlər
mövsüm
mərasimlərində Özünü daha qabarıq şəkildə göstərir:
*
məlumdur ki, mövsüm mərasimlərinin başlıca mahiyyəti
ilin ayn - ayrı fəsillərində söz, musiqi və xüsusi hərəkətlər
vasitəsilə təbiətə ovsunlayıcı təsir göstərmək və təbiəti insanın
istəyinə uyğun “addım atmağa” sövq etməkdir;
*
belə mövsüm mərasimlərinin ən geniş yayılanlarından biri
“Qodu - qodu” mərasimidir:
110
Dostları ilə paylaş: |