Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

biz necə yediyimizi, su içdiyimizi, hava ilə nəfəs aldığımızı 

və bunun orqanizmimizə necə təsir etdiyinə bilirik; 

*

 

əgər  mədəniyyət  qidadırsa,  o  bizim  orqanizmimizə  necə 

təsir  edir  -  bizim  bildiyimiz  bütün  mədəni  dəyərlər  -  musiqi, 

incəsənət, rəsm əsərləri, teatr, kino, arxitektura  - demək olar ki, 

onların hamısı harmonika xüsusiyyətə malikdir; 

*

 

yəni əgər musiqiyə nəzər salsaq, o, musiqidəki spektrlərin 

cəmi, tezliklər, harmoniyadır; 

*

 

gözümüzlə qəbul etdiyimiz əsərlər - rəsmlər, rənglər  - də 

müəyyən tezliyə, harmoniyaya malikdir; 

*

 

deməli,  beynimiz  mədəni  dəyərləri  qulaq,  göz  və  məhz 

tezlik spektrləri vasitəsilə qəbul edir; 

*

 

bu  halda  beynimiz  həmin  mədəni  dəyərlərin  spektral 

analizatoru kimi çalışır; 

*

 

bu  spektrlar,  bu  harmoniklər  bizim  daxili  orqanlanmız 

üçün  zəruridir,  konkret  olaraq,  bizim  daxili  sekresiya  orqan- 

lanmıza lazımdır; 

*

 

əgər insan oyaq vəziyyətdədirsə, onun sistemini tamamilə 

şüur tənzimləyir; 

*

 

tənzimləyici sistem olmadıqda insan demək olar ki, xəstə 

olur, ona bəzən hətta dərman da kömək etmir; 

*

 

ancaq  mədəni  dəyərlər  -  yaxşı  musiqi,  gözəl  rəsm  əsəri 

kömək edir və bu milli mənsubiyyətdən asılı deyildir. 

-  Əgər istənilən millətdən olan insan Parisə  gəlib muzeydə 

orta  əsrlərə  aid  gözəl  bir  rəsmə  baxırsa  -  heç  kim  bu  insanın 

millətini soruşmur - bu insan rəsmi mədəni dəyər kimİ qəbul edir; 

*

 

filarmoniyada  yaxud  da  teatrda  musiqini  dinləyir  - 

musiqinin, təsviri incəsənətin milli mənsubiyyəti olmur; 

*

 

onlar  ümumbəşəridir,  insan,  bəşəriyyət  üçündür,  çünki 

onlann hamısı vahid təbiətə, harmonik təbiətə malikdir; 

*

 

ona  görə  də  milliyyət  soruşulmur,  çünki  insan  beyni 

insanın  qəbul  edə  biləcəyi  istənilən  mədəni  dəyərin  mütləq 

spektral analizatorudur. 

183 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hatəmov 

-

 

Mədəni dəyərlər bizdən soruşmadan bizə nüfuz edir, daxil 

olur: 

*

 

bu  mənada  hər  bir  xalq,  millət  ilk  növbədə,  öz  milli 

mədəniyyətini qoruyub inkişaf etdirməli, yeniləməlidir; 

*

 

bununla  yanaşı,  paralel  olaraq  başqa  xalqlann 

mədəniyyətini də özünə gətirməlidir. 

-

 

Hər  hansı  millətdə,  ölkədə  mədəni  dəyərlər  nə  qədər  çox 

olsa,  bu  yalnız  həmin  millətin,  bu  ölkədə  yaşayan  insanın 

xeyrinədir; 

*

 

bu  gün  multikulturalizmdən  danışırıqsa,  bunlann  tam 

vaxtıdır:  mədəniyyətin  həqiqətən  də  bütün  evlərə,  bütün 

millətlərə, ölkələrə nüfuz etməsi, daxil olması üçün bu istiqaməti 

daha da inkişaf etdirmək lazımdır. 

-

 

Azərbaycan tarix boyu həmişə həm bölgədə, həm də qlobal 

miqyasda baş verən hadisələrin gedişatına təsir edə bilən Ölkələr 

sırasında olmuşdur: 

*

 

son  iki  əsrdə  isə  onun  bu  istiqamətdə  fəallığı  dünyanın 

demək olar bütün qitələrinə yayılmışdır. 

-

 

Bəşəriyyətin mədəni-mənəvi irsinə olan töhfələri ölkəmizi 

xüsusilə dünyada tanınan dövlətə çevirmişdir: 

*

 

təbii  ki,  belə  bir  ölkədə  milli  ideyaya  dair  düşüncələrin 

tarixi də çox qədimdir. 

-

 

Tarixi-obyektiv  şərtlər  üzündən  həmişə  çoxmilli,  çoxkon- 

fessiyalı birgəyaşayış ənənəsinə malik olan bu məmləkətdə milli 

ideya həmişə qüsurlu məzmundan uzaq olmuşdur. 

-

 

Qloballaşma  zamanında  gender  -  cinslərin  sosiumda 

qarşılıqlı münasibəti də yeni dünyagörüşlü dialoq məkanıdır. 

-

 

XXI  əsr  dünya  məkanının  yenidən  nizamı  müxtəlif 

mədəniyyətlərin oxşar və fərqliliyi, gender problemləri sahəsində 

də Dialoq mədəniyyətini zəruri edir. 

-

 

Mədəniyyət-çoxölçülü və çoxmənalı anlayışdır: 

*

 

onun  elmi  ədəbiyyatda  olan  müxtəlif  və  bir-birinə 

bənzəməyən tərifləri sübut edir ki, bu sahədə sivilizasiyaların, 

184 

---

Multikuituralizm - fəlsəfi iüğət 

ölkələrin  və  xalqların  çoxşaxəli  tarixi  təcrübəsini  əks  etdirmək 

üçün istifadə olunmuşdur; 

*

 

mədəniyyəti  təyin  etməkdə  əsas  amil  sayılan  -  maddi 

maraqlara 

bağlanmayan, 

yaradıcı, 

fərdi 

başlanğıcın 

mövcudluğudur; 

*

 

bu Özündə insanlığın - kişi və qadın tarixi yaddaşıdır; 

*

 

gender  mədəniyyəti  müxtəliflik,  bu  müəyyən  mənada 

inteqral mədəniyyət, cinslərin Dialoq anlaşmasıdır. 

-

 

Mədəniyyət və mənəviyyat tarixi fəlsəfi baxış sistemidir: 

*

 

hər  bir  tarixi  inkişaf  mərhələsində  ictimai  quruluşun 

formasından asılı olaraq mədəniyyət də, mənəviyyat da yeniləşir 

və dəyişir; 

*

 

məhz  insanlığın  davranış  tərzi  də  baş  verən  bu 

dəyişikliklərin təsiri ilə nizamlanır; 

*

 

bu  təsirləri  təhlil  etmədən,  insanların  öz  davranışlarını 

dəyişməsi səbəbini izah etmək asan deyildir; 

*

 

əksinə mürəkkəbdir, multikulturallıq göstəricisidir. 

-

 

“Asan”  və  “mürəkkəb”  anlayışları  müəyyən  təsirlər 

nəticəsində dəyişən mədəniyyətlərdə, multikultural cəmiyyətlərdə 

daha çox istifadə edilən ifadələrdir: 

*

 

elə bir hadisə və ya proses yoxdur ki, onun ətrafında “asan” 

və yaxud “mürəkkəb” ifadələri işlədilməsin; 

*

 

“asan” nəyinsə çox tez, sürətlə və yaxud çətinlik olmadan 

baş verməsidirsə; 

*

 

“mürəkkəblik”  hər  hansı  durumun  çox  çətin  əldə 

olunmasıdır; 

*

 

mürəkkəb  məsələlərin  meydana  çıxdığı  multikultural 

mədəniyyətlərdə mənəviyyatdan tutmuş iqtisadiyyata qədər bəzən 

asan, bəzən də çətin Məkanlar tarixində faktlar saysız hesabsızdır; 

*

 

bu  baxımdan,  hər  hadisənin,  hər  prosesin  asan  və 

mürəkkəb olaylara çevrildiyi Zamanlar mövcuddur; 

*

 

bu  mövcudluq  içində  müsəlmançılıq  -  islam  dini 

dünyagörüşü, onun tarixi, meydana çıxması zərurəti, çox asan və 

185 

---