Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

davranışların  yaratdığı  adət  qaydalarından  və  bunlann  da 

formalaşdırdığı xarakterdən meydana gəlir; 

*

 

xarakter fərdi və milli kimliyi müəyyən edir; 

*

 

milli kimlik əsasən dil amilindən formalaşır. 

-

 

Davranış əxlaq normasıdır. 

-

 

Mədəniyyətin  -  adət  -  ənənə,  yaradıcılıq  və  quruculuq 

nümunələri - xarakterik xüsusiyyətləri burada önəmli rol oynayır. 

-

 

Xarakteri  meydana  gətirən  kompleks  elementlər  fərdi  və 

milli mədəniyyəti formalaşdırır. 

-

 

Dil, ümumən, baza tanıtım rolunu oynayır: 

*

 

sonra  bu  kompleksə  fizioloji  amillər  -  xalqın, 

nümayəndələrinin fiziki quruluşu da əlavə olunur. 

-

 

Multikulturalizmin inkişafı ilə, ilk növbədə ölkə daxilində 

olan mədəniyyətlərin inteqrasiyasına nail olmaq mümkündür - bu 

da 

dövləti 

ayrı-ayrı 

mədəniyyətlərarası 

ziddiyyətlərə 

qarışmaqdan, sosial sabitliyin pozulması riskindən qoruyur. 

-

 

Multikulturalizmdə  çoxlu  sayda  mədəni  və  fiziki 

elementlər dünyanın rəngarəngləşməsini təmin edir: 

*

 

bu  qarışıqlıq  hesabına  isə  milli  mədəni  elementlərin  bir- 

birini radikal məzmunda üstələməsinin qarşısı alınmış olur. 

-

 

Mədəniyyət  fərdə,  xalqa,  cəmiyyətə,  dövlətə  xas  olan 

dəyərdir. 

-

 

Mədəniyyət  yaradıcılıq,  quruculuq  nəticəsidir,  yaradıcılıq 

və quruculuq formalarıdır. 

-

 

Multikulturalizm etnik, milli və ümumbəşəri miqyaslarda 

mədəni ünsiyyət və inteqrasiyanın təhlili üzərində qurulur. 

-

 

Mədəniyyətin  təsiri  və  funksiyaları  müxtəlif  sivilizasiya 

tiplərində müxtəlif cür özünü göstərir - bu da mədəniyyətin daxili 

məzmun  və  strukturunda  mövcud  olan  dəyər  oriyentasiyaların 

fərqliliyindən irəli gəlir. 

-

 

Mədəniyyətin  ən  mühüm  şərtlərindən  biri  -  mədəni 

müxtəliflik və plüralizmdir. 

-

 

Multikulturalizm 

ümumbəşəri 

varlığın 

inkişafının 

əsaslarından biridir. 

177 

---

Yaşar Əhmədov AzərHatəmov 

•

 

Əvvəlki  əsrlərlə  müqayisədə  bu  gün  “multikulturalizm” 

termini bir qədər fərqli məna daşıyır: 

*

 

bu gün alimlərin əsas məqsədi cəmiyyətin daha çox ədalət, 

mərhəmət  kimi  ümumbəşəri  ideyalara  meylliyini  artırmağa  nail 

olmaqdır. 

-

 

Mədəni  bərabərliyin  təmin  edilməsi,  tolerantlığın 

inkişafında  mühüm  rol  oynayan  multikulturalİ

2

m  sivilizasiyalar 

arasında  dialoqu  gücləndirir,  ayn-seçkiliyin  qarşısını  alır,  fərqli 

mədəniyyətləri 

təmsil 

edən 

xalqların 

sülh 

şəraitində 

birgəyaşayışına müsbət təsir göstərir, 

-

 

Dövlət  sistemi,  o  cümlədən  hüquq  və  siyasət  sistemi, 

subyektlərin  təşkili  bir  mədəniyyət  nümunəsidir,  xalqın 

yaradıcılıq və quruculuq göstəricisidir, xalqın siyasi məfkurəsidir. 

-

 

Xalqın  formalaşaraq  millət  kimi  təşkilatlanması  ali  siyasi 

mədəniyyətin tərkibini təşkil edir. 

-

 

Dövlətçilik mədəniyyəti özündə iqtisadi, mədəni, sosial və 

siyasi təşkilatçılıq qabiliyyətini əks etdirir, 

-

 

Mədəniyyət  normalan  davranış  qaydalanndan,  milli 

xarakterdən, milli və beynəlxalq davranışdan meydana gəlir. 

-

 

Mənəvi  dəyərlər,  o  cümlədən  əxlaq  qaydalan,  mədəni 

davranış nümunələri - burada davranış qaydalan - xarakter özü elə 

mənəvi mədəniyyətin əsaslanm meydana gətirir. 

-

 

İctimai tərbiyə, siyasi əxlaq, milli adət-ənənələr özlüyündə 

mənəvi mədəniyyətin forma və məzmununu sübuta yetirir. 

-

 

Maddi mədəniyyət nümunələrindən - burada quruculuq və 

yaradıcılıq  nümunələri  -istifadə  qaydalan  və  maddi  mədəni 

abidələrə,  əşyalara  olan  münasibət  məhz  özlüyündə  mənəvi 

mədəniyyət normalarım yaradır. 

-

 

Xalqın mədəniyyət tarixi və tarixi kimliyi maddi nümunələr 

əsasında sübuta yetirirlir. 

-

 

Əgər  xalq  öz  yaradıcılığına  hörmətlə  yanaşırsa,  onu 

qoruyursa,  dəyər  olaraq  irsən  ötürürsə,  onda  o  xalq  öz 

mədəniyyətinə hörmət edən mənəvi dəyərli xalqdır: 

178 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi Itiğət 

*

 

bu  meyarlar  da  özlüyündə  xalqın  möhkəm  iradəlüiyini 

sübuta yetirir. 

-

 

Mədəni  xalq  tarixini,  yaratdığı  mədəniyyət  nümunələrini 

qorumağı bacarmaq keyfiyyətlərinə malikdir. 

-

 

Mədəniyyət yaradıcılıq və quruculuq nümunəsidir. 

-

 

Mədəniyyət hər bir xalqın milli kimliyidir, milli kimliyinin 

irsən qoruyucusudur. 

-

 

Mədəniyyət  xalqın  məkanda  tarixən  yaratdığı  dəyərlər 

məcmusundan ibarətdir. 

-

 

Mədəniyyət nizam və intizamdan ibarət davramş üsuludur. 

-

 

Mədəniyyət  sosiallaşmamn,  sosial  strukturlaşmanm 

tərkibini təşkil edir. 

-

 

İnsanlann  sosial  əlaqələr  və  münasibətlər  forması  məhz 

mədəniyyətin yaranmasının əsaslannı təşkil edir. 

-

 

Multikulturalizm  beynəlxalq  mədəniləşmə  proseslərini 

təmin  edir,  bu  da  özlüyündə  beynəlxalq  sosiallaşmanı  meydana 

gətirir. 

-

 

Dövlətlərin  çoxluq  təşkil  etdiyi  müasir  zamanda  xalq- 

lararası mədəniyyət əlaqələri inkişaf etməkdədir. 

-

 

Bu gün mövcud olan əlaqələr - elektron əlaqələr - xalqlara 

məxsus  olan  mədəniyyətin  qarşılıqlı  olaraq  mübadiləsini  sürətlə 

şərtləndirməkdədir. 

-

 

Dövlət  daxilində  çoxlu  sayda  mədəniyyət  nümunələrini 

özündə daşıyan subyektlər -xalqların nümayəndələri - mövcuddur. 

-

 

Mədəniyyət  nümunələrinin  obrazlan  hərh  birbaşa  sub- 

yektlərarası  -  fərdlərarası  -  əlaqələr  ilə,  əyani  şəkildə,  həm  də 

vasitəli  qaydada  vizual  şəkildə  transfer  etməkdədir  -bu  obrazlar 

keçidlər zamanı əks olunur. 

-

 

Multikulturalizmin  formalan  meydana  gəlməkdədir  -  bir 

forma  dövlətlər  daxilində  yaşayan  xalqlann  yaratdığı  əyani 

mübadilə formasıdır: 

*

 

burada davranış qaydalan, adət-ənənələr keçidlər edir; 

179 

---