Roman, povestlər
Yüklə 3 Mb.
|
474 — adicə bir kafedra müdiri olacaq-nə burdakı imtiyazları qalacaq, nə burdakı imkanları... İndi bir gör camaat bunu necə bəzəyib: Parijə çatmaq-filan... Bakını tikib qurtarmayınca... Ay səni!.. Bu cür ad çıxartmağın özü də elə fərasətdir... "Cığal Şövqü". Fuad Salahlının sözü idi bu. Ancaq Fuad Salahlıdan bircə dəfə eşitmişdi cəmi-cümlətanı. Oqtaydan daha tez-tez eşidərdi bu ifadəni, əlbəttə o vaxtlar, Fuad hələ Rumiyyəylə evlənmədiyi illər. İndi Oqtayın nə həddi vardı Fuadın yanında qayınatasına cığal desin. O vaxtlar — Fuad Şövqügilə ayaq açandan sonra, amma hələ Rumiyyəylə aralarında bir şey olmayan zamanlarda — bir dəfə Şövqünün üstündə Oqtayla mübahisələri düşdü. Oqqay Şövqünü yamanlayır, Fuad isə müdafiə edirdi. Oqtay deyirdi ki, Şövqünün heç bir memarlıq prinsipi yoxdur, həmişə üzdədir, çünki burnu havadan iy çəkir, hansı dövr nə üslub, nə forma tələb edirsə ona da uyğunlaşır. Fuad da etiraz edib deyirdi ki, bu məgər pisdir? Dövrün tələbinə cavab vermək — özü məgər bir prinsip, bir əqidə deyil? Oqtay da onda dedi ki, — nədənsə bu sözlər Fuadın yadında qalıb — əqidələr cürbəcür olur-doğrusu da ola bilər, yanlışı da... Amma əgər bir adam öz əqidəsinə görə əzab-əziyyətə, zillətə dözürsə bu bir şeydir, başqa bir adam öz əqidəsinə görə hər cür imtiyazlara nail olursa, naz-nemət içində dolanırsa — bu başqa şey... Deməli, Oqtayın sözündən belə çıxırdı ki, imtiyazlar verən əqidə yanlış əqidədir — absurd fikirdir, bu fikrin məntiqi ardıcıllığını davam etdirsən nələrə gəlib çıxmaq olar. İlk xristianlar öz əqidələri yolunda min işgəncəyə dözürdülər, ya islam şəhidləri öz əqidələri yolunda ölümə gedirdilər, bu məgər onların əqidələrinin düzgün olması deməkdir? Bu mübahisəni Oqtay: "Hər halda Şövqü çığaldır!" — sözləriylə bitirdi. — Görünur Fuadın dəlillərinə tutarlı bir cavab tapa bilmədi. — Cığaldır, vəssalam, oyununu düz, qayda-qanunla oynamır... Qəribədir ki, Fuad sonralar dəfələrlə bu sözləri yadına salır və tam başqa bir çəhətdən bu ifadəyə haqq qazandırırdı: Şövqü,
475 doğrudan da cığal idi, amma bu sözün Oqtaygil nəzərdə tutduğu mənasında yox, hərfi, müstəqim, birbaşa anlamında... Şövqü şahmat oyununda yaman cığal idi. Bu oyunu yaman sevirdi, özü də babat oynayırdı, yaxşı yox, məhz babat, ortabab... Fuadla yaxınlıqlarının ilk çağlarında şahmat onların arasında bir növ ünsiyyət körpüsüydü. O ilk vizitdən sonra Fuad tez-tez gəlməyə başladı. Şövqügilə. İlk vaxtlar Şövqü özü onu axtarıb tapar, evinə dəvət edər, oxumağa kitablar, baxmağa albomlar verərdi. Arabir xırda-para memarlıq tapşırıqları da verər, kurs işlərinə nəzər salar, sırf professional qeydlər və məsləhətlər edərdi. Bu kitabları, albomları oxuyub qaytara-qaytara, tapşırıqları yerinə yetirə-yetirə Fuad bu evə ayaq açdı və bir qədərdən sonra ailələrinə məhrəm oldu. Bu vizitlər zamanı Şövqüylə hökmən bir-iki partiya şahmat oynayırdılar. Oyuna başlamazdan Şövqünün öz təklifiylə razılaşardılar ki, "bax, qaytarmaq yoxdur, fiqura toxundunmu, gərək onu oynayasan", Fuad bu qaydaya tam riayət edirdi, getdiyi oyunun səhv olduğunu dərhal başa düşsə də qaytarmırdı, amma Şövqü, Şövqü belə bir səhv oyun oynayıb uğursuz nəticəsini görən kimi "yox, bu olmadı, mən huşsuzluq elədim, sən də fürsətdən istifadə etdin" deyə oyunu qaytarır, başqa fiqurla hərəkət edirdi. Və buna görə, Fuad Şövqüdən qat-qat yaxşı oynasa da, həmişə uduzmalı olurdu. Onun heç bir vaxt udmaq imkanı yox idi, çünki rəqibini nə qədər çətin vəziyyətə salır salsın, Şövqü, "yox, bu olmadı", — deyib bir neçə oyunu geri qaytarır, özüyçün əlverişli vəziyyət yaradırdı. Fuad içində qovrulurdu, amma heç cür üzə vurmurdu, Şövqünün bütün cığallıqlarını təbəssümlə udurdu. Ən çox onu yaxıb-yandıran o idi ki, Şövqü bu yolla qələbə qazanan kimi: "Hə, gördün dostum, — deyə qürrələnirdi. — TGet dolan hələ, xamisən, hənuzU, bəs sən nə bilirdin? Elə bilirdin qoca Şövqü bir stəkan sudur ki, götürüb içəsən. Məni udmaq tül işdir"... Şövqünü udmaq, doğrudan da çətin idi, daha doğrusu qeyri-
476 mümkün idi, çünki elə bil onunçün heç bir qanun-qayda yazılmamışdı. Nə isə... Çığal Şövqü. Qəribə ayamadır, kimin ağlına gəlib bu görəsən? Rumiyyəyə də keçmişdi bu cığallıq. Əlbəttə, Rumiyyə nə şahmat, nə də başqa bir oyun oynardı, amma Fuad bu sayaq cığallıq prinsiplərini adicə həyat, məişət məsələlərində də çox müşahidə etmişdi. Rumiyyəyçün də əsas şey — məqsədinə nail olmaq, istədiyinə çatmaq idi. Hansı yolla, nə üsulla — bütün bunların o qədər də əhəmiyyəti yox idi. Rumiyyəylə yaxınlıqları elə şahmatdan başladı. "Salam" və "xudahafizdən" başqa Fuadın Rumiyyədən eşitdiyi ilk söz, daha doğrusu ilk cümlə. "Mənə də öyrədin şahmat oynamağı" — cümləsi oldu. Fuad həmişəki kimi Şövqüylə oynayırdı, Şövqünün vəziyyəti bir az qəliz idi və o, dərin fikirlərə dalmışdı. Bilqeyis xanım evdə yox idi və çayı onlara Rumiyyə gətirirdi. Yapon qravürləriylə süslənmiş qara podnosda iki stəkan çay, limon, mürəbbə, qənd gətirdi qoydu, amma nədənsə həmişə olduğu kimi otaqdan çıxmadı, onların yanında kürsüyə çökdü və şahmat taxtasına baxmağa başladı. Fuad göz qoydu ki, Rumiyyə heç bir şey anlamadığı şahmat oyununa diqqət kəsilərək, arabir oğrun-oğrun ona, Fuada da baxır... Birdən birə Fuada müraciət edib, şahmat öyrətməsini istədi və əlavə etdi: Papa elə hey söz verir, amma öyrətmir... Əlbəttə, Fuad ona şahmat-filan öyrətmədi, nə onda, nə sonralar, yəqin elə Rumiyyə özü də bunu sözgəlişi demişdi; sən deyən xüsusi bir arzusu yox idi. Amma bu təklifdən sonra onlar arabir danışmağa başladılar. O vaxt Rumiyyə bir oğlanla gəzirdi. Çox illər sonra, artıq Fuadla neçə ildi ər-arvaddılar, bir gecə, nə isə səmimi etiraflar ovqatında Rumiyyə boynuna aldı ki, həmin o oğlanı doğrudan da sevirdi, amma heç bir vaxt ona getmək fikrində olmayıb. "Ər olmazdı ondan, — dedi — evdarlıq damarı yoxdu onda". Amma o vaxt bir ilə yaxın gəzmişdi həmin oğlanla.
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|