ŞƏ r q -q o r b

*  +  *
Ycno  do  btr  dofo  Cinayot  Axtarışı  tdarosino  gcdon  yolla 
gcdirdim.  Ilomişoki  kimi  Kava da yanımda idi.  Biz ora saat sokkizo 
on beş doqiqo qalmış çatdıq.  Bir-birimizlo istodiyimiz qodor danışa 
bilmodik.  Şef,  adoti  üzro,  zo if  işıqlaııdırılmış  gcniş  kabinctindo 
homişoki  kimi  sakitco dayanıb bizi  gözloyirdi.
-   Son  son  doroco  ciddi  molumatları  mono  xobor  vcrdin,  -   şcf 
dcdi. -  Tolosmok  lazımdır,  mon  xostoxanaya da gctmoliyom.
Əlbotto,  şc f  lıolo  bilmirdi  ki...  O,  Kavaqlyolinin  bayaqdan 
burada dayanıb  durduğunu  sanki  indi  görürmüş kimi  soruşdu:
-  No mosolodir?
Kava cavab vcrondo gözlorini  aşağı  dikdi:
-  Müsyö  Bölo...
Tclcfonla damşığında o hor şcyi ycrli-yataqlı dcmişdi. Ancaq bu 
dofo işo laqcydliklo yanaşır vo ycknosoq torzdo öz fıkrini bildirirdi. 
Söhbot  şokilİorin  sirrinin  açılmasından  gcdondo  şe f cold  qamotini 
düzoltdi.  Onun  ollori  homişo  sakit  görünordi,  indi  iso  birdon-biro 
titromoyo başladı:
-   Bu  mosolo barodo mono  no damşacaqsmız?
-  Hoqiqoti!  -  Kava  dillondi.
Mosolonin  bclo  bir  şokil  alacağını  gözlomodiyimdon  yumşaq 
stullardan  birino  oturdum.  Ş ef  do  elo  o  saat  qcyri-iradi  olaraq 
oyloşdi.
-  Siz noyiso qabaqladığımzı  sübut  cdo  bilorsinizmi?
Kava  bir  ncço  dofo  başını  yellotdi,  doqiq  m olum atlar  vcrdi, 
sonra  madam  Bölo  ilo  monim  görüşümdon,  monim  ona  neco  baş 
çokdiyimdon  danışdı.
-  Bu yaxşıdır, -  şe f dillondi. -  Sizo toşokkür cdirom Kavaqlyoli, 
siz molumatımz haqqında  hcç  kimo danışmam ısınız ki?
- T o k c o   Rivyero  danışmışam,  müsyö dircktor.
-  Bu  yaxşıdır, -  o dedi.
Homkarım  başa düşdü  ki,  daha çıxıb  gctməlidir.
-  Sağ olun,  müsyö dircktor.
-   Sağ ol,  dostum.
-   Dcmoli,  Bölo  ölmüşdür!  -  o,  pıçıltı  ilo  dedi.  -   Bu  dohşotdir. 
Monim,  oziz  dostum,  son  bütün  bunları  başa  düşmoyo  bilorson. 
Mon  iso  indi  başa  düşürom.  Mon sonin xaç atalığına and içmişdim.
204
Facio  baş  vcrmosino  baxmayaraq,  mon  o  anda  sadiq  qalmışam, 
çünki  mon  Bölonun  sağ-salamat  olduğunu  düşünürdüm.  Ancaq  bir 
halda ki, o ölübdür... Qulaq as, oziz balam, sono dcyilosi sözüm var. 
Mon özüm do dünon bütün günü oyaq  qalmışam.
Şcf danışmağa başladı.
V
ŞEFİN  HEKAYƏTİ
İki  il  yanm   bundan  ovvol  (bu  ohvalat  sonin  xatirindodi)  mon 
xüsusi  briqadaya  rohborlik  cdirdim.  Sonra  moni  Morkozi  Cinayoı 
Axtarışı  İdarosinin  rohbor  vozifolorindon  birino  toyin  ctdilor. 
Burada  işlorkon,  golocokdo  moni  ovoz  cdo  bilocok  birisini  axtar- 
m ağa  başladım.  Polis  idarosi  bclo  bir  adamı  toyin  ctmoyi  monim 
özümo hovalo ctmişdi  vo  eyni  zamanda  Fredcrik  Bölonun da golo- 
cokdo bu işo götürülmosini nozordo tutmuşdular. Mon nazirliyin bu 
fıkrini  ürokdon boyondim. Ancaq  Bölo özünü çox  inadkar aparırdı. 
O  dcyirdi  ki,  “bürokratların”  axın  çaııbdır.  Yaxşı  olar  ki,  onlar 
toqaüdo çıxsınlar.  Son onun fikirlorini  yaxşı  xatırlayırsan, sonra biz 
öyronondə  ki,  o  öz  şcflorinin  fıkirlorini  danışıqsız,  fikirloşmodon 
qobul cdir, hamı  tooccüb clodi.  Bu doyişikliyin sobobini o vaxt başa 
düşon  tokco  mon oldum,  clo  indi  do monom.
Bir  gün  sohor,  gözlomodiyim  bir  vaxtda  Bölo  monim  kabinc- 
timo  goldi.  Onun  gözlori  par-par  yanır,  dodaqlarında  tobossüm 
oynayırdı.  O  mono  belo  bir  ohvalat  danışdı.  Bu,  çox  maraqlı  bir 
hadiso  idi.  Mono bclo goldi  ki, onun dcdiklorini yoxlamağa chtiyac 
yoxdur.  Bir  gün  gcco  vaxtı  yaşadığı  cvin  iki  addımlığında,  qaran- 
lıqda  sifoti  yaxşı  görünmoyon  bir  nofor  ona  yaxınlaşıb  dcmişdir: 
“ Müsyö  Bölo,  sizo sözüm  var” .  Namolum  adama  Bölo sadoco ola- 
raq bclo cavab vermişdir: “Gol monim lo!” O, homin adamı  Bayram 
meydanmdakı  balaca  bir  kafcyo  aparmışdır.  Kafcnin  sahibi  bizim 
adamdır.  Oranın,  adoton,  öz müştorilori  vardır.  Sonin  xaç  atalığma 
da  tcz-tez  orada  xidmot  cdordilor.  Homin  adamtn  oynindo  qara 
nimdaş  pcncok  varmış.  Çılpaq  boynunu  örtmok  üçün  pcncoyinin 
boyunluğunu  yuxan  qaldınbm ış.  Başındakı  kcço  şlyapa  o  qodor 
köhnolibmiş  ki,  ovvoiİor  hansı  rongdo  olduğunu  dcmok  çotin  imiş.
205

---

Bölonun  o  vaxt  mono  dcdiyi  “ölüm don  do  bclor  olan  kasıblıq 
insanın başına no dcson gotiro bilor”  sözlori,  indiki  kimi  yadımdadır. 
Sonin  xaç  atalığının  lıomın  adamdan  oturmasını  xahiş  ctmosino 
baxmayaraq  o,  ayaq  üstdo  dayanıbmış.  Sonra  o,  kcço  şlyapasını 
başından  götürmüş,  pcncoyinin  boyunluğunu  aşağı  salmışdır.  Uzun 
bığı və ncço gündon bori qırxılmamış saqqalı onun anq sifotini tamam 
örtübmüş.  Ona  clo golirmiş  ki,  üstüno qışqıracaqlar.  Bunun ovozindo 
iso o, qarşısındakı adamın qaşlanm çatıb ona diqqotlo baxdığım görür. 
“Bu  sifotdon  siz  hcç  no  başa  düşmürsünüz?”  -   dcyo  homin  adam 
olindo  tutduğu  şokli  Böloya  göstororok  soruşur.  Bölo  xoyala  dalıb 
noyiso  xatırlamağa  çalışır.  Ancaq  hcç  no  xatırlaya  bilmoyib  bclo 
cavab  vcrir:  “Bilirson  no  qodor  adamın  işi  monim  olimdon  golib- 
kcçib?” .  Momin  adam  cyhamı  dorhal  başa düşür.  O,  qaçıb  qurtarmaq 
üçün  gözlonilmədon  gcri  dönür.  Bölo  onun  pcncoyindon  dartıb, 
danışmağa  mocbur cdir.  Namolum  adam  hcç bir söz dcmodon  cibin- 
don  çox  soliqoli  saxlanmış  bir qumaş  pul  kisəsi,  onun  içorisindon  isə 
bir scçici vosiqəsi çıxarır.  O, Böloya yanaqlan dolu, üzü tomiz qırxıl- 
mış,  yaraşıqh  lopa  bığı  olan,  gözlori  oyur-oyur  oynayan  bir  adamın 
şəklini  göstorir.  Bu,  hcç şübhosiz ki, onunla üzboüz dayanmış homin 
başıbolalı  adamın  şokli  idi.  Bu  adamla  şokildoki  adam  arasındakı 
oxşarlıq  Bölonu çaş-baş salır.  Həm do maraqlısı  bu imiş ki, şokildəki 
adam  homçinin  onun özüno -- Böloya oxşayırmış.  Eyni  zamanda  ona 
clo golir ki,  indico cşitdiyi  səs clo onun öz sosidi. O, namolum adama 
çox  diqqotlo  baxır  vo  xahiş  cdir  ki,  bu  sirri  aydmlaşdırsm.  Homin 
adam  başqa  bir  cibindon  sonin  xaç  atahğtnın  şəkli  vcrilmiş  qəzcti 
çıxanr.  Şokillori  tutuşdurur.  Scçici  vosiqosindo şokli  vcrilmiş adamın 
saçlan  daha  uzun,  bığlan  isə  kosilmomiş,  çox  soliqəsiz görünümıüş. 
Yoqin  ki,  o,  şokil  çəkdirdiyi  ycrdo  dollok  yox  imiş.  Naməlum  adam 
dcyib: “ Mon bu qəzeti tapanda başıma bclo bir fikir goldi ki, golib sizi 
görüm. Siz başa düşürsünüzmü ki, mən bədboxtliyin olində oyuncağa 
çcvrilmişom  vo  laqcyd  olmağı  bacarmıram...”  O,  birdən  nə  haqdasa 
yazmaq  istəyib.  Bölo  cib  doflorçosini  onun  qarşısın  qoyub  qolomini 
ona uzatmışdır.  Homin adam cold yazıb:  “İki  gündür ki, acam, hcç no 
ycmomişom".  Bölo  bu  cümlonin  osil  mənasım  dərhal  anlamış  vo 
gülümsoyə-gülüm səyə homin  sözləri o da yazmışdı.  Naməlum adam 
əso-əso  pıçıltı  ilo  dcmişdir:  “Bir  baxın,  müsyö  Bölo,  dcmok  olar ki, 
biz tamamilo  bir-birimizə oxşayırıq!  Mən  sizo  nisbəton  daha osobi,
206
siz  iso  mono  nisboton  bir az kobud  görünürsünüz.  Mon  bədbinom, 
siz  iso  oksino,  coşqunsunuz,  qaynarsımz,  chtiraslısınız.  Daha  no 
qaldı?!”  “Bir  do  bu  qaldı  ki,  mon  lox,  siz  iso  acsınız”  dcyə  Bölo 
cavab  vcrib.  Həmin  adam  nozorini  ona  zilloyir  vo  gözlori  yaşla 
dolur.  O,  stullardan  birino  oyloşir.  Bölo  kafcnin  sahibi  olan  qadtnı 
çağırtdırır  vo  ycmok  sifariş  cdir.  Sonra  o,  scçici  vproqini  ycnidon 
nozordon kcçirir, orada yazılıbmış:  Lcon I;cru,  1888-ci  ildə Parisdo 
anadan olmuşdur (Bölo iso 86-cı  ildon  idi), kontor işçisidir.  Həmin 
adam  danışmaq  istoyib.  Bölo  ona  işaro  cdib  ki,  sussun,  ycmoyi 
gözləsin. O məni tooccüblondiron bu işə öz aləmindo müdaxilo cdir 
vo  bir  müstontiq  kimi  homin  işi  dorindon  duyaraq  haqqında 
danışılan  tipi  bir  çox  olam ətlərilo  bütünlükdo  öyronirdi.  Lcon 
Fcrunu,  oldə  cdilm iş  dəlilloro  göro  bu  cinayəto  sövq  cdib 
cinayətkar  hcsab  ctmok  olmazdı.  O,  insanlann  bir-birino  oxşayan 
ümumi xaraktcrino inanırdı vo özü do buna sübuta chtiyacı olmayan 
bir clmi  dolil kimi  inanırdı.
Qadın  qayğanaq,  çörək,  kolbasa,  pcndir  gətirib  sıolun  üstünə 
qoyur.  Bölo onu ycmoyə dovot cdir. O dcyir: “Yanınıza mən bunun 
üçün golməmişom, m üsyö” .  Sonra o başını aşağı  salıb yavaş-yavaş 
ycyir.  Ycmoyi  qurtaran  kimi  Bölo  ona  bildirir:  “ Hə,  indi  mon  soni 
dinloyirəm ” .  Fcru  ona  danışır  ki,  o,  Parisdon  golibdir,  qulluqçu 
oğludur (atası  və  anası  -  hor  ikisi  Paris  şohər  mchmanxanasındakı 
dəftorxanada  işləyirm işlər).  O,  kamal  attcstatı  alandan  sonra 
təhsilini  daha  davam  ctdirə  bilmir.  Onun  arzusu  Mülki  Mühondis 
İnstitutuna  daxil  olmaq  imiş.  Atastnın  ölümü  ona  təhsilini  davam 
ctdirm oyə  manc  olur.  O,  toxucu  fabrikində  özüno  müvafıq  bir  iş 
tapır. Orada çox yaxşı işloyib ki, horbi xidmotdon sonra da homin ycri 
onun  üçün saxlasınlar.  Horbi  xidmotdon qayıtdıqdan  sonra o, ycni- 
don  öz  o w o lk i  ycrindo  işə  başlayır,  tok-tük  adama  bclo  ycrdə 
ömrünün axırına kimi  işləm ok m üyossər olur.
Bir  ncçə  ay  keçəndon  sonra  Fcrunun  işlodiyi  toxucu  fabrikinə 
təzə  müdir  gəlir.  Bu,  xcyirxah  və  somimi,  adama  çox  nozakotlo 
yanaşan,  işdo  çox  bacarıqlı  bir  adam  imiş.  Onlar  bir-birino 
qaynayıb-qarışırlar.  M üdir  onu  cvino  dəvot  cdir.  Müdirin  iki 
qoşəng uşağı vo  gözol  arvadı  da cvdo  imiş.  Bu ailodo  Fcruya  qarşı 
böyük  rəğbot yaranır vo o  bu  ailoyo tez-tcz gəlib  gcdir.  Az  kcçmir 
ki,  o,  qadının  dordli  olduğunu,  orinin  ona  o  qodor  do  sadiq

---