Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Lap qədim zamanlardan insanlar müalicə məqsədilə bitkilərdən, heyvan mənşəli yağlar ‐ dan, minerallardan və digər təbii vasitələrdən
- İnsanlar bəzək daşları haqqında müxtəlif rəvayətlər yaratmış, onlarda müxtəlif sehrli, ecazkar xüsusiyyətlərin olduğunu söyləmişlər.
- Brilyantı 4 xüsusiyyətinə görə qiymətlən ‐ di rirlər
Lap qədim zamanlardan insanlar müalicə məqsədilə bitkilərdən, heyvan mənşəli yağlar ‐ dan, minerallardan və digər təbii vasitələrdən istifadə etmişlər. Öz kimyəvi və fiziki xüsu ‐ siyyətlərinə görə bir sıra təbii minerallardan istifadə edərək bəzi xəstəlikləri müalicə etmək mümkün olduğu halda, bəzi minerallar insan həyatı üçün təhlükə törədən zəhərli maddə lər ‐ dir. Yer təkinin əlçatmaz dərinliklərində yara ‐ nan, günəş işığında par‐par parıldayıb bərq vuran qiymətli və yarımqiymətli daşlar ta qədimdən insanların diqqətini cəlb edərək onları məftun etmiş və təəccübləndirmişdir. Bəzi adamlar onlardan tilsim, cadugərlik və dini məqsədlər üçün istifadə etmişdir. Çox qədimlərdə bir tərəfdən təbii hadisələrin izah ‐ edilməzliyi, digər tərəfdən bir çox xəstəliklərin başvermə səbəblərini və müalicəsini bilmədik ‐ lərindən xalq arasında bəzi minerallar (daş ‐ lar) müqəddəs kimi qəbul edilmişdir. Buna səbəb daşların ecazkar gözəlliyi, rəngarəng ‐ liyi, parlaqlığı, davamlılığı, qəribə görünən təbii formaları olmuşdur. İnsanlar bəzək daşları haqqında müxtəlif rəvayətlər yaratmış, onlarda müxtəlif sehrli, ecazkar xüsusiyyətlərin olduğunu söyləmişlər. Məsələn: «yaqut sevgi, qəzəb və qan daşıdır, onu özü ilə gəzdirən adam qüdrətli olur. Yaqut ürəyə, zehnə və yaddaşa yaxşı təsir göstərir və müalicə edir». Elə bu xüsusiyyətlərə görə qədimlərdə şahlar, sultanlar, krallar zümrüd, almaz, yaqut, sapfir, ləl və s. hazırlanmış daş‐qaşlar ‐ dan həm zinət əşyası kimi, həm də xüsusi varidat toplamaq üçün çox geniş istifadə etmişlər. XI əsrdə Әbu‐Әli İbn Sinanın «Tibb elminin kanonları» adlı kitabında yaqut, firuzə, zümrüd, kəhrəba, əqiq (qırmızı və narıncı rəngli qiymətli daş) və s. daşların müalicəvi əhəmiyyəti haqqında danışılır. Almaz Almaz (almanca – Diamant (m), fransızca – Diamant (m), ingiliscə – Diamond) saf kar‐ bondan meydana gəlib, ən sərt maddədir. Karbon elementinin bir modifika siyası qrafit, digəri isə almazdır. Almazın saf karbon olduğu ilk olaraq Fransız kimyaçısı Lavuaze tərəfindən aşkar edilmişdir. Lavuaze almazı yandırmış və yanma qazının yalnız karbon‐ dioksit olduğunu görüncə almazın karbon olduğu qənaətinə gəlmişdir. Almaz çox nadir və eyni zamanda çox geniş yayılmış mineraldır. Almaz istehsalı ilə məşğul olan istehsal sahələrinə Antarktudan başqa hər yerdə rast gəlmək olur. Bir neçə min il əvvəl almazlar üzdə olan yataqlardan çıxarılırdı. Yalnız XIX əsrin sonunda almaz sənaye üsulu ilə çıxarılmağa başlayır. Almazın çəkisinin ölçülməsində vahid olaraq karat istifadə edilir (1 karat 200 milliq ra ‐ ma bərabərdir). Almazın optik xüsusiy yətləri ona gözəllik və qiymətli zinət əşyası xüsusiyyətini qazandırır. İşığı qırma indeksi çox yüksəkdir (2,417). Yəni içəri qəbul etdiyi şüa əks etdirdiyi şüaya görə çoxdur. Həmçinin şüanı dispersiya etmə (yəni ağ şüanı rənglərə ayırma) qabiliyyəti də olduqca yüksəkdir. Radi asiyaları tutma xüsusiyyətlərinə görə iki tipdədir. Birinci tip, görünən şüanı absorbsiya edənlər (udanlar); ikinci tip isə ultrabənövşəyi və infraqırmızı şüaları absorbsiya edənlərdir. İkinci tip almazlar təbii halda mavi rəngdə ‐ d ir lər. 76 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 Almaz mükəmməl bir elektrik izolya‐ torudur. Həmçinin istilik keçiriciliyi ən yüksək olan maddədir. Almaz orijinal olaraq yalnız kimberlit qayalarında tapılır. Bu qayalarda kalsit, olivin, ilmenit, mika və s. kimi bir çox başqa mineral da olur. Kimberlit yer qabığının dərin təbə qə ‐ lərində kanallar şəklində olur. Almazın bəzi yer qabığı hərəkətləriylə yuxarıya çıxdığı güman edilir. Qismən də bəzi bölgələrdə çay qum ‐ larına qarışmışdır. Almazın ən çox tapıldığı yerlər Cənubi Afrika (Kimberleydə), Cənubi Amerika, İndoneziya və Hindistandır. Dün ‐ yada almaz, əsasən, Bostvana, Avstraliya, Rusiya, CAR, Anqola, Konqo, Kanada, Nami biya, Bra ‐ ziliya, Çin və s. ölkələrdə xammal şəklində hasil olunur. İndiyə qədər tapılan ən böyük almaz Kullian almazıdır. O 3106 karat olmuş ‐ dur. Sonra o 105 hissəyə bölünmüşdür. Bu brilyant Cənubi Afrikada 1905‐ci ildə tapıl ‐ mışdır. Kullianı həm də «Afrikanın ulduzu» kimi tanıyırlar. Sarı və qəhvəyi almazlara tələ ‐ bat azdır. Bənövşəyi və yaşıl almazlar çox məq buldur. Kəsilmə şəkli, bəlkə də, ən mühüm faktordur və parça böyüklüyü ilə qiyməti artır.
Almaz zinət əşyası və üzük daşı olaraq çox istifadə edilir. Almazın gözəlliyi qədimdən də çox diqqət çəkmiş və hə a xəstəlik və zəhər ‐ lənmənin qarşısını aldığı güman edilmişdir. Almazın əsas qiyməti kəsmə texnikasının inkişafından sonra (XVII əsrin sonlarına doğru) başlamış dır. Almazın kəsilməsi yenə almazla həyata keçirilir. Zinət əşyalarından başqa sənaye alətlərində də almaz dəyərini saxlayır. Sənayedə şüşəkəsici, daşyonucu, dəlici və cila ‐ layıcı alətlərdən istifadə edilir. Almaz təbii halda yüksək təyziq və temperatur altında təxminən 150 km dərinlikdə və 1200–1400 °C arasında yaranır. Almazların ana süxuru peri‐ dotit və ekloqitdir.
Brilyant təbii qiymətli daşdır. O, zinət əşyası kimi uzun müddətdir ki, istifadə olu ‐ nur. Brilyant fransız dilindən tərcümədə «parıltı» mənasını verir. Təbiətdə brilyant hazır formada olmur. O, təbii parıltısını mak‐ simal dərəcədə saxlamaq şərti ilə almazın müəyyən emal prosesindən sonra əmələ gəlir. Brilyantı 4 xüsusiyyətinə görə qiymətlən ‐ di rirlər: – Təraşlama formasına görə; – Rənginə görə; – Karatına görə; – Şəffaflığına görə. Bütün dünyada brilyantın rənginin və şəffaflığının dərəcəsini ölçmək üçün 10 dəfə böyüdülmüş lupadan istifadə olunur. Təraşlama formasına görə brilyantlar müxtəlif formada olur. Әn geniş yayılmışı yumru formalı brilyantdır. Brilyantın markiz, kvadrat, armud, baqet, üçbucaqlı, zümrüd və s. kimi formaları da mövcuddur. Ancaq onlar süni yolla əldə olunur. Rənginə görə brilyantlar 2 yerə bölünür. Təbii və süni yolla əldə olunan brilyantlar. Təbii şəkildə təbiətdə aşkarlanan brilyant‐ lar, əsasən, sarı və qəhvəyi rəngdə olur. Ancaq narıncı, al‐qırmızı, qırmızı, açıq‐çəhrayı, yaşıl,
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|