Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
121 etdi. Qoşun rəislərini o biri səhər gəlməyi təyin etdi, güman etdi ki, özünü yaxşı hiss edəcəkdir. Lakin axşamın sonunda ikinci tutma baş verdi. Görünür çar ən ağır növ olan tropik malyariya ilə xəstələnmişdi. Bütün gecəni o, yatağında çabalayırdı. Səhər açılanda tutma keçdi, Aleksandr vanna qəbul etdi. Sonra o, dəniz qüvvələri komandanı Nearxı qəbul etdi və planın qüvvədə qaldığını bildirdi. Sonrakı gün daha güclü tutma baş verdi. Bu xəstəliyin sonu üçün həlledici rol oynadı. Aleksandr özü də bunu hiss etdi. Qızdırmada olanda vanna qəbul etdi və qoşun başçılarını yanına çağırdı. Yenə müddətlər təsdiq edildi. Axşam çarı çimməyə gətirdilər. Tutma keçmişdi, lakin xəstənin ümumi vəziyyəti yaxşılaşmırdı. Sonrakı gecə daha ağır oldu. Səhəri güclü qızdırma başladı. Xəstəni gölməçənin yanına gətirdilər. Qızdırması azalanda orduda yeni təyinatlar barədə danışırdı. Sonrakı gün o, özünü lap pis hiss etdi və qızdırmanın tutması başladı. O, saraya qayıtmaq istədi və əmr etdi ki, ora qoşun başçıları gəlsin. Bu onun son əmri idi. Hər gün baş verən malyariya tutmalarından çox zəifləyən çarın orqanizmi iki xəstəliyə müqavimət göstərə bilmirdi. İkinci xəstəlik isə ya soyuqdəymə idi, ya da malyariyanın yaratdığı leykemiya (ağ qan xəstəliyi) idi. Ona görə də hərarət kəsmirdi, xəstəyə daim əzab verirdi. O birisi gün xəstənin gücü tükəndi. Aleksandrı saraya apardılar, burada o, mürgülədi, lakin ayılanda zəiflikdən danışa bilmədi. O, hələ qoşun başçılarını tanıyırdı. Perdikka xəstənin çarpayısının yanından uzaqlaşmırdı. Can verən ona çar möhürü olan üzüyü verdi. Adamlar şübhələndi ki, sevimli çar artıq ölmüşdür və bunu onlardan gizlətmək istəyirlər. Köhnə döyüşçüləri ölənin yanına buraxdılar. Çar gözləri ilə onları salamlayırdı. Onun yer üzündə axırıncı gördüyü öz sədaqətli döyüşçüləri idi. Səhərisi gün onun həyatının sonu gəldi. Hər şey qurtardı - Ərəbistan ekspedisiyası da, qüdrətli hakimiyyət də, ilahi mənşəyə iddia da, hər şeyə qalib gələn iradə də, təkrarsız yaradıcı başlanğıc da, dünyaya ağalıq planları da, imperiya da. Sakitcə yatmış insan qalmışdı və o, heç vaxt bir daha oyanmayacaqdı. 28 desidə axşam (təqribən 13 iyunda) Aleksandr öldü. Aleksandr 33 yaşında öldü, 13 il çarlıq etdi və küləyin əsməsi ilə elə bil ki, bütün Persiya çarlığını, Hindistanın və Balkanların bir hissəsini udan dünya yanğını söndü. Aleksandrın sərkərdələri imperiya ideyasına danışıqsız xidmət 122 etməkdən imtina etdilər. İmperiya öz hökmdarını itirmişdi və çar ailəsindən elə bir adam yox idi ki, qalanlar ona tabe olsun. Barsinadan olan qanunsuz doğulmuş oğlu Herakl beş yaşında idi və həddən çox yunan qaydasında tərbiyə olunmuşdu. İkinci varis Filippin və Filinnanın qanunsuz doğulmuş oğlu, Aleksandrın qanbir qardaşı Arridey idi. Ağlı kəm olan bu adamı iddiaçı hesab etmirdilər. Taxt-taca digər mümkün iddiaçını Roksana ürəyinin altında gəzdirirdi, o, dünyaya dörd ay sonra gələcək idi. Makedoniya qaydası ilə taxt-tacın varisini qoşun ordusu təsdiq etməli idi. Çarın ölümündən sonra əvvəlki ədavət daha da qızışdı. Qoşun Persiyada ələ keçirilmiş xəzinənin bölünməsini tələb edirdi. Hamının hamıya qarşı mübarizəsi başlandı. Aleksandrın ölümündən sonra Babilistanda yığışan bütün silahdaşları bu və ya digər dərəcədə öz şəxsi məqsədlərini güdürdülər. Ptolomey imperiyanı qoşun başçıları arasında bölməyi və onu özünəməxsus “satrapiyalar federasiyasına” çevirməyi təklif etdi. Qızğın mübahisələrdən sonra kompromiss qərara gəlindi: Arridey atası Filippin adını qəbul edib imperiyanın başında duran çar rolunu oynamalıdır. Roksananın oğlu həmhökmdar olmalıdır və həddi-buluğa çatanda hakimiyyət ona verilməlidir. Antipatr Makedoniyanın canişini və ellin ittifaqının muxtar strateqi, Perdikka Asiyanın xiliarxı (bu hərfi mənada minbaşı demək idi, Aleksandrın çarlığı dövründə çarın ən yaxın köməkçisi, şərq hökmdarlarının vəzirinə uyğun gələn vəzifə idi), Krater isə Arrideyin saxta olaraq malik olduğu çar tacının və hakimiyyətinin mənafelərinin müdafiəçisi vəziyyətində idi. Satrapiyalar qoşun başçıları arasında bölünmüşdü. Ən yaxşısını, varlı və coğrafi vəziyyətinə görə demək olar ki, müstəqil olan Misiri Ptolomey götürmüşdü, Frakiya Lisimaxa, Hellespont yanındakı Frigiya Leonnata çatmışdı. Antiqonun payına Böyük Frigiya düşmüşdü, müstəqillik qazanmış Kappadokiyanı Yevmen almışdı. Qalan satrapiyalar digər qoşun başçıları arasında bölünmüşdü. Aleksandrın ölümündən sonra dövlət quruluşu belə idi, bunu əslində quruluşsuz adlandırmaq olardı. Faktiki olaraq güclünün hüququ qoyulmuşdu. Yeni ellinist dövlət hüququ yalnız iki onillik sonra meydana gəldi. Babildə yaranmış dövlət quruluşunun dağılmasının səbəbi daha çox onunla əlaqədar idi ki, onun aydınlığı və dəqiqliyi yox idi. Yeni 123 satrapların və mərkəzi hökumətin qarşılıqlı münasibətlərində aydınlıq yox idi. Bundan istifadə edən Perdikka öz adından yeni satraplara əmrlər verirdi, lazım gələndə onları dəyişdirirdi. Perdikka Aleksandrın özünün rolunu oynamağa başladı. Antipatrın siyasəti isə ona yönəlmişdi ki, hərbi xadimlər arasında sülhü qoruyub saxlasın. Lakin Aleksandrın anası, Epirdə olan Olimpiada Perdikkanın tərəfinə keçəndə və ona öz qızı Kleopatranı ərə verməyi təklif edəndə Antipatrda təkbaşına hakimiyyətə açıqca meyl yarandı. Perdikka Aleksandra məxsus olan sərkərdə qabiliyyətinə malik deyildi. 321-ci ildə o, özünün qoşun başçıları tərəfindən öldürüldü. İmperiyanın idarə olunması ahıl yaşlı Antipatrın əlinə keçdi. O, Makedoniyaya Arridey, Roksana və artıq doğulmuş körpə Aleksandrla gəldi. Beləliklə, nəhəng imperiya yenidən Makedoniyadan idarə olunmağa başladı. Lakin Asiyanın idarə olunması və oradakı satraplar üzərindəki nəzarət Antiqonun əlində idi, Ptolomeyin dövründə isə Misir ümumiyyətlə müstəqillik qazandı. Antipatr imperiyanın idarə sükanını ələ keçirdikdən iki il sonra – 319-cu ildə öldü. Yeni böhran başladı və bu çar ailəsinin və bütün imperiyanın məhvinə səbəb oldu. Ahıl yaşlı Antipatr öz oğlu Kassandrın böyük kədərinə səbəb olan hərəkət edib məhdud qabiliyyətli ordu başçısı olan Poliperxonu öz varisi, çar ailəsinin mühafizəçisi və dövlətin regenti etdi. Makedoniyalılar ona tabe olmaqdan imtina etdilər. Ona qarşı incimiş Kassandrı müdafiə edən Antiqon və Ptolomey qalxdı. Bu vaxt Poliperxon Aleksandrın anası Olimpiadanı öz həmhökmdarı etdi. İndi də Filippin adrıcılları ilə Olimpiadanın tərəfdarlarının kəskin mübarizəsi başlandı. Hələ Perdikka dövründə mübariz Kipiana Filippin qanunsuz qızlarından biri olan öz qızını Arrideyə ərə verdi. Bu özbaşınalığına görə o, həyatını qurban verdi. Ancaq onun qızı Yevridika Perdikkanın ölümündən sonra Arrideyi, deməli, həm də dövləti idarə edirdi. O, ordunu Antipatra qarşı qaldıra bilmişdi. Antipatrın ölümündən sonra isə Arrideylə birlikdə Kassandrın tərəfinə keçmişdi. Aleksandrın məğrur anasının ordusu Makedoniyaya hücum edəndə heç bir müqavimət görmədi. Olimpiada Yevridika və onun ərini tutub zəncirlə qandalladı. Onları zindana saldılar, sonra Arridey öldürüldü, Yevridika isə 317-ci ildə özünü öldürdü. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|