Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
124 Makedoniyalılar dəhşətlə və hiddətlə epirli qadından üz çevirdilər. Kassandr elə bir cəhd göstərmədən Makedoniyanı tutdu, Olimpiadanı əsir götürdü və 316-cı ildə bu qadınla və Aleksandrla əlaqədar olan hər şeyi məhv etməyə başladı. O, nəhayət Aleksandrdan qisas almaq imkanı əldə etdi, bu fikrə isə çarın yanına elçi kimi özünün səfəri vaxtı gəlmişdi. Onun əmri ilə qoşun yığıncağı Olimpiadanı ölümə məhkum etdi, Roksananı kiçik oğlu ilə əvvəlcə dustaq etdi, 309-cu ildə isə onların qətlə yetirilməsi əmrini verdi. Barsina və onun oğlu da Poliperxonun fitnəsinin qurbanı oldu. On beş il ərzində təkcə çar ailəsinin üzvləri deyil, çarın bir çox silahdaşları da məhv oldular. Biri döyüşdə ölümünü tapdı, digəri qatilin əlindən öldü, üçüncüsü qoşun yığıncağı tərəfindən ölümə məhkum edildi. Aleksandr ordusunun yalnız kiçik hissəsi vətənini gördü, bu Kraterin başçılıq etdiyi veteranlar idi. İmperiya bir neçə hissəyə bölündü. Aleksandriyada olan Ptolomey Misirdə və ona həmsərhəd olan torpaqlarda qüdrətli imperiya yaratdı. Suriyada və Kiçik Asiyada hakimiyyəti ələ keçirən Antiqon onu başqa torpaqlara da yaymaq istədi. Şərqi, Babildən Selevk idarə edirdi. Frakiyada Lisimax möhkəmləndi, Makedoniyanı isə qaniçən Kassandr idarə edirdi. Kiçik Aleksandrın qətlindən sonra onların hamısı bir-birinə qarşı düşmənçiliyi davam etdirməklə çar titulu qəbul etdilər. Çəkişmələr davam edirdi. Onların qurbanı 301-ci ildə İps yaxınlığındakı döyüşdə Antiqon, 286-cı ildə isə Lisimax oldu. 281-ci ildə Selevk Makedoniyanı tutmaq cəhdi vaxtı öldürüldü. Nəticədə Makedoniya Antiqonun varislərinin əlinə keçdi, Kiçik Asiyada isə Kiçik Attalid çarlığı yarandı. Yeni dövlətlərin paytaxtları – Attalidlərin iqamətgahı olan Perqam, Selevkidlərinki – Antioxiya, Ptolemeylərinki – Aleksandriya Aralıq dənizinin sahillərində salınmışdı. Tarixi inkişafda da Kiçik Asiya, Suriya, Misir ön plana çıxdı. Bu isə bütünlüklə Filippin planlarına uyğun idi və onun həyata keçirilməsinə Parmenion çalışırdı. Aleksandrın silahdaşlarının çoxu iranlı arvadlarından ayrıldılar, onlar Filippin millətçi xəttinə, Aristotel dünyagörüşünə qayıtdılar, axırıncıya görə yunanlar və makedoniyalılar hökmran xalqlar hesab olunurdu. Şərq xalqları isə təbəə vəziyyəti ilə kifayətlənməli idilər. Makedoniyalılar sayca az olduqlarından 125 yunanlarsız öz vəziyyətlərini möhkəmləndirə bilməzdilər. Dil və mədəniyyət cəhətincə onlar yunanların içərisində əridilər. Beləliklə, Filippin ideyası qalib gəldi. Aleksandr isə öz dövrünü bir əsr, ən azı isə yarım əsr qabaqlamışdı. Aleksandr təkcə siyasi xadim deyildi, həm də mütəfəkkir-novator idi. Aleksandrın siyasi istəkləri vaxtından qabağa qaçsa da, fəlsəfə sahəsində onun baxışları dövrə uyğun gəlirdi. Bütövlükdə isə Aleksandrın hərtərəfli şəxsiyyəti tarixin göy qübbəsini işıqlandıran parlaq ulduza bənzəyir. 126 Hannibal Miladdan əvvəl 247-182-ci illərdə yaşamış böyük Karfagen sərkərdəsi və dövlət xadimi Hannibal, Hamilkar Barkanın oğlu idi. Uşaq olarkən atası ona Romaya əbədi düşmən olmaq andını içdirmişdir. O, Hamilkarın və Hasdrubalın başçılığı altında İspaniyada hərbi xidmət etmiş, sərkərdə kimi isə 221-219-cu illərdə Cənubi İspaniyanın çox hissəsini zəbt etmişdi. İkinci Puniya müharibəsində (218-202-ci illər) İtaliyaya şimaldan cəld və gözlənilmədən müdaxilə etməklə Romanı tutmaqdan yan keçdi və Roma qoşunlarını bir neçə ağır məğlubiyyətlərə - Titsinidə, Trebiya çayı üstündə (218-ci il), Trazimində (217-ci il) və Kannda (216- cı il) uğratdı. İtaliyada Roma müttəfiqləri üzərində qələbə çalmaqda uğursuzluğa uğrayan və üstəlik Karfagenin köməyindən məhrum olan və onun ciddi maneəsilə üzləşən Hannibal, Roma məğlub edilməmiş kimi qalan bir vaxtda – 203-cü ildə Afrikaya çağırıldı. O, burada Stsipionun başçılıq etdiyi Roma ordusunun müdaxiləsi ilə üzləşməli idi. 202-ci ildə Zamada qəti məğlub olan Hannibal müharibədən sonrakı dövrdə siyasi reformalar həyata keçirməklə məşğul oldu. Lakin ona qarşı müxalifət qalxdıqda könüllü surətdə sürgünə yollandı. Əvvəlcə Suriyaya, sonra Krit adasına, nəhayət Vifiniyaya getdi. Burada o, romalılara əsir düşməmək üçün özünü öldürdü. Hannibal Puniya müharibələrinin tarixində ən məşhur sərkərdə və ən parlaq qələbələr müəllifi olmaqla yanaşı, bu dövrün ən faciəli qəhrəmanlarından biridir. Miladdan əvvəl III əsrin əvvəlindən o vaxtkı dünyanın ən böyük iki dövlətinin – Karfagen və Roma arasındakı “dünya” ağalığı, başqa sözlə Pireney yarımadasından Fərat çayına qədər, Qara dəniz yanından Saxaranın bəhrə verməyən səhralarına qədər ərazi üzərində hakimiyyət üstündə rəqabəti, bu müharibələrin bir-birinin ardınca başlanmasına səbəb oldu. Bu “dünya” ağalığına nail olmaq üçün birinci növbədə Aralıq dənizi üstündə hakimiyyətə malik olmaq lazım idi və iki böyük rəqib bu dənizi sonralar leksikona düşmüş qaydada desək öz “gölünə” çevirmək istəyirdi. Birinci Puniya müharibəsi miladdan əvvəl 264-cü ildə başlayıb 241-ci ildə romalıların dəniz döyüşlərindəki qələbəsi ilə başa çatmışdı. 127 Müharibənin belə adlanması Karfagenin həm də Puniya adlanması ilə əlaqədar idi və rəvayətə görə bu şəhər-dövlətin həmin müharibələrdən yeddi əsr əvvəl və ya m.ə. 825-ci ildə Aralıq dənizinin Asiya sahillərindəki qüdrətli Finikiya dövlətindən gələn adamların saldığı güman edilir və buna görə də əhali özünü finikiyalılar və ya puniyalılar adlandırırdı. Bu müharibədən əvvəl, m.ə. III əsrin əvvəllərində artıq Karfagen Şimali Afrikanı, Siciliyanı (Sirakuza istisna olmaqla), Sardiniya və Cənubi İspaniyanı tutmuşdu və Aralıq dənizi ətrafının qüdrətli dövlətinə çevrilmişdi. Özünü o dövrün ən güclü dövləti hesab edən Roma buna sakit seyrçiliklə baxa bilməzdi. Roma birinci müharibəni məğlubiyyətlə başa çatdırsa da, Karfagen böyük dövlət olaraq qalırdı və rəqabətin kimin xeyrinə həll olunması hələ başa çatmamışdı. Belə vəziyyət sonrakı iki müharibənin başlanmasına və Karfagenin tənəzzülünə yol açmaqla, sonuncu məğlubiyyət dəhşəti ilə seçildi və onun yer üzündən silinməsi səhnəsi ilə başa çatdı. İkinci Puniya müharibəsi m.ə. 218-ci ildə başlayıb, bütünlüklə sülh müqaviləsinin bağlanması ilə 201-ci ildə başa çatdı. Bu müharibədə də Roma qalib gəldi, Karfagen öz böyük dövlət statusunu itirdi, bu dəniz dövləti güclü hərbi dəniz donanması ilə vidalaşmalı oldu. Lakin bu müharibənin rəmzi rolunu, həm qələbələri ilə tarixə düşən, həm də acı məğlubiyyəti ilə müharibənin alçaldıcı şərtlərlə başa çatmasına yol açan Hannibal oynayır. Hərbi istedadına görə bəlkə də Hannibal heç bir məğlubiyyətin acısını dadmamış, özündən əvvəl və sonra gələn dahi sərkərdələri – Aleksandr Makedoniyalını və Qay Yuli Sezarı özündən irəli buraxırdı. Lakin onun m.ə. 216-cı ildə Kann yaxınlığında Roma ordusunu nisbətən kiçik qüvvə ilə darmadağın etməsi dünya hərb tarixini bəzəyən parlaq qələbələrdən, hərb istedadının zəfərini nümayiş etdirən az sayda hadisələrdən biridir. Hannibal həm də bir şəxsiyyət kimi bir sıra qeyri-adi keyfiyyətlərə malik idi. O, çox cavan vaxtı sərkərdə qabiliyyətini üzə çıxarmışdı, yürüşdə adi əsgər həyatını yaşayırdı, soyuqqanlı və fiziki cəhətdən dözümlü idi, hərb sənətinin sirrlərinə yaxşı bələd idi, onda inadkarlıq, öz məqsədlərinə çatmaq üçün axıra qədər getmək istəyi ilə yanaşı əxlaqi normalara məhəl qoymamaq, qəddarlıq və məkrlilik xüsusiyyətləri də var idi. Tarixçi Tit Livinin göstərdiyi kimi, elə bil ki, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|