Тузувчилар

O‘rtacha mahalliy tezlik
.
Tebranma tezlik.
Bu 10.4-rasmda ifodalangan bo‘ylama 
tezlik tebranishi grafigidan 
t
1
vaqt oralig‘ini tanlab olib, unda AV to‘g‘ri chiziqni 
o‘tkazamiz. Bunda AV chiziqni shunday o‘tkazamizki, 
AVSD va A

V

SD 
yuzalarining 
tengligiga erishamiz, ya’ni 

AVSD 
= 

A

V

SD 
 
Shu shart bajarilganda, 
A 
nuqtada bo‘ylama tezlikning o‘rtacha
 u
1
qiymati mavjud 
bo‘ladi. 
Xuddi shuningdek, 
t
2
vaqt oralig‘ida

u
2
bo‘ylama tezlik kattaligi mavjud bo‘ladi: 
const
u
u
u
u





...
3
2
1
(vaqt bo‘yicha) 
(10.21) 
Bunday turbulent harakat o‘rtacha barqaror yoki barqaror harakat deyiladi. Agar 
bunda, 
u
u
u
u
1
2
3


 
...
bo‘lsa, bunday harakat barqaror harakat deyiladi.
d

elementar yuza orqali 
t
vaqt oralig‘ida oqib o‘tgan suyuqlik hajmini 
dV
deb 
belgilab olsak, barqaror harakatdagi o‘rtacha tezlikni quyidagicha aniqlash mumkin 
const
td
dV
u



(vaqt bo‘yicha)
(10.22) 
10.4-rasmni tahlil qilib, bo‘ylama aktual tezlikni quyidagicha ifodalash mumkin: 
 
х
х
a
u
u
u



(10.23) 
bunda, 
х
u

- bo‘ylama tebranma tezlik yoki tebranma qo‘shimcha deyiladi. 
Katta vaqt oralig‘i uchun 



0
dt
u
х
(10.24) 
chunki, bu yig‘indi 10.4-rasmda chiziqchalar bilan belgilangan yuzalar yig‘indisiga teng.

---

73 
10.5-rasm. Turbulent oqimning bo‘ylama va ko‘ndalang yo‘nalishi
 a
) 
A qo‘zg‘almas nuqtadagi ko‘ndalang aktual tezlikning grafigi sxemasi
;
b) 
dV
hajmli suyuqlikning 
d

elementar yuza orqali ko‘ndalang almashinuvi 
Umuman, aktual tezlikni ko‘ndalang tashkil etuvchisi tebranishini qarayotganimizda 
(10.5-rasm) 
0z
o‘qqa ortogonal bo‘lgan 
d

elementar yo’zani nazarda tutishimiz kerak 
(10.5, b-rasm). Chunki, bu yuzadan o‘tayotgan suyuqlik 
(u
a
)
z 
-
tezlikning vaqt o‘zgarishi 
bilan kattaligi va yo‘nalishining o‘zgarishi hisobiga harakatda bo‘ladi. Bu suyuqlikni 
t
vaqt mobaynida 
d

yuzadan yuqoriga o‘tgan miqdorini 
dV 

deb olamiz. 


dV
dV

(10.25

) 
bundan ko‘rinib turibdiki, 
t
vaqt mobaynida 
d

yuza orqali o‘tgan suyuqlik miqdori nolga 
teng. 
0




dV
dV
dV
(10.25

) 
Demak, 
0

z
u
(10.26

) 
Bu ifodani nazarda tutib, quyidagini yozishimiz mumkin: 
 
z
z
z
a
u
u
u





0
(10.27

) 
bunda, 
z
u

- ko‘ndalang tebranma tezlik. 
Demak, aktual tezlikning tebranma tashkil etuvchisi deganda, ko‘ndalang tebranma 
tezlikni tushunamiz, ya’ni 
 





0
dt
u
dt
u
z
z
a