Тузувчилар

Suyuqlikda ichki ishqalanish kuchlari qonuni. Oqimning laminar harakatida urinma 
kuchlanish kattaligi 
Oqim harakatida (9.4-rasm) uzunlik bo‘yicha qirqim olib, unda AV harakatdagi 
kesim va AVS tezlik epyurasini ajratib olamiz. Bunda 
u
1
va 
u
2
tezlik bilan 
harakatlanayotgan ikki qatlam bilan tanishamiz. Bu ikki qatlam tutashgan 
1-1
sirt 
S
yuzaga 
ega deb olamiz. Bu sirtda har ikkala qatlam tomonidan o‘sib boruvchi T1 va T2 
ishqalanish kuchlari ta’sir qiladi. 
Т
Т
1
2

(9.18) 
Real suyuqlik oqimida bu kuchlar hisobiga paydo bo‘layotgan 

urinma kuchlanish 
haqida oldingi mavzularda tanishdik. Biz bu holda faqat uzunlik bo‘yicha urinma 
kuchlanishlar bilan tanishamiz. Bu holatga ta’luqli ishqalanish kuchlar bo‘yicha qonun 
Nyuton tomonidan 1686 yil kashf etilgan. Bu qonunni quyidagicha ifodalash mumkin. 

---

66 
9.4-rasm. Suyuqlik oqimining harakatida uzunlik bo‘yicha ishqalanish kuchlari uchun 
sxema 
O‘zaro parallel oqimchalarning ishqalanishi natijasida paydo bo‘ladigan T 
ishqalanish kuchi: 
1) Tezlik gradiyentiga to‘g‘ri proporsional; 
2) Suyuqlikning bu qatlamlari 
S
yuzasiga to‘g‘ri proporsional; 
3) Bosimga bog‘liq emas; 
4) Suyuqlikning fizik xossasiga (turiga) va haroratiga bog‘liq.
Ya’ni, 
dn
du
S
Т


(9.19) 
bunda, 

- dinamik yopishqoqlik koeffitsiyenti. Bu koeffitsiyent kattaligi – 
viskozimetr deb ataluvchi asboblar yordamida tajriba o‘tkazish yo‘li bilan aniqlanadi.
du
dn
- tezlik gradiyenti, 
1-1
sirtga nisbatan o‘tkazilgan 
n
normal bo‘yicha 
|u|
tezlikdan olingan hosila
du
dn
tg


(9.20) 
VS
urinma va vertikal orasidagi burchak. Bundan keyin yozuvni soddalashtirish 
uchun
du
dn
gradiyentni 
du
dn
deb yozamiz va bunda absolut qiymatni tushunishimiz kerak.
Shunga e’tibor berish kerakki, oqim tezligining tekis taqsimlanishida 
0

dn
du
real 
suyuqlik uchun ishqalanish bo‘lmasligi kerak. Bunda, kuchlanish ellipsoidi (9.5, a-rasm) 
o‘rniga sharsimon sirt ko‘rinishdagi (9.5, b-rasm) kuchlanish bo‘lishi mumkin.
Uzunlik bo‘yicha ichki ishqalanishning laminar harakatdagi urinma kuchlanishi 
quyidagicha ifodalanishi mumkin: 




tg
dn
du
S
T



(9.21) 
Agar oqim tubi-ning 
D-D
sirti bilan tanishsak, ko‘pchilik tadqiqotchilar fik-riga 
asosan, 
u q 0
. Tezlik gradiyenti esa, 
du
dn
tg





0
0

(9.22) 

---

67 
bunda, burchak 

0
rasmda ko‘rsatilgan. 
9.5-rasm. To‘liq muhitda berilgan 
M
nuqtadagi kuchlanish.
a) kuchlanishlar ellipsi; b) kuchlanishlarning sharsimon yuzasi 
Laminar harakat uchun
0
0
0
0
0
0
;





tg
dn
du
dn
du
S
T















(9.23) 
Agar oldingi mavzuda 


yoki 

0

kuchlanish bilan 
h
l
kattalik orasidagi bog‘liqlikni 
o‘rgangan bo‘lsak, bu mavzuda laminar tartibdagi oqim harakati uchun 

kuchlanish bilan 
u
tezlik o‘zgarishi intensivligi orasidagi bog‘liqlik o‘rganildi. 
Ayrim suyuqliklar uchun 

(puazda) va 

(stoksda) yopishqoqlik koeffitsiyentlari 
qiymatlari. 
Jadval 9.1. 
Suyuqliklar nomi 
t,
oS

V 
Pa s 
P 
m
2
/s 
S
t
Suv 
Benzin 
Etil spirti 
Simob 
Skipidar 
Kerosin 
Glitserin (50 % -li) 
Moy: 
Transformator 
“AU” veretin 
turbina 
0 
10 
20 
30 
40 
50 
15 
20 
15 
16 
15 
20 
20 
20 
20 
0,001792 
0,001306 
0,001004 
0,000802 
0,000654 
0,00549 
0,000650 
0,001190 
0,001540 
0,001600 
0,002170 
0,006030 
0,027500 
0,042700 
0,086000 
0,01792 
0,01306 
0,01004 
0,00802 
0,00654 
0,00549 
0,00650 
0,01190 
0,01540 
0,01600 
0,02170 
0,06030 
0,27500 
0,42700 
0,86000 
1,792 10
-6
1,306 10
-6 
1,006 10
-6 
0,805 10
-6
0,659 10
-6
0,556 10
-6
0,930 10
-6
1,540 10
-6
0,110 10
-6
1,830 10
-6
2,700 10
-6
5,980 10
-6
31,000 10
-6
48,000 10
-6
96,000 10
-6
0,01792 
0,01306 
0,01006 
0,00805 
0,00659 
0,00556 
0,00930 
0,01540 
0,00110 
0,01830 
0,02700 
0,05980 
0,31000 
0,48000 
0,96000