Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
“ Varın Rum ilinə mənim oəlım içün yəxəi içün ərməəanlər götürin m ənim oəlım boyuncə – didi. Bazırganlər dəxi gecə-gün- düz yol ə girdilər, əstənbulə gəldilər, dan-danıəuə ilə yəxəi ərmə- əanlər aldılar” (səhifə 39). Bu iki cüml ədən birincisi daha qüvvətli bir vəsiqə təəkil ed ər. Həqiqətən Qorqud kitabının baəında görülən cümlə, kitabın Osmanlı hökumətinin təəkilindən sonra yazıldıəını degil – kopiyə edildigini göst ərir. Yazıldıəı tarixi isə XVI əsrə qədər iləri götür- m ək doəru olamaz. Təb edilən mətnin havi olduəu yanlıəlarə rəə- m ən, dilinin ünsürləri bu fikri təyid etdigi kibi, ayrı bir vəsiqə də mütali əmizi qüvvətləndirir. əski Osmanlı padəahlarından əkinci Muradın zamanı (doəu- mu 1388, v əfatı 1438) olan XIV əsrin sonları ilə XV əsrin baə- larında yazılmıə “ Tarixi-Ali-Səlcuq”da Qorqud haqqında bu mə- lumatı verir ki, xürafi mahiyyətdən sərf-nəzər edərək qiymətli v əsiqə olduəu üçün buraya alıyoruz: “ Rəsul-əleyhüssəlam zəmanına yaxın zəmandə Bəyat Bo- yund ən Qorqud ata qopdı, kəndü qovminin bəlgəsidi, nə diyərsə olurdı, əayibdən xəbərlər söylərdi həqq-təali onun könlünə ilham ed ərdi, ayıtdı, axır zəmandə gerü xanlıq Qayiyə verilüb kimsə əllərindən almıyə dedi, didigü Osman rəhmətullah nəslidir”. “ Tarixi-Ali Səlcuq”ın göstərdigi vəsiqəni eynilə “ Qorqud” kitabının Drezden nüsxəsinin baəlanəıcında da buluyoruz: “ Rə- sul- əleyhüssəlam zəmaninə yəqin Bəyat boyundən Qorqud ata derl ər bir ər qopdı. Oəuzın ol kiəi tamam bilicisiydi. Nə dersə olurdı, əayibdən dürlü xəbər söylərdi, həqq-təala onun könlinə ilham ed ərdi. Qorqud ata ayıtdı axır zəmandə xanlıq gerü Qayıəə d əgə kimsənə əllərindən almıyə axır zəman olub qiyamət qo- punca. Bu dedigü Osman n əslidir iədə sürülüb gidəyüdir”. Görülüyor ki, “ Tarixi-Ali Səlcuq”un nəql etdigi məlumat “ Qorqud” kitabının müqəddiməsindən baəqa bir əey degil. O hal- da “ Tarixi-Ali Səlcuq”un XV əsrin ilk yarısında yazıldıəınə ba- xılarsa, “ Kitab-i Dədə Qorqud”un XVI əsrdə yazıldıəını iddia ed ənlərin hökmlərindəki məntiqsizlik öz-özünə meydanə çıxar. 88 Bu sur ətlə degilə bilir ki, Qorqud kitabı “ Tarixi-Ali Səlcuq”dan əvvəl yazılmıədır. Qorqud kitabının XVI əsrdən çox əvvəl yazıldıəını təyid ed ən vəsiqələrdən biri də kitabın tamamilə köçəbəlik səciyyəsini göst ərən mövzularıdır. Bu köçəbə səciyyəsi isə daha əski dövr- l ərin sifətidir. D əvadari fikri də bunu nəqə ediyor: əldəki Qorqudun bir qis- minin bel ə havi olan Oəuznamənin ərəbcəsini XIV əsrdə görmüə- dür. O halda türkc əsi daha əvvəl yazılmıədır. D ədə Qorqud kitabının başqa nüsxəsi B əzi mənbələrin rəvayətinə istinadən Dədə Qorqudun hic- r ətə yaxın əsrlərdə yaəadıəı düəünüləcək olursa, Qorqud kitabının bu m ətndən əvvəl yazılmıə qədim bir nüsxəsinin varlıəı ehtimalı il ə yüz-yüzə qalıyoruz. əlimizdəki nüsxəsinin ifadəsi də bu ehtimalı qüvvətləndirməkdədir. Diqq ət ediləcək olursa, görülür ki, Qorqud kitabının mövzu- larını nəql edən və mütəkəllim mövqeyində olan Qorqudun özü degil, ayrı bir adamdır. Kitabın tanıtmadıəı bu adam Dədə Qor- qud qaib bir əəxs olaraq göstəriyor və eyni zamanda “ Oəuznamə” adı verilən hər hekayəni Qorqudun bilizzat düzdügünə aid açıq cüml ələrlə izahat veriyor. “ Dədəm Qorqud boy boyladı, söy söylədi, bu oəuznaməyi düzdi, qoədı” (səhifə 2,37,67,86,119,142). Qorqudun bu hekay ələri həm yazı ilə, həm də əifahi bir t ərzdə düzdügü ehtimali xatirə gələ bilər, bəlkə də Qorquddan n əqlən ilk dəfə yenə baəqa birisi tərəfindən kaəız üzərinə qonul- muədur. Hər halda Qorqudun yaəadıəı tarix rəvayət əəklində olaraq göst ərilən IX əsrlə Drezdendəki yazmanın yazıldıəı tarix olaraq göst ərilən XVI əsr arasında keçən yeddi yüz yıllık bir m əsafəyi-rəvayət qəbildən belə olsun, düəünəcək olursaq, hər hal- da Drezden nüsx əsindən əvvəl bu kitabın – yəni təkbaəına “ Ki- tabi- Qorqud”un yazılmıə olduəu və Drezden nüsxəsinin də az- ç ox d əgiəiklə kopiyə edildigini qəbul etmək lazım gəlir. 89 Bu nöqteyi-n əzəri Qorqud kitabının havi olduəu ictimai ənənələr də qüvvətləndiriyor: mövzulardakı qadın tipi, erkəklərin qadınlarla müamiləsi, əamanilik dövrünə aid türk tələqqilərinin nisb ət etibarı ilə böyük yer tutması, islam dininə az əhəmiyyət verildigi, adam adlarının belə qeyri-islami olması “ Kitab-i Dədə Qorqud”un müsəlmanlıəın yeni-yeni intiəara baəladıəı zaman- larda yazılmıə bir əslə malik olduəunu aydın bir surətdə göstərir. Qorqud kimdir? Qorqud kitabının lisanı və ədəbi mahiyyətini təhlilə baəla- madan əvvəl onun əəxsiyyətini təyin etmək daha faydalı olur. Qorqudun sur ətinə aid ilk məlumat verən öz kitabıdır. Qor- qudun kitabını kopiyə edən adam, kitabın baəında Qorqudun hicrə- tinin ilk əsrlərində Bayat qəbiləsindən yetiədigini bu sətirlərlə izah ediyor: “ Rəsul əleyhüssəlam zəmaninə yəqin Bayat boyindən Qorqud ata derl ər bir ər qopdı. “ Oəuz bilicisiydi nə dersə olurdı”. Bu ifad əyə baxılırsa Qorqudun VI əsrə yaxın zamanlarda yaəadıəını qəbul etmək lazım gəlir. Bu nöqtə üzərində çalıəan A.Tumanski köhn ə Xivə xanlarından əbülqazi Bahadurın yazdıəı “ əəcərəyi-ətrak”ə istinadən böylə bir təhlil yapıyor: “ Qorqud, Sa- lur Qazanın müasiridir. Halbuki Salur Qazan Məhəmməddən üç yüz il sonra yaəamıədır. Buna görə Qorqud da hicrətin üçüncü əsrində yaəamıə deməkdir”. Yen ə Tumanskinin verdigi məlumata görə: Seyhunun aəaəı c əhətlərinə gəlüb yerləəən oəuz türkləri öz qəbilələri içində ənal adında birisini rəis seçirlər. Qorqud Ata da müəavir oldu. Qorqud ondan sonra daha dörd xana 1 xidm ət etmiədir ki, bu zamanlar Abbasi x əlifələrinin hakimiyyəti dövrünə təsadüf ediyor. Qorqud Ata doxsan beə yıl yaəamıədır”. “ Qorqud kitabı” ilə “ Tarixi-Ali Səlcuq”un, Qorqudun yaəa- dıəı zaman haqqındakı məlumatlarına yaxlaəan bir rəvayət daha 1 «əəəəəə əəə əəəəəə 95əəə ə əəəəəə əəəəəəəəə əəəəə əəəəə əəə, əəəəə – əəəə, əəəə əəəəəə ə əəəəə-əəəə. ə.əəəəəəəəə.əəəəəəə əəəə. əəəəə. əəəəə. əəəəə. əəəəəəəəəəəəə əəəəəəəə.əəə.IX. 90 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|