Yazıçı-publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü m əsləhətçi redaktor
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DƏRS PROSESİNDƏ YARANAN EMOSİANAL HALLAR VƏ ONUN İNSAN SƏHHƏTİNƏ TƏSİRİ Ensiklopedik lüğətdə emosiya sözünün fransız və latın sözl
- Əhval
- Psixoloq-aliml ər göstərirlər ki, güclü iradəyə sahib, yüks ək şüuru, möhkəm səbri və polad iradəsi olan insanlar
- Ehtiras-hissini psixoloqlar iti sür ətlə cəryan edən çox güclü, el əcə də uzun müddət davam edən bir emosional
152 DƏRS PROSESİNDƏ YARANAN EMOSİANAL HALLAR VƏ ONUN İNSAN SƏHHƏTİNƏ TƏSİRİ Ensiklopedik lüğətdə emosiya sözünün fransız və latın sözl ərindən əmələ gəldiyi göstərilir. Əsasən bu söz h əyacanlanmaq, əsəbiləşmək sözlərini mənalandırır. Emosional prosesl ər və ya hallar dedikdə hisslərin adi zəif v ə ya coşqun formada keçirilməsi başa düşülür. Emosiyalar insan h əyatında böyük qüvvədir. Onlar təsir qüvv əsinə görə bir-birindən fərqlənir. Tarixən emosiyalar in- san ların varlığında həmişə mövcud olmuşdur. Mütəxəssislərin r əyinə görə 5 emosional hal mövcuddur. Bunlara əhval, affekt, ehtiras, stres v ə frustrasiya aiddir. Əhval-insanların istər rəftarında, istərsə də fəaliyyətində mühüm rol oynayan emosional bir haldır. İnsanların həyatında bu hala h ər yerdə: evdə, küçədə, işdə və digər ictimai yerlərdə rast g əlmək olar. Əhvaldan xəbər tutmaqla insanların emo- sional v əziyyətini, yəni ovqatını müəyyən etmək mümkündür. İnsanın əhvali-ruhiyyəsi müsbət və mənfi hallarla müşayət olunur. Müsb ət emosiya-insanda sevinc, fərəh, şadlıq, əməksevər- lik hissl əri yaradır. Bu zaman bəşər övladı insanda ruh yük- s əkliyi artır. Adam özünü çox gümrah hiss edir. Onun ətrafdakı insanlarla rəftarı çox xoş olur. İş qabiliyyəti olduqca yüks əlir və s. Müsb ət emosiyalar insana qol-qüvvət verir. Onu irəli getm əyə, yaratmağa, qurmağa səsləyir. Əsrarəngiz təbiət m ənzərəsi təsvir edilən gözəl rəsm əsərlərinə, dahi sənətkar əlindən çıxmış məşhur heykəllərə baxdıqda, ən çox sevdiyin h əzin musiqini eşitdikdə, maraqlandığın lirik bir şeiri dinlədikdə insanda bir-birindən şirin və xoş hisslər, göz əl əhval-ruhiyyə yaranır. İnsan cəmiyyəti yaranan gündən müsbət emosiya mövzusu 153 günd əmdə olub. Dünyanın dahi şair və yazıçılarının çoxlu b ədii əsərlərində də bu mövzu geniş öz əksini tapmışdır. M əsələn: Məşhur Azərbaycan şairi N.Gəncəvinin “Fərhad və Şirin” poyemasında müsbət və ya aktiv emosiyanın, yəni şən əhvalın-sevincin təsirindən Fərhadın Bisutun dağını çapmağa getm əsi və başqa səhnələri göstərmək olar. Lakin h əyat mahir xizəkçinin buz üstə xizək sürməsi kimi h əmişə asan olmur. Bəzən adam obyektiv və subyektiv s əbəblərdən mənfi və ya passiv emosiyalarla yüklənir. Belə hallar baş verdikdə o, daim susur, dinib danışmaq istəmir. H ərəkətsiz qalır. Sanki fəaliyyətini “dondurur.” Bu anlarda elə bil o xarici mühitd ən təcrid olunmaq dərəcəsinə çatır. Yalnız öz daxilin ə qapanır. Öz-özünə danışmağa: Daxilində özünü və ya başqalarını günahlandırmağa çalışır. M ənfi emosiyalar həmişə insanda qəzəb doğurur. M ənfi emosiyanın törətdiyi fəsadlar çoxdur. Bunları saymaqla qurtarmaz. Söhb ətimə onu əlavə edə bilərəm ki, m ənfi emosiya ilə yüklənmiş adam daim ruh düşgünlüyü ilə üzl əşir. Onun üzünə qəm-kədər qonur. Əl-ayağı süstləşir. Əmək fəaliyyətində tənbəllik və düşgünlük kimi hallar baş qaldırır. Bu halı keçirən insan üzdən sakit görünür. Lakin həqiqətdə is ə mənfi emosiya ilə yüklənmiş bu insanın daxilində sanki tufan v ə böyük fırtınalar baş qaldırıb. O, normal nəfəs almağa bel ə çətinlik çəkir. Nəbzi yavaş-yavaş vurur. İçindəki hirs, q əzəb, acıq, qorxu, peşmançılıq və ya digər bu kimi hisslər sanki onun q əlbini didib parçalayır. Ona bir qəqiqə də sakitlik v ə rahatlıq vermir. Belə halda olan insanlar canlı mühitdən qaçıb uzaqlaşmağa çalışırlar. Onlar tənha qalmağa cəhd göst ərirlər. Dərdini çox vaxt heç kimə söyləmək istəmir, hamıdan gizlədirlər. Bu emosional hal bəzən sonda o qədər şiddətli forma alır ki, belə insan həyata gedən öz işıqlı yollarını öz əlləri ilə bağlamağa çalışır. Nəticə etibarı ilə heç kimlə 154 m əsləhətləşmədən tək başına qərar qəbul edir. Fürsət tapan kimi müxt əlif özünəqəst hallarına və ya cürbəcür formalı faci ələrlə yekunlaşan intihara əl atır. Bədii ədəbiyyatda S.Vurgunun “Vaqif” dramında peşmançılıq və kədər dəryasına q ərq olmuş Xuramanın özünü qayadan atması və s. kimi bu cür halları nümunə göstərmək olar. Yaşadığımız həyatda da buna b ənzər hadisələrin baş verdiyinin şahidi oluruq. Affekt- latın sözündən yaranıb. Mənası ruhi həyacan, coşqunluq kimi izah olunur. İnsanlarda baş verən bu hal qısa müdd ətlidir. Ancaq kəskin vəziyyətdə cəryan edən bir qüvvətli emosional hal hesab edilir. Ümidsiz haldır. Emosional halın bu formasında adam qeyzlənir. İnsan bu vəziyyətdə özünü yığışdıra bilmir. Demək olar ki, özünə nəzarət funksiyasını itirir. Danışığında, söz-söhbətində kəskin, etik normalara sığmayan, insan ləyaqətini alçaldan ifadələr işlədir. Özünü d ərk etmədən və etdiyi əməlin sonunu fikirləşmədən acıqlı halda d əhşətli kobud hərəkətlər edir. İnsanın özünü belə v əziyyətə salması, hadisələrin bu cür cəryan etməsi onu özün- d ən tamamilə çıxardır. Bu hal onun bədəninin daxili üzvlərinə d ə təsirsiz ötüşmür. Getdikcə beyinlə əlaqə pozulur. Belə v əziyyətdə insan şüurlu qaydada öz danışığına, davranışına və ya ist ənilən hərəkətinə nəzarəti tamam unudur. H ətta belə bir vəziyyət ötüb keçəndən sonra da bu h ərəkətləri edən adam hələ də tam özünə gələ bilmir. Özünü laqeyd kimi göst ərir. Sonradan o, yavaş-yavaş baş vermiş m ənfi hərəkətlərini dərk etməyə başlayır. Bu zaman o, xəcalət ç əkir və hədsiz peşmançılıq hissi keçirir. Psixoloq-aliml ər göstərirlər ki, güclü iradəyə sahib, yüks ək şüuru, möhkəm səbri və polad iradəsi olan insanlar bel ə situasiyalar baş verdiyi hallarda özünənəzarət funksiyasını əvvəlkitək sabit saxlamağı bacarırlar. Ehtiras-hissini psixoloqlar iti sür ətlə cəryan edən çox güclü, el əcə də uzun müddət davam edən bir emosional Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|