Yazıçı-publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü m əsləhətçi redaktor

155 
hiss kimi s
əciyələndirirlər. Bu hiss istər  insanın  hərəkə-
tind
ə, istərsə də davranışında  mühüm rol oynayır. Ehtiras 
hissinin özü d
ə  2 yerə: müsbət və mənfi  hisslərə bölünür. 
Müsb
ət ehtiras hisslərinə  nümunə:  İnsanda  bu  hiss  baş 
qaldıranda o, gücünü, bilik və bacarığını toplayaraq elm-bilik 
öyr
ənməyə, fiziki əməklə  məşğul  olmağa,  musiqiyə, rəssam-
lığa, sənətkarlığın, incəsənətin digər sahələrinə və ədəbiyyata, 
el
əcə də başqa müsbət meyllərə sərf edir. Bu hisslərlə yüklən-
miş insanda qurub-yaratmaq eşqi  tükənmək bilmir. Belə insan 
sonluğu  yaxşı    nəticə  ilə  qurtaran müxtəlif  növ  işləri yerinə 
yetirm
əyə can atır. 
M
ənfi ehtiraslar isə  insanda pis vərdişlərə  güclü meyl 
yaradır.  Bu  meyl  isə  gündən-günə  artan xəttlə  inkişaf  edərək  
insan h
əyatını  sanki  bir  qorxunc məzarlığa çevirir. Bu ehtiras 
növl
ərinə  qumar oynamaq, sipirtli içkilərə  qurşanmaq,  nar-
kotik madd
ələrin istifadəçisi olmaqdır. Bundan əlavə narkotik 
madd
ələrin satışı ilə məşğul olmaq, evdə-qonşuda, küçədə və 
ictimai yerl
ərdə  dava-dalaş  salmaq,  oğurluq  etmək, cürbəcür  
qanuna v
ə  əxlaqa zidd digər bu kimi hərəkətlərlə  məşğul 
olmaq hallarını mənfi ehtiraslara aid etmək olar. 
Stress-ingilis sözüdür. Az
ərbaycan dilinə  tərcümədə 
g
ərginlik, təzyiq, təsir və  başqa  mənaları  bildirir.  İnsan 
olduqca ç
ətin, gərgin, təhlükəli və  digər formada əzablı  bir 
şəraitdə  iş  gördüyü  zaman  stresslə  qarşılaşır.  Bu  psixoloji 
g
ərginlik elə bir gücə malikdir ki, bu hal insanda baş verdikdə   
beynin  tormozlanmasına  və  əmək fəaliyyətinin    pozulmasına  
g
ətirib çıxara bilir. Hətta bu bəla  insanda yaddaşda da ciddi 
f
əsadlar törədir. 
Stress 
əsasən qəfil təhlükə baş verdikdə yaranır. Bu zaman 
t
əcili qərar qəbul etməli  olan  adam  baş  vermiş  təhlükəni 
özünd
ən  uzaqlaşdırmaq  üçün  yol  tapmaqda  çətinlik çəkir. 
Stress  halına  düşən  şəxs çox vaxt özünü itirir. Nə  etməli 
olduğu  barədə  konkret qərar  çıxarmaq  qabiliyyətinə  malik 

---

156 
olmur. Böyük ç
ətinliklə üz-üzə gələn belə insanlar düşdükləri 
ç
ətin vəziyyətdən  qurtula bilmədiklərinə  görə  bərk həyacan 
hissi keçirirl
ər. Bu səbəbdən də  onların  daxili  orqanlarında, 
xüsusil
ə  ürək-damar və  tənəffüs sistemində  mənfi mənada 
güclü d
əyişiliklər baş qaldırır. 
Stress 
əsasən informasiya axınına düşdükdə - informasiya 
stressi, q
əflətən təhlükə  və  ciddi  qorxudan  yarandıqda    isə 
emosional stress kimi özünü biruz
ə verir. 
Frustrasiya-
sözünün  ensklopedik  lüğətə  əsasən  latın  
sözünd
ən  əmələ  gəldiyi bildirilir. Bu söz  tərcümədə 
yanılma, yalan, ümidsizliyə qapılma, öz arzu və istəklərini 
h
əyata keçirmək üçün yol tapa bilməmək  və s. mənalarını 
verir. 
Qısa sözlə frustrasiya halı insanlarda  çıxılmaz  vəziyyət 
yarandıqda,  baş  verən çətin  situasiyalardan  heç  cür  çıxa 
bilm
əmək vəziyyəti    hökm  sürdüyü  hallarda  baş  verir.  Bu 
m
əqamda həmin adamlarda ən yüksək fiormada  emosional  və 
fiziki g
ərginlik yaranır. 
Frustrasiya halı baş verən insanlar birinci növbədə özünə 
n
əzarəti itirir. Qarşısına çıxan hər bir kəslə kobud və alçaldıcı 
t
ərzdə  rəftar  edir.  Mövcud  davranış  və  nəzakət  qaydalarını 
pozur. Cürb
əcür söyüşlər söyür, özünə, tərəf müqabilinə, eləcə 
d
ə bu hadisənin şahidi olanlara qarşı hörmət  hissini tamamilə 
unudur. 
Frustrasiyanın  baş  verməsinin obyektiv və  subyektiv 
s
əbəbləri var. İnsan övladında bu hallar əsas etibarı ilə  öz arzu 
v
ə  məqsədinə  çatmadığı,  istədiyinə  yetişə  bilmədiyi  anlarda 
baş verir. Yəni  istədiyinə  nail ola bilməyən şəxsin  dözümü 
v
ə səbri  tədricən zəifləyərək tamam  tükənir. Bu zaman insan 
şiddətli əsəb gərginliyi keçirməyə başlayır. Elə  əsəb sistemi-
nin bu z
əif məqamında mənfi emosiyalar  tez və cəld tərpənə-
r
ək  üstünlüyü qısa vaxtda öz əllərinə alırlar. Belə gərginliyin 
cövlan etdiyi bir vaxtda h
əmin  şəxs özünü ələ  almırsa,  öz 
hissl
ərinə  hakim olmağı  bacarmırsa  onda  o,  böyük  sarsıntı 

---

157 
keçirir. H
əyatı təcrübədə belə sarsıntılar isə insanın ərköyünlü-
yü,  özün
ə və başqalarına qarşı inamının az olması, eləcə də öz 
t
ərəf müqabilinə  müvafiq qaydada hörmət göstərməməsinin 
n
əticəsidir. 
Bu hallar xüsusil
ə  ən böyük psixoloji təcrübə  tələb edən  
mü
əllimlik peşəsində  də tez-tez, bəlkə də hər gündə  baş verir. 
Bu c
əhətdən müəllim peşəsi, öz biliyi, bacarığı, elmi və helmi 
il
ə  dərs prosesində  meydana    çıxan  böyük  əsəb gərginliyini 
qabaqcadan görm
əlidir. O, hissi, həyəcanı öz səbri və dözümü 
il
ə  baş  qaldıran  əsəb gərginliyini  böyük  ustalıqla  zərərsizləş-
dirm
əyə  nail  olmalıdır.  Müəllim  çalışmalıdır  ki,  mənfi emo-
siya
ların  yaratdığı  bu  kritik  vəziyyət heç bir tərəfə  zərər 
yetirm
ədən  sovuşub  getsin.  Baş  verən hadisə  barışıq,  bir-
birin
ə hörmət, sülh və əminamanlıq şəraitində  yekunlaşsın. 
Real h
əyatda yüzlərlə, münlərlə müəllim öz çətin peşəsinin 
öhd
əsindən layiqincə və bacarıqla gəlir. Müəllim adına heç bir 
m
ənfi  söz-söhbət gətirməmək üçün gecəli-gündüzlü  çalışır. 
T
əkcə  biliyi və  bacarığı  ilə  deyil, yüksək  psixoloji  hazırlığı, 
möhk
əm səbri, dözümü və  polad iradəsi ilə  bütün var qüv-
v
əsini müəllim peşəsinin adının  yüksəlməsinə sərf edir.  Hər 
yeni yaranan t
əlim üsullarını və texnologiyalarını vaxtında öz 
işinə  tətbiq etməyi  bacarır.  Təkcə  sinfin və  məktəbin deyil, 
k
əndin,  rayonun,  şəhərin, bəzi    hallarda isə  respublikanın 
sevimli bir ziyalısına  çevrilir. 
Yuxarıda  qeyd  etdik  ki,  müəllimlik psixoloji cəhətdən 
ç
ətin, eləcə  də  yüksək  əmək gərginliyi tələb edən  peşələrdən 
hesab olunur. Az
ərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin 
93-cü madd
əsində  bu barədə  deyilir: “Yüksək həssaslıq, 
h
əyacan, zehni, fiziki və  əsəb gərginliyi, habelə  insanın 
s
əhhətinə mənfi təsir göstərən  digər amillər olan əmək şəraiti 
iş  yerlərində  (həkimlərə, müəllimlərə,  elektrotexniki  qurğu-
larda, cihazlarda v
ə qanunvericilikdə nəzərdə  tutulan digər iş 
yerind
ə  işləyənlərə) həftədə  36  saatdan  çox  olmamaq  şərtilə 

---