Yer tuzishning ilmiy asoslari

Nazorat savollari
1. Y er tu z is h p ay d o b o ‘lish in in g asosiy sabablari nim a?
2. H ar q a n d a y jam iy atd a yer tuzish m aqsadlarining um um iyligi n im a la rd a nam o y o n
b o ia d i?
3. H a r x il ijtim o iy tiz im l a r d a y e r tu z is h n in g ijtim o iy - iq tis o d iy m a z m u n i 
n im a la rd a n iborat?
4. R ossiyada to 'n ta ris h d a n old in g i davrda yer tuzish ishlarining q an d a y tu rlari 
o 'tk a z ild i va u la rn in g asosiy m a z m u n i qanday?
5. Yer islohotini am alga oshirish davrida yer tuzishning vazifalari nim alardan iborat?
6. Y er tu z ish rivojlanishining q an d a y asosiy q o n u n iy a tla rin i u ning tarixiy tajribasi 
ta h lilid a n k e’iib ch iq ib an iq lash m u m k in ?
84

---

VI bob
YER T U Z ISH N IN G R IV O JLA N ISH QONUNIYATLARI
1. 
Yer tuzish ijtimoiy-iqtisodiy hodisa sifatida.
Yer tuzishning tarixiy rivojlanishi jarayonining barcha bosqich- r 
larida ham m a vaqt asosiy o ‘rinni davlat o ‘yradi. 
U
yer munosabatlarini ' 
tartibga soladigan qonunlarni va boshqa bajarilishi majburiy b o ig a n
m e’yorlarni chiqaradi, yer tuzishning asosiy mazmunini va olkazilish 
tartibini belgilaydi. Davlat o ‘zining yer siyosatini harakatdagi qo- ! 
nunchilikka mos ravishda amalga oshiravchi maxsus organlami yaratadi. 
Yer tuzish shuning uchun ham m a vaqt u yoki bu darajadagi davlat ! 
tadbiri hisoblanadi.
Shu bilan bir qatorda huquqiy m e ’yorlar oxir-oqibatda jamiyat 
hayotining moddiy sharoitlarini o ‘zida nam oyon etadi; ular mavjud 
ijtimoiy va iqtisodiy m unosabatlardan kelib chiqadi. Dem ak, yer 
tuzishga ham faqat majburiy akt, belgili maqsadni amalga oshirishga 
qaratilib tashkil qilinadigan harakat sifatida qarash m um kin emas; u 
ijtimoiy ishlab chiqarish talablaridan tug‘ilgan obyektiv ijtimoiy- 
iqtisodiy hodisadir. (С.А. Удачин. Научные основы землеустройства. 
М.: К олос, 1965. 115 с.). Bunday ta ’rifni ham berish mumkin: yer 
tuzish - bu tabiiy resurs sifatida yerdan foydalanishni tashkil etish 
va ishlab chiqarishni rivojlantirish h am da jam iyatning ijtim oiy 
talablarini qondirish maqsadlari uchun hududni tuzishning obyektiv 
rivojlanadigan jarayonidir.
Ijtimoiy ishlab chiqarish doim o o ‘zgarib turadi. Mos ravishda 
yer tuzishning ham , ishlab chiqarish usullariga (feodal, kapitalistik) 
ham da uning rivojlanishining aniq bosqichlariga bogiiq holda shakllari 
va usullari o ‘zgaradi. Boshqacha aytganda, ishlab chiqarishning ijtimoiy 
usuli hal qiluvchi darajada yer egaliklari, yerdan foydalanishlar va 
yer tuzishning shakllarini aniqlaydi.
Tarixiy rivojlanishning ayrim bosqichlarida mavjud yer tuzum ini 
tu b d a n b u z ish , k a tta y er m a ssiv la rin i q ay ta ta q sim la sh n in g
kechiktirib b o lm ay d ig an zarurati tu g ‘ilganda, yer tuzish boshqarib 
b o lm a y d ig a n , favquloddagi x a ra k terg a ega b o l i s h i m u m k in
(m asalan, 30-yillar boshidagi kollektivlashtirish davrida qishloq
85

---

xo ‘jalik artellarm ing tuzilishi). Ammo, bunday davrlar ham m a vaqt 
ham qisqa m uddatli bo'Iadi; asosan, yer egaliklaridagi, yerdan foyda- 
lanishlardagi va hududni tashkil etishdagi (ayniqsa, qishloq xo'jaligida, 
bu yerda yer - ishlab chiqarishning asosiy vositasi) o ‘zgarishlar 
maqsadga qarab va tashkillashtirilgan holda, yer tuzuvchi mutaxas- 
sislar ishtirokida va davlat nazorati ostida amalga oshiriladi. Bunda har 
qanday o'zgartirishlar m a’lum nazariy va uslubiy asosda, boshqacha 
aytganda - ilmiy asosda amalga oshiriladi.
Yuqorida aytilganlarni umumlashtirib, quyidagi asosiy qonuniyat- 
larni ifodalash m um kin:
• yer tuzish ishlab chiqarish ijtimoiy usulining tarkibiy qismi 
hisoblanadi;
• yer tuzish davlat m aqom iga ega b o ‘ladi;
• yer tuzish iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning o ‘zgaruvchi 
talablariga mos ravishda o ‘zgaradi va rivojlanadi;
• yer tuzishning m azm uni va usullari ilmiy asosda takomillashib 
boradi;
Bu qonuniyatlarning har birini kengroq ko‘rib chiqish kerak.