Generallari

 
40
QƏRİBƏ TALE 
 
Qaş qaraldı, uzaqlar yavaş-yavaş görünməz oldu. Axşam düşürdü. Örüşdən   qayıdan   
mal-qaranın mələşməsi kəsildi. Yal gözləyən itlər zəncir gəmirir, dartınıb gah hirslə, gah da 
yazıq-yazıq zingildəşirdi. Yenicə doğmaqda olan ay Kürün sularında yuyunurdu. 
Salahlı obasına qərib bir axşam mehman olmuşdu.  İbrahimin səbri tamam kəsilmişdi. 
Tez-tez torpaq dama girib-çıxır, dinclik tapa bilmirdi. Gözü o tayda qalmışdı. Pənah kişi isə 
görünmürdü. İbrahim bir neçə dəfə gəlib Pənah kişinin xalxalına baxıb məyus qayıtdı. Atasının 
dostu ilxıçı Pənah sözünə düz adam idi. Paşa ağanın ölümündən sonra ilxıçı bu dostluğu ailənin 
böyüyü  İbrahimlə davam etdirirdi. “Nə oldu, Pənah  əmi niyə  gəlmədi, bəlkə...”. Öz-özünə 
verdiyi suallar İbrahimin intizarını daha da artırırdı. 
Şəmmətli meşəsinin bərabərində bir at kişnədi. Üstündəki adam ata acıqlandı. At şappıltı 
ilə suya girdi. Bir göz qırpımında payızın bulanıq sularını yarıb bu taya keçdi. 
İbrahim sahildə atlı ilə üzbəüz gəldi. Qorxaq və zəif bir səslə 
- Pənah əmi, sənsənmi? - dedi. 
İlxıçı duruxdu. Qəfil zərbə dəymiş adam kimi əl-ayaq aça bilmədi: 
- Mənəm, oğul, - dedi, sən deyəsən lap doğrulamısan getməyi, hazırsanmı? Burda gözlə, 
evə dəyib gəlirəm. - Atını cığıra salıb, bir az aralandı. Birdən yarı yolda geri döndərib: 
- Ayə, a İbi,- dedi, evə bir şey demisənmi? 
- Deməmişəm, Pənah  əmi, amma Yusifə  bərk-bərk tapşırmışam ki, işdi gördün çox 
axtarırlar, anam çox ağlayıb sızlayır, onda deyərsən ki, dünən Qazaxda idim, eşitdim  İbrahim 
Tiflisə oxumağa gedib. 
- Onda get Bala bərənin yanında gözlə, birdən buralara hərlənən olar, indi gəlirəm, bir az 
da orda fikirləş, - Pənah kişi atını mahmızladı. 
İbrahim qamışlıqda xeyli gözlədi. O, Pənah kişinin “bir az da gözlə” deməyindən 
şübhələndi. “Yəqin anamdan qorxur, qarğış sahibi olmaq istəmir”. Kür aşıb daşanda gətirib 
sahilə çıxartdığı qarağac kötüyünün üstündə oturub, ağzı qaralan evlər arasından Pənah kişinin 
evini tapdı. 
Gündüzlər ayaqyalın, başıaçıq oynadığı bu hay-küylü sahil gecə yuxusunda uyuyurdu. 
Səssizlik onun qulağını batırır, qorxusunu artırırdı. Sakit çay da elə bil gündüzün haray-
həşirindən yuxuya getmişdi. Daş atmasan onun səsini eşitməzdin. Qamışlıq xışıldadı.  İbrahim 
diksinib əlini yerə uzatdı. Nəsə qamışlığı yara-yara ona tərəf gəlirdi. Qaranlıqda iki göz od kimi 
yanırdı.  İbrahim “a kafir” - deyib, qorxa-qorxa daş atdı Çaqqal sivişib qamışlıqda yox oldu. 
“Yaxşı ki, dovşan deyil,  nənəm deyərdi çaqqal yola uğurludu”. 
İbrahim yenidən Pənah kişinin evini axtarıb tapdı. İlxıçının qara damının qapısı cırıltı ilə 
açıldı. Əvvəl Pənah kişi, sonra da əli xurcunlu arvadı çıxdı. 
- A kişi, uşaqlara tuman-köynək almağı unutma. 
- Rəhmətliyin qızı, mən at satmağa    gedirəm,    yoxsa tuman köynək almağa, - Pənah 
kişi arvada hirsləndi. - Axşama kimi kor Baqrat tuman-köynək satır, ondan alsan belin    
qırılarmı? 
- Onda sən atanın goru, bir az mampası al, - arvad yalvardı, - uşaqlar neçə gündü 
sevincək olublar ki, dədəmiz şəhərdən mampas alacaq. 
Pənah kişi könülsüz 
- Yaxşı, yaxşı, - deyib, xurcunu atın belinə      aşırdı. Atı yedəkləyib xalxaldan çıxartdı. 
İbrahimin yanına qədər ata minmədi. Qamışlığın arxasına çəkib atın sağrısını, boynunu sığalladı, 
oxşadı. 
- Əlimdən möhkəm tut, indi atıl min. 
İbrahim bir göz qırpımında ata sıçradı. 
- Geri otur,  - Pənah kişinin səsində arvadla danışdığı əsəbilik qalmışdı. O, birdən   fikrini  
dəyişib: - Yox, yox, a İbi, qabağa otur, bu üzülmüş xamdı, birdən çayın ortasında hürküb eləyər, 
yıxar səni. Yalmanından bərk tut, çətini çayı keçənə kimidi. 

---

 
41
İlxıçı “ya allah” deyib ata mindi. Xam at çayın dərin-dayaz yerinə baxmayıb suyu yarır, 
fınxıra-fınxıra o taya tələsirdi. 
Sahilin o tayı başdan-başa meşə idi. Şəmkirdən başlayan qədim Qarayazı meşəsi Kürün 
sahili boyunca yaşıl kəmər kimi Gürcüstan sərhədlərinə doğru uzanırdı. Çayın sağ sahilindəki 
Salahlı, Şıxlı obalarının dolanacağı da bu meşə idi. Əhali otu, odunu buradan aparır, mal-qarasını 
burada otarırdı. Pənah kişi də burada ilxı saxlayırdı. Hər ilin payızında beş-altı dilbozu Tiflisə 
aparıb dolanacaq edirdi. 
O taya çıxan kimi at tanış cığırda yerişini artırdı. Meşə bir az seyrələndə duruxub kişnədi 
və birdən götürüldü. Pənah kişi atın başını çəkdi: 
- Əyə, üzülmüşün boynunu sığalla, gecə vaxtı nə hay-küy salır. 
İbrahim atın yalmanını sığallaya-sığallaya: 
- Pənah əmi, - dedi, -bu nə dəli atdı, bunnan heç oğurluğa-zada getmək olmaz. 
- Təzə tutmuşam, a bala, hələ yaxşı öyrəşməyib. Sən niyə bu gecə vaxtı tərs atın üstündə   
tərs söz danışdın. Allaha şükür nəsil-nəcabətində  oğurluq eləyən də yoxdur. Oğurluq hardan 
ağlına gəldi? 
İbrahim nə ağ dindi, nə də qara. 
- A İbi, sən Mirzənin evini tanıyırsanmı? 
Kişi İbrahimin yaralı yerinə toxundu. Odur ki, kefsiz-kefsiz: 
- Yox, - dedi. 
 Əyə, bə nə təhər gedib çıxacaqsan? Heç şəhərdə olubsanmı? 
- Ötən yay Mirzə kəndə gələndə bir kağız yazıb verdi. Ünvanı da var orda. 
 A bala, səndən qorxuram, gedib o dinsizlərin içində   itib eləyərsən, mən qanda qalaram. Sonra 
anan Tükəzbanın   əlindən qurtara bilmərəm. 
  
-  Qorxma,  Pənah  əmi, məndən sonra evdə anamın  on   balası var.   Hürkütməsə saya 
bilmir. Mən heç yada düşməyəcəyəm. 
- Elə demə, a bala, ana ürəyidir, yoxluğundan əsim-əsim əsəcək. Bir də nə var o şəhərdə, 
bilmirəm; qaçıb gedirsən ora. Gərək qalıb kənddə işləyəydin, evin də böyüyü sən idin, anana   da 
kömək olardın. 
  
- Yox, Pənah əmi, gedib oxuyub   bir sənət   qazanacam,   adam olacam. 
 Burda, kəndimizdə Molla Mustafanın məktəbi səni   adam olmağa qoymur? Oxu molla ol, ya da 
Abbasağa kimi özünnən   şer quraşdır. Elə o da molla kimi bir şeydi. 
- Şairlik mollalıq döyül, Pənah əmi, Abbasağa kişi şairdir. 
 Niyə o boyda Vidadiyə, Vaqifə mollalıq yaraşdı, Abbasağaya yaraşmadı? 
- Pənah əmi, Vidadiynən Vaqif sən deyən   o Mustafa   kimi molla döyül ey. O vaxtlar 
babalarımız onlara savadlarına görə molla deyiblər. 
- Yaxşı, bunlar bir yana qalsın, sən gedib şəhərdə nə olacaqsan, nə oxuyacaqsan? - Pənah 
kişi hirslə soruşdu.  İbrahimin canına qorxu düşdü ki, birdən cavabımdan razı qalmasa bu dəli 
Pənah məni qaytarar ha... Özünü ələ alıb: 
- Mən başqa şey oxuyacam, voyenni olacam. 
- O nə sözdü əyə, olmaya əfsər olacaqsan? İbrahim qorxa-qorxa: 
 - Hə, - dedi. 
- Dilini bilirsənmi? Urusun deyirəm. 
- Mampassatan Baqratdan bir-iki söz öyrənmişəm, qalanını da orda öyrənəcəm. 
- Ay öyrəndin ha, axşama kimi gürcü çobanlarıynan bir yerdəyəm. Qoqodan, bicodan 
artıq kəlmə bilənin dədəsi tünbətün olsun. Dil öyrənmək su içmək döyül, oğul. 
          İbrahim istədi desin ki,  sənin savadın,  fərasətin yoxdu, mən neyləyim. Qorxdu ki, dəli 
Pənah elə buradaca onu dəli atından düşürər, qalar dizinə döyə-döyə.   
Meşə yolu qurtardı. Onlar sonu görünməyən Ceyrançöl düzünə çıxanda ay Avey dağının 
bərabərində idi. Çöl bulud arxasına girib-çıxan aydan gah nurlanır, gah da qaralırdı. Xeyli 
uzaqda otlayan ilxı  qəbirdaşları kimi qaralırdı. Onların mindiyi at ilxını görəndə bir neçə  dəfə 
kişnədi. Atların bir neçəsi başını qaldırıb fınxırdı. Birdən yaxındakı kolun dibindən bir adam 
qalxdı. Vahimələnən İbrahim atın yalmanından yapışdı. Pənah kişi bunu dərhal hiss edib: 

---