Generallari

 
56
qaravəlli (anektod), saxlanc  (zapas-ərəb mənşəli “ehtiyat” sözünün  əvəzində), pərənpozan 
(dezorqanizator), çıxdaş  (brak) kimi   sözləri bunlara misal göstərmək olar”
12
. 
 
  
 
1942-ci ildə ömrünün son günlərini yaşayan general gələcək nəsil üçün əvəzsiz bir 
yadigar da qoyub getmişdir. O, görkəmli filosof-alim Heydər Hüseynovun məsləhətilə 
xatirələrini yazmışdır. Qoca general tərəfindən diktə olunan “Xatirələrim” müəllifin ölümündən 
bir il sonra, 1944-cü ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialı  tərəfindən rus və 
Azərbaycan dilində çap olunmuşdur.
13
 
Müdriklər haqlı deyiblər ki, tarix gələcək nəsil üçün dərslikdir. 
Saf bir vicdan və böyük təvazökarlıqla yazılmış  Şıxlinski xatirələrində bugünkü gənclik üçün 
öyrənilməli çox şey vardır. Haqlı olaraq tədqiqatçılar bu əsəri ilk sanballı memuarlardan biri 
hesab edirlər. 
General  Əliağa  Şıxlinskinin “Xatirələrim”i çap olunan kimi həm mərkəzi, həm də 
respublika mətbuatında hərbi mütəxəssislər tərəfindən maraqlı rəylər yazılmışdır. 
Dövlət mükafatı laureatı, hərb elmləri doktoru, professor Yevgeni Zaxaroviç Barsukov Ə. 
Şıxlinskinin “Xatirələrim”ini son dərəcə maraqlı və ibrətli əsər sayır. Kitabı böyük Vətənimizin 
geniş oxucu kütləsi üçün tövsiyə edir. “Qızıl Ordunun komanda heyəti onunla tanış olmalı, 
topçular isə onu öyrənməlidirlər” hökmünü verir. 
Əliağa  Şıxlinskinin “Xatirələrim” kitabını mütaliə edənlərdən biri də M.V.Lomonosov 
adına Moskva Dövlət Universitetinin professoru Arkadi Lavroviç Sidorov olmuşdur. Bu qiymətli 
kitabın hərbi  əhəmiyyətindən və tarixçi alimlər üçün gözəl məxəz olmasından bəhs edən 
professor A.Sidorov “İstoriçeskiy jurnal”ın 1945-ci ildəki üçüncü nömrəsində yazmışdır: 
“Köhnə rus ordusunun son dövrünə aid yazılmış bollu xatiratla biz kifayətlənə bilmərik. 
Bu xatirələrin  əksəriyyətini Rusiyadan qaçan, öz xatirat və qeydlərində  gənc orduya qarşı öz 
“döyüş  qəhrəmanlıqlarını” təsvir edən ağqvardiyaçı generallar yazmışlar. Onların xatirələrində 
bilavasitə ordu qayda-qanununa, əsgər və zabitlərin hazırlıq sisteminə aid materiallar adətən çox 
azdır. 
Şıxlinskinin xatirələri, Oktyabr sosialist inqilabından sonra öz əlaqəsini Vətəndən və 
ordudan kəsməyən  şəxslər tərəfindən yazılmış tarixi sənədlərdən biridir. Buna görə  də 
Şıxlinskinin xatirələri, rus ordusunun tarixini öyrənmək üçün xüsusi bir tarixi məxəz kimi 
qiymətlidir. Rus-yapon müharibəsi haqqında fəslin tarixçilər üçün əhəmiyyəti daha böyükdür”. 
1945-ci il aprelin iyirmi altısında isə artilleriya general-leytenantı Parseqov SSRİ Elmlər 
Akademiyasının Azərbaycan filialının direktoruna yazırdı: “Hörmətli direktor, bu gün SSRİ EA 
Tarix  İnstitutunun nəşri olan “İstoriçeskiy jurnal”ın üçüncü 1945-ci il nömrəsinin “Tənqid və 
biblioqrafiya” bölməsində Moskva Dövlət Universitetinin professoru Arkadi Sidorovun “Əliağa 
Şıxlinski. Mənim xatirələrim” resenziyasını oxudum. Giriş sözü Dövlət mükafatı laureatı, hərb 
elmləri doktoru E.Z.Barsukovundur. 
Məlum olduğu kimi, Əliağa Şıxlinski qocaman artilleriya (topçu) generalıdır, onun böyük 
mübariz həyat təcrübəsi var. İlk dəfə mən bu general barədə iyirmi il bundan əvvəl eşitmişəm, o 
vaxt mən hələ Qırmızı Ordu artilleriyasının təkmilləşmə kursunda dinləyici idim. 
Artıq dərəcədə Sizdən təvəqqe edirəm, xahişimi rədd etməyib mənə Əliağa Şıxlinskinin 
“Mənim xatirələrim”  əsərinin bir nüsxəsini göndərəsiniz. Çünki biz artilleristlərə ilk növbədə 
artilleriyamızın şanlı tarixini bilmək üçün bu kitab əvəzsiz vasitədir”. 
 
* * * 
 
                                                 
12
 
N.Quliyev. “Terminologiya” məqaləsi, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti. 25 dekabr 1987-ci il. 
13 Hər iki dildə təkrar çapı 1984-cü ildə olmuşdur. 
 

---

 
57
Port-Artur döyüşlərində qala müdafiəsi zamanı düşmən həmlələrinin dönə-dönə  dəf 
edilməsində top artilleriyasının mahir ustası  Əliağa  Şıxlinskinin döyüş xidmətləri misilsizdir. 
Onun 1904-1905-ci illərdəki hərbi rəşadəti bütün Rusiyaya yayılmışdı. Qəhrəmanlığı altı ordenə 
layiq görülən, rütbəsi kapitandan podpolkovnikə yüksələn Şıxlinski haqlı olaraq “Xatirələrim”də 
fəxrlə yazır: “Port-Artur epopeyasının iştirakçısı olduğumu həmişə iftixarla yad edirəm. 
... Port-Arturda hərbi əməliyyat dayandıqda, yaponlar bildirdilər ki, zabitləri Vətənlərinə 
yalnız bir şərtlə buraxırlar ki, bundan sonra müharibədə iştirak etməyəcəklərinə dair dillərindən 
kağız vermiş olsunlar. Əks təqdirdə zabitlərin hamısı əsgərlər kimi hərbi əsir elan ediləcəkdir. 
İmperator qalanı  qəhrəmancasına müdafiə etdiyimizə görə qarnizona təşəkkür edib, 
zabitlərin qayıtmasına icazə verdiyini teleqrafla bildirdi. Zabitlərin çoxu dillərindən kağız verib 
qayıtdılar, bizim briqadanın zabitləri isə bunu özləri üçün təhqir bildilər. Mən də dilimdən kağız 
verməyə razı olmadım”. 
Yapon tibb komissiyasının verdiyi arayış generalın arxivində saxlanılır. Onun mətni 
belədir: 
“Arayış doqquz nömrəli ehtiyat səhra qospitalından dördüncü Şərqi-Sibir atıcı 
artilleriyasının kapitanı  Şıxlinskiyə verilir. Ondan ötrü ki, onun yapon tibb komissiyası 
tərəfindən hərbi xidmətə yararlı olmadığı  (Şıxlinski sol qıçından yaralandığına görə yapon 
həkimi arayışa belə yazmışdı - Ş.N.) müəyyənləşdirilib. O, Rusiyaya buraxılır”. 
Yapon tibb komissiyasının onu hərbi qulluğa yararsız hesab etməsinə baxmayaraq, 
dilindən iltizam verməyən  Əliağa  Şıxlinski Vətənə qayıdandan sonra yenidən yaponlarla 
döyüşmək üçün Mancuriya müharibəsində  iştirak etmək arzusunda olduğunu bildirir. Lakin 
topçu general-müfəttiş knyaz Sergey Mixayloviç “Port-Arturda çəkdiyiniz yetər, buraxmaram” - 
deyir və onun yenidən cəbhəyə qayıtmasına qıymır. 
Onun Port-Arturdakı nümunəvi döyüş xidmətləri “İgidliyə görə” sözləri yazılmış qılınc, 
dördüncü dərəcəli Anna ordeninə əlavə olaraq qızıl qılınc nişanı, qılınc və bantla birgə Vladimir 
ordeni, üzərində  “İgidliyə görə” sözləri yazılmış  qızıl silah və  məşhur Georgi ordeninin 
dördüncü dərəcəsinə layiq görülmüşdü. 
Azərbaycan Tarixi Muzeyində generalın  şəxsi  əşyaları arasında 1908-ci il martın 5-də 
imperator tərəfindən təsdiq olunmuş “Port-Artur qalasının müdafiəçisi döş nişanı” saxlanılır. 
Onu  Əliağa  Şıxlinskinik ünvanına keçmiş Kvantun vilayətinin və Port-Artur şəhər sovetinin 
sədri A.Verşinin göndərib. 
Port-Artur döyüşlərinin  şahidi, yazıçı Aleksandr Stepanovun “Port-Artur” və 
“Zvonaryovlar ailəsi” romanları sovet ədəbiyyatının qızıl fonduna daxil olmuşdur. İndiyədək on 
doqquz dəfə  nəşr olunan romanın tirajı milyonu keçmişdir.  İngilis, fransız, macar, yapon və 
başqa dillərə tərcümə olunan belə bir məşhur əsərin səhifələrində (271, 350, 353 və s.) kapitan 
Əliağa Şıxlinskinin qəhrəmanlıq fəaliyyəti öz əksini tapmışdır. 
“... İrman ədəb-ərkanla təzim edib çevrildi və otağı tərk etdi. Diviziya rəisinin yanından 
çıxandan sonra İrman cəld xəstəlik haqqında raport və Kondratenkoya müfəssəl məktub yazdı. 
Sonra isə məktubu Əliağa Şıxlinskiyə verdi və dərhal generalın yanına getməsini əmr etdi. İrman 
kapitana xeyir-dua verib dedi: 
- Sizdən çox şey asılıdır, Əliağa. 
- Narahat olmayın, Vladimir Aleksandroviç. Əliağa hələ indiyə kimi heç kəsin etimadını 
yerə salmayıb,   ömründə satqınlıq eləməyib.  Əgər Fok yeddinci diviziyanı yaponların zərbəsi 
altına salmaq istəyirsə o, buna nail ola bilməyəcək. Onun kələyini kəsmək və general 
Kondratenkoya kömək etmək   üçün   bütün qüvvəmi əsirgəməyəcəyəm. 
Bunu deyib, Şıxlinski sıçrayıb ata mindi və dördnala çaparaq ordan uzaqlaşdı...”. 
SSRİ xalqlarının bir neçə dilinə  tərcümə olunan bu qiymətli roman təəssüf ki, hələ  də 
Azərbaycan mütərcimini gözləyir. Romanda təkcə  Əliağa  Şıxlinskinin yox, həm də general 
Səmədbəy Mehmandarovun komandirlik fəaliyyəti haqqında oxuduqca fəxr etməyə bilmirsən. 
“... Praporşik çadırdan çıxıb öz komandasının qərar tutduğu yerə  tərəf getdi. Yolda 
Əliağa  Şıxlinski də ona qoşuldu.  İrmanın tapşırığı ilə o, batareyaya baş  çəkməli və indiki 
mövqelərindən getmək üçün onları xəbərdar etməli idi. 

---