Generallari

 
54
üstündə “Çi dayı”nın Qırmızı Bayraq ordeni alandan sonra çəkilmiş fotoşəkli qoyulmuşdu. Onu 
Çingiz əmi avtoqrafla atama bağışlamışdı. 
Birdən-birə “Çi dayı” yoxa çıxdı. Bir müddət bizə  gəlmədi. Hər dəfə  mən atamdan, 
anamdan soruşanda ki, “Çi dayı” niyə bizə  gəlmir, onlar susardılar. Mənim sualım cavabsız 
qalardı. Xeyli sonra mən başa düşdüm ki, o qara illərin qorxunc əli onun da yaxasından yapışıb. 
Çingiz  İldırım cəllad Bağırovdan yaxasını qurtarmaq üçün əvvəl Maqnitoqorsk, 1934-də isə 
Krivoy - Roqa gedir. Amma cəllad Bağırov orda da onu axtarıb tapdırır və güllələtdirir.  
Leyla xanım stolun üstündəki şəkli   götürüb    kədərli səslə; 
   
- “Çi dayı”nın atama bağışladığı bu şəkil qeyri-adi bir təsadüf nəticəsində bizdə qalıb, - 
deyir. - Atam həbs olunanda onun kitabları, bağışlanmış şəxsi silahı, sənədləri hamısı müsadirə 
olundü. “Çi dayı”nın bu şəkli isə sonralar lazımsız bir kitab arasından çıxdı. Atam Çingiz 
İldırımdan sonra həbs olunacağını gözləyirdi. O hətta “Çi dayı” nın həbs olunmasını  eşidəndə 
anama deyib ki, indi növbə mənimdir. 
Görünür, atam bilə-bilə “Çi dayı”nın  şəklini lazımsız kitabın arasına qoyub ki, ələ 
düşməsin. 
Çingiz  İldırıma bəraət veriləndən sonra bu nadir şəkil o gözəl insandan demək olar ki, 
yeganə yadigar idi. Bizim  muzeylər bu şəklin surətini çıxartdılar. Adını daşıyan Politexnik 
İnstitutu qarşısındakı büst də bu şəkil əsasında qoyuldu.  
İndi hər dəfə yolum Nərimanov prospektinə düşəndə o büst qarşısında istər-istəməz baş 
əyir, sanki canlı “Çi dayı”yla salamlaşıram. 
  
 
 
 
SOLMAYAN ŞÖHRƏT 
 
Mən öz keçmişimə təmiz bir vicdanla, 
müasirlərimin üzünə tam cəsarətlə baxıram. 
 
Əliağa Şıxlinski, 
 
Əliağa general təkəbbüründən əsər-
əlamət yox idi... Şıxlinski hərbi akademiyanı 
bitirməsə də, fitri zəkası, praktik fəhmi 
topçuluq məsələlərində ona böyük nüfuz 
qazandırmışdı, 
 
Aleksandr Stepanovun  
“Zvonaryovlar ailəsi” romanından. 
 
 
“İllər atını dördnala çapır, həyat öz axarında davam edir. İllər, əsrlər bir-birini əvəz etsə 
də, Vətən uğrunda əvəzsiz xidməti olan oğulların adı əbədi yaşayır, unudulmur. O oğulların ki, 
Vətənin dar günündə silaha sarılıb   ana torpaq uğrunda sipər olublar. 
“Bir dəfə (1906-ci ildə - Ş.N.) məni bir Avstriya topçusu ilə tanış etdilər. 
- Bu Şıxlinski, məşhur  Şıxlinskinin qohumu olmasın ki, - deyə o, yanındakılardan 
soruşdu. 
Mən, həmin Şıxlinski olduğumu dedikdə, əlini mənə uzadaraq - Sizin üçbucağınız bizim 
bütün topçularımıza yaxşı məlumdur, - dedi. 
“Manevrlərdən sonra bizim məktəbdə (1912-ci ildə  Ə.Şıxlinski Çarskoye Selodakı 
Artilleriya Zabitləri Məktəbində müavin vəzifəsində idi - Ş.N.) ziyafət verildi. Yemək zamanı 

---

 
55
fransız polkovniki Varlen mənim yanımda oturmuşdu. Dövlət başçılarının, rus və fransız 
xalqlarının, müttəfiq orduların sağlığına rəsmi tostlar deyildi. Varlen əyilib qulağıma dedi: 
 - 
Əliağa, sizin sağlığınıza! 
Mənim adımı hardan bildiyinə təəccüb etdim, çünki biz birinci dəfə idi ki, görüşürdük. 
Adımı hardan bildiyini soruşduqda dedi: 
- Fransada sizi yaxşı tanıyırlar. Buraya gəlib  topçu  zabitləri məktəbinə baxaraq geri 
dönənlər həmişə sizdən danışırlar”. 
Hərb aləmində görkəmli sərkərdə, müdrik nəzəriyyəçi kimi ad-san qazanmaq hər kəsə 
qismət olmur. Əgər gənclikdən bu sənəti sevib-seçmisənsə, ən başlıcası Vətənə xidmət etdiyini  
dərk etmisənsə, onda hərbi şan-şöhrət özü sənin ayağına gələcək. 
General  Əliağa  Şıxlinski rus ordusunda nümunəvi xidmət edən bir əsgər olaraq 
qalmamışdır. O, topçuluq elminin inkişafında hərbi xadim kimi də böyük nailiyyətlər 
qazanmışdır. Onun 1910-cu ildə Luqa şəhərində  nəşr olunmuş “Səhra toplarının cəbhədə 
işlədilməsi” adlı sanballı  əsəri və  hərbi dərsliklərə salınmış  “Şıxlinski üçbucağı”, “Şıxlinski 
formulu”, kəşf və ixtiraları ona şan-şöhrət gətirmiş, bir Azərbaycan oğlunun adının  ən yüksək 
dairələrdə belə hörmətlə çəkilməsinə səbəb olmuşdur. 
V.Bertels 1912-ci ildə Varşavada çap etdirdiyi “Quru qala qoşunları  və  ağır səhra 
artilleriyası  tərəfindən atəş açılmasında cinahlardan istifadə edilməsi haqqında məlumatlar” 
kitabında onun elmi fəaliyyətinə yüksək qiymət verərək yazmışdır: 
“Artilleriya atəşinin aparılmasında “Şıxlinski üçbucağı” böyük rol oynamışdır. 
“Üçbucağın” ətraflı şərhi və yazılışı ilk dəfə 1912-ci ildə çap olunmuşdur. 
“Şıxlinski üçbucağı” təkcə rus artilleriyasında deyil, Fransa, İsveçrə, Norveç və Avstriya 
artilleriyasında da böyük şöhrət qazanmışdır”. 
Əliağa  Şıxlinski artilleriya tarixində ilk dəfə toplarda gözlə görünməyən hədəfə atəş 
açmaq texnikasını  işləyib hazırlamış  və onların təkmilləşdirilməsi işinə bir sıra yeniliklər 
gətirmişdir. 
Ömrünün qoca yaşlarında belə  Şıxlinski elmi fəaliyyətindən qalmamış, Bakı 
qarnizonunun hərbi elmi cəmiyyətinin sədr müavini işləmişdir. “Gələcək müharibədə toplar”, 
“Topların piyada və süvarilərlə qarşılıqlı əməliyyatı”, “Topların dağlıq yerlərdə atəş xüsusiyyəti 
haqqında”, “Alay topları haqqında” adlı  hərb elmi üçün böyük əhəmiyyəti olan silsilə 
mühazirələr oxumuşdur. 
Əliağa  Şıxlinski 1928-29-cu illərdə Bakıda nəşr olunan “Hərbi bilik” jurnalında silsilə 
hərbi-nəzəri məqalələrlə çıxış etmişdir (“Hərbi bilik” jurnalı, 1928-ci il, № 2,8. 1929-cu il № 1,2 
və s.) 
Hava hədəflərini vurmaq üçün atəş qaydalarının hazırlanması, alay və batalyon toplarının 
yaradılması kimi gərəkli ideyaların müəllifi də general-leytenant Əliağa Şıxlinskidir. 
“Rusca-azərbaycanca qısa hərbi lüğət”in də ilk yaradıcısı general-leytenant Əliağa 
Şıxlinskidir. Onun 1926-cı ildə “Azərbaycan hərbi redaksiyası” tərəfindən nəşr olunmuş lüğəti 
hərbi nizamnamələrin, hərbi elmi ədəbiyyatın tərcümə olunmasında böyük əhəmiyyət kəsb 
etmişdir. Eyni zamanda hərbi məktəblərdə, yenicə yaranmış ordu sıralarında xidmət edən 
azərbaycanlı əsgərlər lüğətdən qiymətli bir vəsait kimi istifadə etmişlər. Bütün bu əvəzsiz elmi 
xidmətlərinə görə general-leytenant Əliağa Şıxlinski SSRİ Hərbi İnqilab Şurasının 1928-ci il 23 
fevral qərarı ilə Fəxri Fərmanla təltif olunmuşdur. 
`O vaxtdan çox illər keçsə də həmin lüğət öz elmi dəyərini itirməmiş, bu günlərdə belə 
qiymətli bir elmi məxəz kimi alimlərin diqqətini cəlb edir. 
“Azərbaycan SSR EA-nın müxbir üzvü Ə.Ə.Orucovun “Əliağa Şıxlinskinin bir əlyazması 
haqqında” terminoloji-leksikoloji etüdü bu gün dilimizdə  işləklik qazanmış bir çox terminlərin 
yaranma tarixini öyrənməkdə bizə kömək edir. Həmin məqalədə təkcə hərbi terminologiyamızın  
deyil, həmçinin bir çox başqa elm sahələrinin inkişafına vətəndaşlıq   qayğısı   göstərmiş general 
Əliağa  Şıxlinskinin maraqlı        mülahizələri ilə tanış oluruq. Məlum olur ki, görkəmli   hərbi   
mütəxəssis hələ 1941-ci ildə bir çox rus terminlərinin dilimiz üçün xarakterik olan elə 
qarşılıqlarını tapa bilmişdir ki, hələ də  öz leksik-terminoloji    əhəmiyyətini    saxlamaqdadır: 

---