Geologiya uzb



Yüklə 1,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/38
tarix08.04.2018
ölçüsü1,01 Mb.
#36587
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   38

 

 



O.Yu.Shmidtning  gipotezasiga  kura  er  va  boshka  planetalar  birlamchi  sovuk  jismlar  bulgan, 

sungra erning ichki issikligi radiofaol elementlarning parchalanishi natijasida xosil bulgan. 

Akademik A.G.Fesenkov Kuyosh va boshka planetalarning xosil bulishini yulduzlarning paydo 

bulishi muammosi bilan birgalikda kurib chikadi. Galaktikadan tashkarida joylashgan tumanliklarning 

tuzilishini urganish xozirgi kunda xam yulduzlar xosil bulayotganligini kursatdi. Yulduzlar gaz, chang 

tumanliklarida  joylashgan  diffuzion  jismlarning  kuyuklashuvidan  paydo  buladi.  Ayrim  tumanliklarda 

kuyuklashgan  gaz-chang  yigindilarining mavjudligi kuzatiladi. Ayrim  yigindilarning parchalanishi  va 

ulardan  yulduzlarining  xosil  bulishi  ma`lum  buldi.  Yulduz  jismlarining  dunyo  bushligiga  yoyilish 

jarayoni xam isbotlandi. 

V.G.Fesenkov,  Kuyosh  va  planetalar  kattik  yassi  disk  shaklidagi  yulduzlar  oraligidagi  gaz-

chang yigindilaridan (kuykalaridan) xosil bulgan deb xisoblaydi. Avvalo katta massaga ega bulgan va 

xozirgi  vaktga  nisbatan  tezrok  aylanadigan  Kuyosh  xosil  bulgan.  Sungra  esa  aylanish  tezligi  katta 

bulganligi uchun gaz-chang jismlarining juda kup kismi markaziy yigindiga kushila olmagan va uning 

ekvator  kismidan  ajralib  tumanlik  markazidan  uzoklashib  borgan.  Bu  ajralgan  kismlarning  xarakati 

markaziy yigindining xarakatini kaytargan. 

Markaziy  yigindidan  tashkaridagi  gaz-chang  jismlarining  asta-sekin  zichlanishi  Kuyosh 

tizimining xozirgi vaktda mavjud planetalarini xosil bulishiga olib kelgan. 

Xozirgi  davrdagi  tasavvurlarga  kura  Kuyosh  tizimi  jismlari  fazoda  birlamchi  sovuk  va 

gazsimon  materialning  yigilishi  va  zichlanishi  natijasida  Kuyosh  va  birlamchi  planetalar  paydo 

bulguniga kadar shakllangan. Asteroid va meteoritlar er guruxiga kirgan planetalar uchun, kometa  va 

meteorlar  esa  gigant  planetalar  uchun  ilk  (dastaval)  maxsulot  xisoblanadi.  erni  xozirgi  vaktdagi 

pustining tuzilishini shakllanishi birlamchi gomogen (bir xil tarkibli, tuzilishi) moddalarning ogirligiga 

boglik ravishda differentsiatsiya jarayoni bilan boglanadi. 

   



 

 





2-Bob. Minerallar xakida asosiy ma`lumotlar

 

1-Ma`ruza  Umumiy ma`lumotlar 



2-Ma`ruza  Minerallarning xosil bulish sharoitlari 

3-Ma`ruza  Minerallarning fizik xususiyatlari 

4-Ma`ruza  Minerallarning tasnifnomasi 

Nazorat uchun savollar  

 

1-Mavzu. Umumiy ma`lumotlar

 

Kimyoviy  elementlar  er  pustida  sof  xolatda  deyarlik  uchramaydi,  ular  doimiy  tarkibga  ega 



bulgan  kimyoviy  birikmalar  xosil  kiladi.  Tarkibi  va  tuzilishi  bir  xil  bulgan,  er  pusti  ichkarisida  va 

yuzasida  sodir  buladigan  turli-tuman  jarayonlar  natijasida  xosil  bulgan  kimyoviy  birikmalar  xosil 

kiladi. Tarkibi va tuzilishi bir xil bulgan, er pusti ichkarisida va  yuzasida sodir buladigan turli-tuman 

jarayonlar natijasida xosil bulgan tabiiy kimyoviy birikmalar minerallar deyiladi. Minerallar sun`iy yul 

bilan  xam  olinishi  mumkin.  er  pustining  turli  kismlarida  ma`lum  fizik-kimyoviy  sharoitlarda-bosim, 

xarorat va turli mikdordagi eritmalar ta`sirida va ishtirokida xosil bulgan minerallar, fakat shu sharoit 

uchun uzgarmas va barkaror xisoblanadi. Kupgina xollarda sharoit uzgarishi bilan ular uzgaradi  yoki 

yangi sharoitga xos bulgan yangi mineral birikmalarini xosil kiladi. 



Minerallar yakka kimyoviy elementdan (oltingugurt, olmos, grafit, sof, tugma, mis) yoki kator 

elementlarning (kvarts, slyuda, ortoklaz) kimyoviy birikmalaridan tashkil topishi mumkin. 

Xozirgi  vaktda  5000  dona  mineralning  nomi  ma`lum.  Ulardan  taxminan  2500  tasi  mustakil 

minerallar  xisoblanadi,  kolganlari  esa  ularning  boshka  kurinishlariga  yoki  sun`iy  yul  bilan  olingan 

kimyoviy  birikmalarga  kiradi.  Bu  minerallarning  kupgina  kismi  er  pustida  kamdan-kam  uchraydi  va 

fakat 50ga yakini keng tarkalgan va tog jinslarini xosil kiluvchi minerallar xisoblanadi. 



2-rasm. Mineral kristallarining shakli va ularning usish turlari 

                                 

   

   


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I-  izometrik  kristallar:  1-rombik  dodekaedr  (granat);  2-rombik  dodekaedr  (galenit);  3-

pentagondodekaedr 

(pirit); 



oktoedr 

(olmos); 

5-tetraedr 

(sfalerit); 



II-bir  yunalishda  usgan  kristallar:  6  -  ustunsimon  (barit);  7  -  kichik  ustunsimon  (korund);  8-

kirkilgan  dipiramidal`  (korund);  9-piramidasimon  (oltingugurt);  10-bochkasimon  (korund); 



III-ikki  yunalishda  usgan  kristallar:  11-tugmacha  shaklida  (grafit);  12-romboedr  (kal`tsit);  13-

tugmacha shaklida (pirrotin);  



IV-kristallarning 

usish 

turlari: 

14-pirrotinning 

kiyofadoshi;  

15-arsenopiritning kiyofadoshi; 16-stavrolitning kiyofadoshi; 17-gipsning kiyofadoshi; 18-kal`tsitning 

kiyofadoshi. 

Kattik  minerallarning  aksariyat  kupchiligi  kristall  xolatida,  ozgina  kismi  esa  amorf  xolatda 

uchraydi.  Kristall  va  amorf  xolatlarining  farki  shundan  iboratki,  kristallik  minerallardagi  ionlar  shu 



Yüklə 1,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə