Geterogen sistemalar uchun fazalar qoidasi 1-§. Gomogen kimyoviy jarayonda muvozanat. Muvozanat sharoitlari. Le-Shatele printsipi

Kimyoviy nazariya (1887 yilda D. I. Mendeleyev, keyin I.A.Kablukov, N.S.Kurnakov) eritmalarni erituvchi, eriydigan moddalar zarralaridan hosil boʻlib, ular orasida hosil boʻlgan beqaror kimyoviy birikmalardan iborat tizimlar sifatida koʻradi.
Zamonaviy eritish nazariyasi fizik –kimyoviy nuqtai nazarni birlashtiradi va eritish jarayonini ikki bosqichdan iborat murakkab fizik –kimyoviy jarayon sifatida aniqlashga imkon beradi:
a) suv molekulalari moddaning molekulalarini oʻrab, gidrat va solvatlarni hosil qiladigan hidratsiya (solvatsiya) bosqichi.
b) eritish bosqichi, uning davomida tizimning turli qismlarida gidratlarning (solvatlarning) diffuztarqalishi sodir boʻlib, uni bir hil holga keltiradi.
Eruvchanlik. Eruvchanlik – bu moddaning maʻlum bir erituvchida erishi qobiliyati.
Miqdoriy jihatdan eruvchanlik maʻlum bir haroratda 100 g erituvchida erishi mumkin boʻlgan gramm sonida ifodalanadi. Amalda qattiq jismlarning eruvchanligi eruvchanlik koeffitsienti = modda ∙ 100/m erituvchi bilan ifodalanadi. Suvda eruvchanligi boʻyicha eritmalar quyidagi eritmalarga boʻlinadi:
a) yaxshi eriydigan – 10 g dan ortiq modda 100 g suvda eriydi;
b) ozgina eriydigan – 1 g dan kam modda 100 g suvda eriydi;
v) amalda erimaydigan – 0,1 g dan kam modda 100 g suvda eriydi.
Moddaning eruvchanligining oʻlchovi uning toʻyingan eritmasining kontsentratsiyasi hisoblanadi. Eritmalar toʻyinmagan, toʻyingan va oʻta toʻyingan toʻyingan boʻladi.
Toʻyinmagan eritma – bu maʻlum bir haroratda yana modda eriydigan eritma.
Eritma erigan modda bilan muvozanatda boʻlsa, toʻyingan deyiladi, yaʻni, toʻyingan eritma berilgan sharoitda moddaning maksimal tarkibini oʻz ichiga oladi. Bu dinamik muvozanat tizimi boʻlib, unda erish jarayonining tezligi kristallanish jarayonining tezligiga teng boʻladi (eritmadan eritmaning choʻkishi).
Oʻta toʻyingan eritma – bu eruvchanligi bilan aniqlanganidan koʻra koʻproq moddalarni oʻz ichiga olgan eritma. Bu eritmalar maxsus sharoitda tayyorlanadi, ular juda beqaror, tezda toʻyingan boʻlib qoladi.