GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
59 Bu politikalarını da “Kâfirlere karşı savaşmak sevaptır. Vatanın korunması gereklidir.” sloganı üzerine kurmuşlardı. İngilizler, bu sayede yerli halkların Ruslardan nefret etmelerini ve onlara karşı durmalarını sağlayacaklarına inanıyorlardı. İngiliz ajanlarının yürüttüğü bu politika yanında Hive’nin önemli beyleri de kendi politikalarını devreye sokmuşlardı. Hiveliler, Kazakların 1869’da Rus hâkimiyetinin yayılmasına karşı başlattıkları ayaklanmalardan faydalanmışlardır. Bu ayaklanmalar Orenburg bölgesi sınırları içerisindeki birçok Kazak sultanı ve beyinin Orenburg meclisinin verdiği kararla hâkimiyetlerinin kısıtlanması ve yönetim güçlerinin ellerinden alınmasıdır. Bunu hazmedemeyen Kazak ileri gelenleri halkı ayaklandırmıştır. Hive hanı Muhammed Rahim Han, bu ayaklanmayı kendi lehine değerlendirmiştir. Muhammed Rahim Han da Kazakların yaşadığı bölgelere kendi ajanlarını göndererek İslâmiyet çatısı altında onları ayaklanmaya teşvik etmiştir. Bu olaylar 1870–1871 yılları arasında olmuştur. Kazakların Rusya hükûmetine karşı başlattıkları ayaklanma hakkında Türkistan valisi fon Kaufman merkeze şu bilgileri rapor etmiştir:“Orenburg vahasında Kazakların başlattığı ayaklanmanın çıkmasında ve genişlemesinde Hive’nin etkisi olduğu malûmdur. Ayaklanmanın başlatılmasında Hive hükûmeti yardımcı olmuştur. Bu konuda elimizde önemli deliller bulunmaktadır. Hive hanı 1869 yılında Ruslara karşı savaşılması gerektiği konusunda Kazaklara telkinde bulunmuştur. Hiveliler Ruslara karşı savaşmak için vahalara çıkan her Kazak askerine 10 tille para vermiştir. Bu para onların ayaklanmalarında etkili olmuştur.” 159
Rusya hükûmeti Hive Hanlığı’nı her ne kadar bu tür davranışlara son vermesi konusunda uyarmışsa ve olanları alttan almaya kalktıysa da herhangi bir sonuç alamamış, Hivelilerin ve Kazakların kendilerine karşı düşmanlıklarını yok edememiştir. Hatta bu girişimler Türk topluluklarının Ruslara karşı olan nefretlerini daha da arttırmıştır. Türkistan valisi fon Kaufman bütün barış girişimlerinin sonuçsuz kalması üzerine görüşlerini şöyle ifade etmiştir: “Eğer ki Hive Hanlığı’nın bizim istediğimiz gibi hareket etmesini ve
160
Burada Kaufman’ın söylemek istediği Hive’ye karşı bir an önce askerî güç kullanılması gerektiğidir.
159 Ebu’l Gazi Bahadır Han, ayn. esr., s. 23-58. 160 Ayn. esr., s. 59-65. 60
Resim 22: Türkistan valisi Rus General Kaufman’ın temsilî resmi. (Kaynak: A. Mac Gahan, Hive Seyahatnamesi, s. 75.)
Türkistan Valiliği’nden gelen raporlar ve Kazaklar üzerindeki Hive etkisi dolayısıyla Rusya hükûmeti, Hive Hanlığı’na karşı yürüteceği askerî seferin hazırlıklarına başlamıştır. Aslında bu seferin hazırlıklarına çoktan başlanmıştır. Fakat zaman konusunda tereddütler vardır. Bu tereddütler de böylece ortadan kalkmıştır. Hive Hanlığı’na karşı düzenlenecek sefer konusunda genel bir durum değerlendirmesi yapmak maksadıyla 4 Aralık 1872’de meclis toplanmış, bu toplantıda fon Kaufman, Rusya’nın Orta Asya’da yürüttüğü siyaset hakkında rapor vermiştir. Meclis, Hive’ye düzenlenecek seferin 1873 yılının bahar aylarında başlatılması konusunda karar almıştır. 161 Yapılacak sefer Türkistan, Orenburg ve Kafkas bölgesine mensup askerî güçlerin katılımıyla gerçekleşecektir. Bu askerî seferin kumandanı olarak da fon Kaufman tayin edilmiştir. Meclisin aldığı karara
161
Hugo Stumm, Russia’s Advance Eastward, Containing the despatches of the German military commissioner attached to the Khivan Expedition, Londra 1874, s. 16–18. 61 göre Hive, Rusya topraklarına ilhak edilmeyecek, sadece diğer devletlerle ticarî ilişkilerin kolaylaşması ve Türk topluluklarının kontrol altında tutulması amacıyla Rusya’ya bağlı bir merkez olarak kalacaktır. 162 Bu dönemde Rusya’nın Afganistan ve İran ile olan siyasî ilişkileri normale dönmüştür. 163
Çünkü Rusya ve İngiltere bu bölgelerle ilgili aralarındaki ihtilâfları çözerek 1873 yılında anlaşmaya varmışlardır. Bu anlaşmaya göre Rusya, Özbeklerin ve Taciklerin yaşadıkları Afganistan’ın Türkistan olarak adlandırılan bölümünü Afganistan Bölgesi olarak tanımıştır. 164
Rusya ile İngiltere’nin anlaşmasından sonra 1873’de Hive seferi başlamıştır. Türkistan, Orenburg ve Kafkasya bölüklerinin bir araya gelmesiyle büyük bir ordu oluşturulmuş, Hive seferine katılan bu ordunun içindeki bu üç bölük kendi arasında da birkaç bölüğe ayrılmıştır. Türkistan bölüğü; Cizak ve Kazalinsk bölüğü olarak ikiye bölünmüştür. Orenburg bölüğü tek bir bölük olarak kalmış, Kafkasya bölüğü ise Mangışlak ve Krasnovodsk bölüğü olarak iki bölüğe ayrılmıştır. Cizak bölüğünün Taşkent’ten Hive’ye kadar 850 km yol alması gerekiyordu. Kazalinsk bölüğü Cizak bölüğüyle karşılaştırıldığında Hive’ye daha yakındı. Fakat kendi başına hareket ederek Hive’ye doğru yürüyemiyordu. Çünkü Cizak bölüğünü bekleyerek onunla birleştikten sonra hareket etmesi kararlaştırılmıştı. Hive’ye en uzak bölük Orenburg bölüğüydü. Hive’ye gelebilmesi için 1321 km yol alması gerekmekteydi. Kafkasya bölüğünün ise Hive’ye gelebilmesi için Hazar Denizi çevresinden hareket ederek 755 km yol alması lâzımdı. Bütün bu birlikler 1873 yılı Mayıs ayının ortalarında Amuderya’nın sol yakasında birleşmişlerdir. Ordu kumandanı olan fon Kaufman önderliğinde Hive’ye doğru ileri harekâta başlanmıştır. Ruslar tarafından Hive’ye gönderilen ordunun genel olarak silâh mühimmatı şunlardan oluşuyordu:
• Türkistan bölüğü; 5300 kişi, 22 top, 8 roketatar. • Orenburg bölüğü; 3500 kişi, 12 top, 6 roketatar.
162 A. S. Sadıkov, Ekonomiçeskiye svyazi Hivı s Rossiyey vo vtoroy polovine XIX-naçale XX v.v. (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında ve XX. Yüzyılın Başında Hive İle Rusya Arasındaki Ekonomik İlişkiler), Taşkent 1965, s. 44. 163 Mirza Bala, “Hokand Hanlığı”, s. 556. 164 A. S. Sadıkov, ayn. esr., s. 46. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|