GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
62 • Kafkasya bölüğü; 4300 kişi, 22 top, 6 roketatar. 165
Hive’ye sefere çıkan ordunun tamamı 13100 kişi, 56 top, 20 roketatardan oluşuyordu. General M. A. Terentyev’in bildirdiğine göre Rus ordusu 12248 kişi, 56 top ve 17 roketatardan oluşmaktaydı. 166
Rus ordusuna bağlı Cizak bölüğünün bir kısmı 1 Mart 1873’te Golovaçev kumandasında Taşkent’ten hareket etmiştir. 11 Mart 1873’te de Cizak bölüğünün ikinci kısmı Hocent’ten hareket etmiştir. Bu bölüğün içinde fon Kaufman da bulunmaktaydı. Cizak bölüğüne bağlı bu iki kol Aristan Belbuduk adlı mevkide birbirine eklenmiştir. Bu bölük burada 11 Nisan 1873 tarihine kadar Kazalinsk bölüğünü beklemiştir. Kazalinsk bölüğünün bir kolu 6 Mart’ta Kazalinsk’ten, diğer kolu ise 8 Mart’ta Perovsky’den çıkarak 12 Nisan’da Cizak bölüğü ile birleşmiştir. Rus ordusuna bağlı bu bölüklerin birleşmesinden sonra General fon Kaufman kumandasındaki Türkistan ordusu, 10 Mayıs 1873’te Amuderya’ya gelmiş ve 21 Mayıs’ta Amuderya’nın Şeyharık adı verilen kıyısına çıkmışlardır. Hive kuvvetleri, Rus ordusunun bu kıyılara çıkmasını önlemek için saldırı düzenlemişse de başarılı olamamıştır. Rus ordusunun topçu ateşi karşısında fazla bir varlık gösteremeyen Hive kuvvetleri bu kıyıları terk ederek geri çekilmişlerdir. Hive kuvvetlerinin geri çekilmesiyle Amuderya’nın sol yakasına geçen Ruslar kolayca Pintyak ve Hazarasp’ı ele geçirmişlerdir. Rus ordusunun buraları ele geçirdikten sonra önünde güçlü bir ordu bulunmadığı için 27 Mayıs 1873’te Hive’ye doğru yürüyüşüne devam etmiştir. 167
Orenburg’tan Hive’ye doğru harekete başlayan Orenburg bölüğü, Orsk’tan ve Uralsk’tan çıkarak 18 Mart 1773’te Embinsk’e gelmiş, 16 Nisan 1873’te Aral Gölü’nün kuzeybatısındaki İsençagil nahiyesine ulaşmıştır. Bölük, Aral Gölü’nün batısından devam ederek 6 Mayıs’ta Ürge’ye gelmiş, buradan da o dönemde kurumuş olan Aybugir Gölü üzerinden geçerek 8 Mayıs’ta Konırat’ı almıştır. Bu sırada Aybugir Gölü’ne ulaşan Albay Lomakin kumandasındaki Mangışlak bölüğü
165
A. İ. Makşeyev, İstoriçeskiy obzor Turkistana i nastupatelnogo dvijeniya v nego russkih (Rusların Türkistan’a Saldırı Hareketlerine Tarihî Bakış), Sankt-Petersburg 1890, s. 314. 166 A. M. Terentyev, İstoriya zevoyevaniya Sredney Azii (Orta Asya’nın Fethi Tarihi), Cilt II, Sankt- Petersburg 1906, s. 262. 167
A. İ. Makşeyev, ayn. esr., s. 319-321. 63 de Orenburg bölüğünün Konırat’a girdiğini duyunca 12 Mayıs’ta şehre girmiştir. 14 Mayıs 1873’te bu iki bölük birleşmiş, General Verevkin kumandasında Hocaeli şehrini işgal etmiştir (15 Mayıs 1873). Bundan sonra da 20 Mayıs’ta Mangıt, 22 Mayıs’ta Kıtay şehirleri ele geçirilmiştir. Hiçbir güçlü karşılık görmeyen bu kuvvetler 27 Mayıs’ta Hive’ye 7,5 km uzaklıkta karargâhlarını kurmuşlardır. 168
kenarında durmuştur.
Albay Markozov’un kumanda ettiği Krasnovodsk bölüğü, Karakum Çölü’nden geçtiği sırada içme suları bitmiştir. İçecek su bulamayan bu bölük Hive’ye gelmeden geri dönmüştür. Krasnovodsk bölüğü hariç yukarıda bahsettiğimiz bütün bölükler 29 Mayıs 1873’te Hive çevresinde toplanmıştır. 29 Mayıs 1873’te Hive hanının elçileri General fon Kaufman’ın karargâhına gelerek barış teklifinde bulunmuşlardır. Elçiler, hanlığın savaş yapılmadan teslim olmasını ve kan dökülmemesini istemişlerdir. Bu konuda fon Kaufman, Rusya Millî Savunma Bakanı D. A. Milyuting’e bilgi vermiştir. Kaufman’ın verdiği bilgilere göre Hive’den gelen delegasyon Rus ordusunun Hive’ye karşı başlattığı top ateşini durdurmasını istemiştir. Kaufman ise cevap olarak Hive’nin teslimi müzakerelerini sadece hanın kendisiyle konuşabileceğini söylemiştir. Kaufman ayrıca 29 Mayıs’ta Hive’ye girdiği sırada kendisini hanın karşılamasını emretmiştir. Bununla birlikte artık savaşın genel sonucun belli olduğu için Kaufman, Verevkin’den topçu ateşini durdurmasını istemiştir. General fon Kaufman kumandasındaki Türkistan bölüğü, 29 Mayıs 1873’te güneş doğarken Yangiarık kampından hareket ederek Hive’ye yürümüş; 29 Mayıs sabahı saat 8.00’de Hive’nin dış duvarlarına ulaşmıştır. Bu sırada General fon Kaufman’ı hanın ağası Seyid Emiroğlu Omar, Atacantöre ve İrtazalı İnak karşılamıştır. Kaufman’ı karşılayan bu Hiveli delegasyonun verdiği bilgilere göre Hive hanı Seyid Muhammed Rahim Han, Kaufman’dan gelen cevabı almadan Matmurat divanbegini de yanına alarak Türkmenlerin içine kaçmıştır. Bu sırada Seyid Muhammed Rahim Hana muhalif topluluklar ona karşı birleşerek Atacantöre’yi han ilân etmişlerdir. General Verevkin’in kumanda ettiği birlikler Hive’nin Şadabad kapısından şehre girmiştir. General fon Kaufman ise Hazarasp
168
Ayn. esr., s. 321. 64 kapısından Hive’ye girmiştir. 169 Hive hanının şehri terk etmesi ve sadık kuvvetleri Türkmenleri de yanında götürmesiyle Hive’de Ruslara karşı koyacak hiçbir askerî kuvvet kalmamıştır. Yine de Ruslara nefretle bakan bazı gruplar mücadeleye devam ederek şehrin işgal edilmesini önlemeye çalışmışlar; fakat sonucu değiştirememişlerdir. Böylece Rusya, 29 Mayıs 1873’de Hive Hanlığı’nı da işgal ederek Orta Asya’nın kontrol edilmesi önündeki en büyük engeli de kaldırmıştır.
Hive hanı Seyid Muhammed Rahim Han, kaçtığı Türkmenlerin arasından 2 Haziran 1873’te Hive’ye gelerek General fon Kaufman ile görüşmüştür. Hive hanı ile Kaufman arasındaki uzun müzakerelerden sonra Muhammed Rahim Han, tekrar Hive tahtına çıkmıştır. General fon Kaufman bu konu hakkında Petersburg’a yazdığı raporda şunları ifade etmiştir: “Hive hanını karargâhımda kabul ettim. Ona, geçici rejenin 170 sonunda hanlığını yeniden yönetmesi için izin verdim.” 171
Başkumandan General fon Kaufman, 6 Haziran 1873’te Rus ordusu tarafından hanlığın yönetilmesi için oluşturulan geçici rejeye el koymuş; hanlığın yönetiminden sorumlu olacak divan meclisi oluşturulmuş, bu meclise Ru temsilcileri ile birlikte Hive baş hameldarı 172
da girmiştir. Oluşturulan bu yeni meclis divanında şu dört mesele görüşülmüştür:
1- Rus ordusunun, Hive Hanlığı’nda kaldığı süre içerisinde bütün ihtiyaçlarının karşılanması ve Rus ordusunun geri dönüşü sırasında güvenliklerinin sağlanması için bütün önlemlerin alınması, 2- Hive Hanlığı’nda yaşayan bütün kölelerin serbest bırakılması, 3- Rus ordusunun Hive seferi esnasında bunlara karşı düşmanca bir tavır takınan ve zorlu mücadeleler veren Türkmen soylarından Yamud, Çavdur, Ata ve İmralı Türkmenlerine karşı alınacak önlemler, 4- Rusya hükûmetinin hanlıktan alacağı tazminat. 173
169 TGVİA RF, fond: VUA, dosya:6856, s. 199–225; Ali Suavi, Hive Hanlığı ve Türkistan’da Rus Yayılması, haz: M. Abdülhaluk Çay, İstanbul 1977, s. 103; Z. V. Togan, Bugünkü Türk İli, s. 231. 170
Reje ifadesiyle; durum, vaziyet kastedilmiştir. 171
TGVİA RF, fond: VUA, dosya: 6856, s. 199–225; I. A. Mac Gahan, Hive Seyahatnamesi ve Tarihi Musavver, çev: Kolağası Ahmed, haz: İsmail Aka-Mehmet Ersan, İzmir 1995, s. 252–254. 172
Hameldar, memur anlamındadır. 173
TGVİA RF, fond: VUA, dosya:6856, s. 199–225. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|