GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
70 alan ve eskiden hanın egemenliği altında bulunan dinî mahkemeler, büyük derebeylerinin ve han hameldarlarının toprakları Rusya’nın egemenliği altına girmiştir. Bu araziler devletleştirilmiştir. Örneğin hanın divanbegi olan Matniyaz’ın Şorahan bölgesinde bulunan 22 hektar bağı ve yine Han’ın akrabası olan İltuzer İnak’ın arazileri devletleştirilen arazilerdendir. Ruslar tarafından devletleştirilen araziler köylülere tekrar uzun vadeli olarak kiraya verilmiş, eskiden yerli derebeylere ödenen toprak vergisi bundan sonra Rus çarına ödenir duruma gelmiştir. Yani anlayacağımız gibi aktörler değişse de vergi sitemi değişmemiştir. Sömürge sistemi aynen devam ettirilmiştir. Fakat Rusların uyguladığı devletleştirme politikası sayesinde yerli derebeylerin ve din adamlarının ekonomik gücü belli oranda zayıflatılmıştır. Özellikle Amuderya’nın güneyindeki derebeyleri ve din adamları bu uygulamadan büyük zarar görmüşlerdir. Hive’de yaşayan din adamlarının bu dönemde Şorahan bölgesinde 2217 hektar 187 , Çimbay bölgesinde de 3167 hektar arazileri bulunuyordu. 188
Hive hanı, 1875 yılında Rusya’nın bu bölgede bulunan yöneticisine başvurarak Amuderya’nın sağındaki toprakların ve haklarının yeniden kendisine iade edilmesini istemiş, fakat bu isteği Rus hâkimi tarafından kabul görmemiştir. Rus hâkiminin Hive hanına gönderdiği cevapta şunları yazmıştır: “Rusya Devleti’ne bağlı
189
Fakat bu devletleştirmelere rağmen Amuderya’nın kuzeyindeki bazı araziler eski sahipleri tarafından kullanılmaya devam edilmiştir.
Amuderya Bölümü’ndeki devletleştirme politikaları ve devletleştirilen bu arazilerin köylülere uzun vadelerle kiralanması, yarı göçebe olarak yaşayan Karakalpakların tamamen yerli hayata geçmelerinde önemli derecede etkili olmuştur.
187
ÖZROMA, fond:1, liste:16, dosya:781, s. 134. 188
ÖZROMA, fond: I–907, liste:1, dosya: 32, s. 143. 189
ÖZROMA, fond:1, liste:16, dosya:781, s. 134–138; K. P. Kaufman, Proyekt vsepoddanneyşego otçeta general-adyutanta K. P. Fon Kaufmana 1-go grajdandskomu upravleniyu i ustroystvu v oblastyah Turkistanskogo general-gubernatorstva (7 Kasım 1867–2 Mart 1881) (General-Yaver I. K. P. Fon Kaufman’ın Türkistan Valiliğinin Sivil İdare ve Yapısına Dair Proje Raporu), Sankt- Petersburg 1885, s. 251.
71 Buna benzer politikalar Ruslar tarafından Orta Asya’nın diğer bölgelerinde de uygulanmıştır. Ruslar bir diğer önemli sorun olan kazıcılık işine de eğilmiş, Çimbay bölgesinde yaşayan Karakalpakların ağır işlerde kazıcı 190 olarak çalışmaları yeniden düzenlenmiştir. Buna göre Karakalpaklar eskiden olduğu gibi kazıcı vermeyecekler, ancak kazıcıların bütün gıda ihtiyaçlarını karşılayacaklardır. Amuderya Bölümü’nde, Hive Hanlığı dönemine göre arazilerden faydalanmak, suların kullanımı gibi meseleler biraz olsun hafifletilmiştir. Fakat şu unutulmamalıdır ki Ruslar bu düzenlemeleri yaparken elbette ki kendi menfaatlerini ve yönetim düzenini ön planda tutmuştur.
Karakalpakların yaşadığı Amuderya Bölümü’nde vergi sistemi de yeniden düzenlenmiştir. Bu bölümden vergi toplanırken Şorahan ve Çimbay ayrı kategorilerde değerlendirmeye alınmıştır. Şorahan bölgesi yerlilerin yaşadığı bir bölge olarak nitelendirilerek faydalanılan her toprağın tanabından 72 kuruş (1 desyatinadan 191 1 manat 92 kuruş) vergi alınmıştır. Çimbay bölgesi ise yerlilerin ve göçebelerin yaşadığı bir yer olarak nitelendirilmiş, bu doğrultuda Çimbay’da kullanılan arazinin niteliğine bakılmadan her ailenin 2 manat 75 kuruş ödemesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca Çimbay bölgesindeki köylerde yaşayan ve toprağı kullanan kişilerin, ödediği verginin %20’si kadar ek bir vergi vermesi kararlaştırılmıştır. Bu vergiler her ne kadar Hive Hanlığı dönemine göre daha az olsa da istikrarlı olmadığı için halka ağır gelmiştir. Nosoviç bu konuda Amuderya Bölümü başkanına şunları yazmıştır: “Birkaç yıl geçtikten sonra vergileri yeniden koyabilirsiniz. Bu zamana
192
Gerçekten de birkaç yıl geçtikten sonra Ruslar vergi miktarını artırmaya başlamışlardır. Türkistan bölgesinin yönetimine dair 1887 yılına ait rejeye göre eskiden Karakalpaklardan alınan 2 manat 75 kuruş vergi, 4 manata çıkarılmıştır. Karakalpaklardan alınan vergi 1875 yılından 1893 yılına kadarki dönemde 97.000 manattan 170.000 manata kadar çıkmıştır. 193
Birinci Dünya Savaşı öncesinde göçebe, yarı göçebe ve yerli haktan alınan vergi
190
Hive Hanlığı döneminde kuyuların ve su kanallarının kazılması ile temizlenmesi amacıyla her evden “kazıcı, beldar” diğer bir ifadesiyle bel tutan kişiler alınmaktaydı. Bu sistem bir bakıma halkın genel yükümlülüğü olarak görülmüştür. 191
Desyatina toprak ölçüsü birimi olup 1 desyatina 1.09 hektara eşittir. 192
ÖZROMA, fond: I- 17, dosya:15014, s. 1. 193
ÖZROMA, fond: I–17, dosya:15014, s. 1. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|