GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 oldukça iyi çevrilidir. Kalenin kuyusu iyi kazılmıştır, çevresinde bağlar bulunmaktadır. • Yeni Ürgenç Kalesi: Kale iyi yapılmıştır. Amuderya’nın sol yakasında, deryadan 12 km uzaklıkta kuyunun etrafında kurulmuştur. Bu şehir, Aral Gölü ile Hive arasındaki kurulu şehirlerin en büyüğüdür. Çevresi ve içi kalabalık ve sıkı yerleşimlidir. Korunması iyi görünüyor. Çevresi tamamen bağlarla kaplıdır. 1870 yılında verilen bilgilere göre şehirde toplar da bulunmaktadır. • Hive Kalesi: Hive’de 20.000’den fazla insan yaşamaktadır. Şehri çevreleyen duvarlar oldukça kötüdür. Yeni Ürgenç’ten 30 km uzaklıkta kurulmuştur. Şehrin su ihtiyacı hanlığın en büyük kuyusu olan Palvanata kuyusu sayesinde sağlanmaktadır. Şehri çevreleyen duvarların çevresinde birçok kuyu bulunmaktadır. Şehrin yakın çevresinde bağlar bulunmaktadır; fakat içinde bağ bulunmamaktadır. Şehrin içinde bulunan havuzların çevresi tamamen ağaçlarla kaplıdır. Şehrin kalesi çok geniştir. Bu kale içine han ve yakınları yerleşmiştir. İç kale çok iyi çevrilmiştir.
Resim 21: Emîr Timur’un annesi için Göne Ürgenç’te yaptırdığı türbe. Göne Ürgenç–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz)
54 • Hanka Kalesi: Hive’nin 35 km kuzeydoğusunda kurulmuştur. Bu kale Hive’den Buhara’ya uzanan kervan yolu üzerindedir. Deryanın sol yakasında deryadan 3–4 km uzaklıkta bulunmaktadır. 1870 yılına ait belgelere göre şehri çevreleyen duvarlar oldukça iyidir. Kuyu, şehrin sadece bir yakasında kazılıdır. Şehri bağlar çevrelemektedir. • Hazarasp Kalesi: Hive’den yaklaşık 65 km doğuda kurulmuştur. Amuderya’nın sol yakasında, deryadan 16 km uzaklıktadır. Bu şehir Hanka’dan biraz küçüktür. Şehir, büyük ve kalın duvarlarla çevrilidir. Duvarın kenarlarında derin kuyular bulunmaktadır. Hive kalesinden sonra hanlıktaki en büyük kale Hazarasp Kalesi’dir. • Pintyak Kalesi: Hanlığın en doğu ucunda bulunan bir kaledir. Bu kale çok küçüktür. Deryanın sol yakasında, deryadan 7 km uzaklıkta kurulmuştur. • Göne (Köhne) Ürgenç: Burası Türkmenlerin merkezidir. Bu şehir Hocaeli’nin 30 km güneybatısında, Hive’nin de yaklaşık 170 km kuzeybatısındadır. Şehrin hemen yakınından deryanın büyük bir kolu akmaktayken şu anda kurumuş hâldedir. Bu şehir günümüzde eski önemini kaybetmiştir. Şu anda nüfusu oldukça azdır. Şehri çevreleyen duvarlar yıkılmak üzeredir.
Rusların 1873 yılında yapmış oldukları saldırı öncesinde adını saydığımız büyük kaleler dışında bazı küçük kaleler de bulunmaktaydı. Bunlardan başlıcaları Ürge’den 12 km uzaklıkta olan Cankala ve 1864’de Davkara’da yapılan Kılıçkala’dır. Bu kalelerde, Hive Hanlığı’nı oluşturan kabilelerin her birinden bir kısım halk yaşamaktaydı. Ancak Karakalpaklar ve Kazaklar, Amuderya’nın aşağı kısımlarında kendilerine ait kale ve şehirlerde de yaşamaktaydılar. Bu kalelerden bazıları sağlamlık açısından Hive kalelerinden daha iyi durumdaydı. Karakalpaklar ve Kazaklar aslında bu kaleleri Türkmenlerden korunmak için yapmışlardır. Karakalpaklar ve Kazaklar tarafından Amuderya’nın kuzey yakasında (sağ yakasında) yapılan bu kalelerden başlıcaları; Nökis, Nazarkala, Kalendarkala, Biybazar, Şeyh-Abbasveli ve Şorahan’dır. 142
142
TGVİA RF, fond: VUA, dosya: 6787, s. 1–38. 55 Hive Hanlığı’nın yukarıda saydığımız belli başlı şehirlerinden birçoğu ünlü kervan yollarının geçtiği güzergâh üzerinde kurulmuştur. Örneğin Aral Gölü’nden başlayan yol Ürgenç üzerinden Pintyak’a gidiyordu. Bu yolun uzunluğu 48 km civarındaydı. Aral Gölü’nden çıkan ikinci bir yol ise Konırat üzerinden Hive ile kesişmekteydi. Bu yolun uzunluğu da yaklaşık 40 km idi. Rus askerî araştırmacılara göre Hive üzerine yapılan seferlerde Konırat üzerinden Hive’ye giden yol Rusların işini oldukça kolaylaştırmış ve Rus ordusuna iki günlük bir avantaj sağlamıştır. İkinci yol ise Amuderya bölgesinin düşmesinde anahtar rol oynamıştır. Ruslar Hive üzerine Konırat üzerinden yürüdükleri esnada Karakalpaklardan yardım görmüşlerdir. 143
Hive Hanlığı, içerisinde birçok Türk topluluğunu barındıran bir federasyon niteliğindeydi. Hanlık içerisinde yaşayan en büyük Türk topluluğunu Özbekler oluşturuyordu. Hanlığın yönetiminde yer alan Özbekler, en verimli toprakların da sahipleri durumundaydılar. Özbeklerin birçoğu tarım, hayvancılık ve balıkçılıkla uğraşmaktayken yine önemli sayılabilecek bir kısmı da şehirlerde oturmakta ve ticaret, zanaat, ipekböcekçiliğiyle de meşgul olmaktaydı. Ruslar, şehirlerde oturan bu Özbekleri diğerlerinden ayrı olarak “sartlar” diye adlandırmışlardır. 144
Hive Hanlığı’nda yaşayan kabileler içerisinde Özbeklerden sonra Karakalpaklar önemli bir nüfusa sahipti. Karakalpaklar, Amuderya’nın aşağı akıntısında ve Aral Gölü’ne yakın topraklarda yaşamaktaydılar. Bunlar tarım, hayvancılık ve balıkçılıkla uğraşan göçebe bir topluluktu. 145
Karakalpaklar, Hive Hanlığı içerisinde yaşayan kabileler arasında en zor şartlarda yaşayan grubu oluşturmaktaydılar. Hive Hanlığı tarihçilerinden Danilevskiy, Karakalpaklar hakkında şunları yazmaktadır: “Karakalpaklar birkaç bölüme ayrılır. Karakalpakların çoğu hanlığın kuzey bölgelerinde yani Aral Gölü’nün güney ve güneybatısında, Amuderya’nın aşağı akıntısında, Konırat, Hocaeli, Mangıt ve Kıpçak çevresinde yaşamaktadırlar. Bunların bir bölümü de Davkara Gölü çevresine
143 TGVİA RF, fond: VUA, dosya:19252, s. 1–41. 144 TGVİA RF, fond: VUA, dosya:19252, s. 1–41. 145 TGVİA RF, fond: VUA, dosya:19252, s. 1–41. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|