GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
37 hanına karşı mücadeleye son verip onun hizmetine girme taraftarıdır ki bunların başında da Bala Ernazar ile Sayıpnazar Bey vardır. Bütün bu olumsuz olaylardan sonra birçok bey bir elmayı altmışa bölerek verdikleri sözden dönmüş ve Hive Hanlığı’nın hâkimiyetini kabul etmiştir. Bu olayla alâkalı olarak Hive vakayinameleri şunları yazmıştır: “On Dört Uruğ Karakalpaklarının, Zarlık Hanı Hive’ye teslim etmesiyle Koldavlı Ernazar Bey bu Karakalpaklara düşman oldu. Etrafında bulunan yedi yüz aileyi de yanına alarak bir kale inşa etti. Bu kale içinde kendisini ve halkını korumaya çalıştı.” 114
Ernazar Alaköz tarafından yaptırılan ve Ernazar Kale olarak adlandırılan bu kale Aral Gölü’nün çevresinde yer alan Kazakderya boylarında bulunmaktadır.
Seyid Muhammed Han, 29 Mart 1856 yılında Karakalpak isyanını tamamen bastırmak amacıyla bazı beyleri sefer için görevlendirmiştir. Görevlendirilen bu beylerden Mahmud Niyaz Yesaulbaşı 115 kumandasındaki Hive ordusu, 8 Haziran 1856 tarihinde Ernazar Kale’yi kuşatmıştır. İyi korunmasından dolayı kalenin içine casuslar gönderilmiştir. Bu casuslar tarafından çeşitli vaatlerle kandırılan Caleke ve Şonkı adındaki iki asker Ernazar Alaköz’e karşı bir suikast girişiminde bulunmuşlardır. Bu suikast girişiminden yaralı olarak kurtulan Ernazar Alaköz kısa bir süre sonra bu yaradan ölmüştür. Ernazar Alaköz’ün ölümünden sonra kaleyi ele geçiren Hive askerleri Ernazar’ın kafasını keserek Hive’ye göndermişlerdir. 116
sona ermiştir. 117
Seyid Muhammed Han tarafından çok şiddetli bir şekilde bastırılan bu isyan sayesinde sekiz ay gibi kısa bir süre de olsa hayat bulan Karakalpak Hanlığı da yıkılmıştır. 1855–1856 yıllarında Hive hanlarına karşı çıkan bu isyanların tamamı ağır vergiler ve ardı arkası kesilmeyen askerî seferler dolayısıyla çıkmıştır. Ayrıca 1855 yılında Hive Hanlığı’nda ortaya çıkan kıtlık da bu toplulukların hareketlenmelerinde de etkili olmuştur.
114
Ayn. esr., s. 46 a -61 b . 115 Yesaulbaşı, resmî bir görevi ihtiva eder. Kelime anlamı olarak Kanunbaşı, kanunlardan sorumlu en üst rütbedir. 116 Agahî, ayn. esr., s. 63 a -64
b . 117 Sabır Kamalov, Ernazar Alaköz-Halık Azatlık Guresinin Kaharmanı, Nökis 1993, s. 7–14; Z. V. Togan, Bugünkü Türk İli, s. 206. 38
Resim 10: Hive Hanlığı’nın merkezi Hive’den bir görünüm. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz)
Resim 11: Muhammed Âmin Han Medresesi. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
39
Resim 12: Hive Hanlığı’nın merkezi Hive’den bir görünüm. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz)
Resim 13: Hive Hanlığı’nın merkezi Hive’den görünüm. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz)
40
Resim 14: Pehlivan Mahmud Mescidi. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz)
Resim 15: Hive şehri sokaklarından bir görünüm. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
41
Resim 16: Allahkulu Han Medresesi. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz)
Yılmaz)
42
Resim 18: İslâm Hoca Medresesi. Hive–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
43 Ernazar Alaköz önderliğindeki Karakalpak isyanının bastırılmasından sonra da hanlık rahat bir nefes alamamıştır. Çünkü Seyid Muhammed Hanın yürüttüğü siyaset ve onun temsilcileri olan yerel yönetici beylerin davranışları Hive Hanlığı’na bağlı olarak yaşayan Türk toplulukları arasında büyük tepki çekmiştir. 118
1858 yılının sonbahar aylarında ağır vergilerden ve haksızlıklardan bunalan Konırat halkları, yani Karakalpaklar, Türkmenler, Özbekler ve Kazaklar; Hive hanına ve onun Konırat’taki hükûmet temsilcilerine karşı ayaklanmıştır. İsyanın merkezi Konırat şehridir. Bu isyanın önderi olarak da uzun yıllar Hive hanlarına karşı mücadele etmiş Töre Murat Sufi’nin torunu Muhammed Fena seçilmiştir. İsyancılar ilk olarak Hive hanının Konırat’taki hükûmet temsilcisi durumunda bulunan Kutlu Murat’ı öldürmüşlerdir. Bu isyanın asıl amacı Konırat şehrini Hive Hanlığı’ndan kopararak ayrı bir hanlık kurmaktır. Muhammed Fena önderliğindeki bu isyanı Konırat şehrinde yaşayan Türk toplulukları dışında Amuderya Nehri’nin sol yakasında yaşayan Karakalpaklar, Türkmenler, Özbekler ve Kazaklar da desteklemişlerdir. Türkmenlerin Yamud kabilesine başkanlık eden Atamurat da Muhammed Fena’yı han ilân ederek isyana destek vermiştir. Muhammed Fena, 1859 yılının Mart’ında Hive Hanlığı’na karşı yürüttüğü bu mücadelenin başarılı olması için Rusya hükûmetinden yardım istemiş, Rusya hükûmeti bu isteği olumlu karşılayarak Kaptan Alexey Butakov komutasında bir savaş gemisini Konırat’a göndermiştir. Rusların gönderdiği bu yardım sayesinde Konırat şehrini muhasara etmiş bulunan Hive ordusu, 1859 yılının Haziran’ında da muhasarayı kaldırarak geri çekilmek zorunda kalmıştır. Muhammed Fena, Rusların gönderdiği bu yardımla yetinmemiş, bütün Hive Hanlığı’nın Ruslar tarafından ele geçirilerek kendisine verilmesini talep etmiştir. Rusya hükûmetinden bu isteğe herhangi bir cevap gelmeyince A. Butakov komutasındaki Rus askerleri Konırat şehrini terk ederek kendi topraklarına dönmüştür. Rusların kendi topraklarına dönmesiyle isyancılar arasında anlaşmazlıklar çıkmıştır. Bunun üzerine durumdan yararlanan Seyid Muhammed Han, Muhammed Fena’yı öldürtmüştür. 119 Muhammed Fena’nın öldürülmesi ve isyancıların cezalandırılmasından sonra Matmurat Bey, Hive hanı tarafından Konırat hâkimi olarak atanmıştır. Konırat bölgesinde çıkmış
118
N. İgnatiyev, Missiya v Khivu i Bukharu v 1858 g. (1858’deki Hive ve Buhara Misyonu), Sankt- Petersburg 1897, s. 6–147. 119 Agahî, ayn. esr., s. 163 b -212
a ; N. İ. Veselovskiy, Oçerk istoriko-geografiçeskih svedeniy o hivinskom hanstva ot drevneyşih vremen do nastoyaşçego (En Eski Çağlardan Günümüze Kadar Hive Hanlığı Hakkında Bir Deneme), Sankt-Petersburg 1877, s. 349-356. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|