Glossariy metrologiya – o‘lchashlar haqidagi fan. Nazariy metrologiya

Simobli signalizatorlar - tuzilishi bo`yicha simobli termometrlarga o`xshaydigan, kapillyariga elektrik kontaklar kavsharlangan asbob. Bunda
235
temperatura oshsa simob kontaklar bilan ulanadi. TK tipidagi simobli signalizatorlar -5oC dan to +300oC gacha bo`lgan oraliqdagi temperaturani nazorat qilish uchun qo`llaniladi.
Manometrik signalizatorlar - suyuqlik va gazlarni temperaturasini nazorat qilish uchun qo`llaniladigan asboblar.
Bimetall signalizatorlar - modifikatsiyasiga bog‘liq holda –30 oС dan to +250 ˚С gacha bo`lgan oraliqlarda ishlaydigan, temperaturaga bog‘liq holda har xil chiziqli kengayish koeffisiyentiga ega bo`lgan ikkita metall qotishmasi (bimetall) dan iborat sezgir elementga ega bo‘lgan asbob.
Dilatometrik signalizatorlar - suyuqliklar temperaturaini o`lchashda hamda temperaturani ma`lum darajada avtomatik ravishda saqlash uchun va signalizatsiyada qo`llaniladigan asbob.
Termistorli signalizatorlar - temperaturani –30 oC dan to +100 oC gacha bo`lgan oraliqda rostlash uchun foydalanishga mo‘ljallangan bo‘lib, ularda datchik sifatida termoqarshiliklar – termistorlar qo`llaniladi.
Manometr – mutloq (absolyut) va ortiqcha bosimni o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Barometr – atmosfera bosimini o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Vakuummetr – berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining siyraklanishini o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Manovakuummetr – ortiqcha bosim va bosim siyraklanishini o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Naporometr – kichik qiymatli (50 m suv ust. dan katta bo‘lmagan) ortiqcha bosimni o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Tyagometr – kichik qiymatli siyraklanishni o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Tyagonaporometr - kichik qiymatli bosim va siyraklanishni o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Differensial manometr – ikki bosim ayirmasini (bosim farqini) o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
236
Bosim signalizatorlari - boshqarish obyektlarini yuqori bosimdan himoyalash, ortiqcha bosimni “chiqarib yuborish” yoki texnologik jarayonni to‘xtatishga mo‘ljallangan signalizatorlar.
Sarf o‘lchagichlar – suyuqliklar va gazlar sarfni o‘lchash uchun ishlatiladigan o‘lchash asboblari.
Sath - texnologik apparatning ishchi muhit – suyuqlik yoki sochiluvchan jism bilan to‘ldirish balandligi.
Sath o‘lchagichlari - sathni o‘lchash uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositalari.
Sath signalizatori - releli sath o‘lchagichlar bo‘lib, moddaning sathi ma’lum balandlikka yetganda ishlay boshlaydi, ular signalizatsiya maqsadida ishlatiladi.
Analizatorlar - moddalarning tarkibi va fizik-kimyoviy xossalari haqidagi o‘lchov axborotini olish uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositalari.
Qovushoqlik - suyuqliklarning sirpanish yoki siljishga qarshilik ko‘rsatish xususiyati.
Psixrometr – havoning namligini o‘lchash uchun mo‘ljallangan, o‘lchash prinsipi suv bug‘ining elastikligi hamda quruq va nam termometrlarning ko‘rsatishlari o‘rtasidagi bog‘lanishga asoslangan o‘lchash asbobi.
O‘lchash mashinasi – bu buyumni tavsiflovchi, kattaliklarni aniq o‘lchashga mo‘ljallangan yirik o‘lchamli o‘lchash uskunasidir.
Elektromexanik analog o‘lchash asboblari - o‘lchanayotgan fizik kattalikning uzluksiz funksiyasi bo‘lgan kuzatuvchi uchun qulay shakldagi informatsion o‘lchash signalini hosil qiluvchi elktr o‘lchash vositalari.
O‘lchash xatoligi – o‘lchash natijasining chinakam (haqiqiy) qiymatdan chetlashuvini (og‘ishuvini) ifodalovchi o‘lchashning sifat mezoni.
Absolyut xatolik – bu o‘lchanayotgan kattalikning o‘lchash asbobi yordamida o‘lchangan qiymati bilan shu kattalikning haqiqiy qiymati oras Tuzatma - absolyut xatolikni teskari ishora bilan olingan qiymati.
Keltirilgan xatolik – absolyut xatolikning asbobning eng yuqori o‘lchash chegarasi qiymatiga nisbati orqali aniqlanadigan va nisbiy xatolikka teng kattalik.