Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova

211 
 
Təsnifatlandırmanın qəbul edilən sisteminə uyğun olaraq bütün mallara və mal bölmələrinə 
xüsusi  şifrlər  verilir.  Obyektlərin  verilmiş  böyük  çoxluqları  müəyyən  təsnifat  sisteminə 
uyğun  olaraq  kiçik  çoxluqlara  bölündükdən  sonra  sistemləşdirilmiş  çöxluq  uyğun 
obyektlərin  təsnifatlandırıcısı  kimi  baxıla  bilər.  Təsnifatlandırıcı  -  təsnifatlandırılan 
obyektlərin sistemləşdirilmiş siyahısıdır.  
Bu siyahıda hər obyektin öz yeri olur və bundan sonra ona kod adlandırılan şərti işarə 
təyin edilir. Kod rəqəm, hərf, yaxud rəqəm-hərf ardıcıllığından ibarət şifrə malikdir. Əmtəə 
nomenklaturasının  kod  sistemi  ondan  ötrü  yaradılır  ki,  məlumat  gömrük  orqanına  onun 
yığımı, yoxlanılması, ötürülməsi və analizi üçün əlverişli formada təqdim edilə bilsin.  
Xarici  ticarət  əməliyyatlarının  gömrük  tənzimlənməsində  “əmtəə  nomenklaturası” 
məfhumundan  geniş  istifadə  edilir.  Əmtəə  nomenklaturası  faktiki  olaraq  malların 
təsnifatlandırıcısıdır.  Buna  görə  də  əmtəə  nomenklatura  dedikdə  təsnifat  sisteminə  uyğun 
olaraq  yerləşdirilən  malların  geniş  siyahısı  nəzərdə  tutulur.  Malların  kodlaşdırılması  isə, 
təsnifatlandırılan obyekti həmin təsnifat sistemi ilə müəyyən edilmiş qaydada işarə, yaxud 
işarələr qrupu şəklində təsəvvür etməyə imkan verən texniki üsuldur. 
Beləliklə,  əmtəə  nomenklaturasının  köməyi  ilə  malların  təsnifatlandırılması:  malların 
kodlaşdırmağa;  iqtisadi  xarakterli  gömrük  əməliyyatlarını    (rusum  tutulması,  gömrük 
dəyərinin təyini və s.) aparmaga; xarici ticarətin mal strukturunu öyrənməyə imkan verir. 
2.Sənəyənin  tərəqqisi  ilə  xarici  ticarətin  də  sürətlə  inkişaf  etdiyi  zamanlardan 
başlayaraq  ticarət  edən  ölkələr  uçot,  qiymət,  texniki  standartlar  və  s.  əngəllərin  aradan 
qaldırılması  üçün  müqayisə  oluna  biləcək  standartlar  və  təyinatların  yaradılması  və  mal 
nomenklaturalarının uyğunlaşdırılması zəruriyəti ilə qarşılaşdılar. 
Ilk  dəfə  bu  problemlər  1853-cü  ildə  Brüsseldə  keçirilən  Beynəlxalq  statistika 
konqressində müzakirə edildi. Konqress, gömrük tənzimlənməsi və xarici ticarətin statistika 
məqsədləri ilə mal nomenklaturalarının uyğunlaşdırılması üzrə tövsiyələr qəbul etdi. 
1890-cı  ildə  Parisdə  keçirilmiş  Gömrük  qaydaları  üzrə  beynəlxalq  Konqress  də 
nomenklaturaların uyğunlaşdırılması zərurətini təstiq etdi. 

---

212 
 
1913-cü  il  dekabrın  31-də  Brüsseldə  29  ölkə  Beynəlxalq  Konvensiya  imzaladı.  Bu 
Konvensiyanın  əsas  müddəalarının  istiqamətinə  görə  öz  ərazilərində  milli  təsnifat  və  mal 
nomenklaturasından  istifadə  etməklə  bərabər,  həmin  ölkələr  Beynəlxalq  xarici  ticarət 
Statistika  Bürosuna  vahid  təsnifat  və  mal  nomenklaturası  üzrə  məlumatlar  təqdim  etmək 
barədə öhdəlik götürmüş oldular. 
Beləliklə,  ilk  Brüssel  əmtəə  nomenklaturası  yarandı.  O,  186  bazis  mal  mövqeyini 
birləşdirən 5 bölmədən ibarət idi. 
I. 
canlı heyvanlar 1-7 mal mövqeləri. 
II. 
ə
rzaq malları və içkilər 8-49 mal mövqeləri.  (42) 
III.  xammal və yarımfabrikatlar 20-98 mal mövqeləri (49) 
IV.  hazır məhsullar 99-182 mal mövqeləri. (84) 
V. 
qızıl və gümüş 183-186 mal mövqeləri. (4) 
Lakin çox tez bir zamanda Brüssel əmtəə nomenklaturasının qoyulan tələbləri 
ödəmədiyi və çox nöqsanlı olduğu aşkara çıxdı. Nomenklatura detallaşdırılmadığından  
ondan dünya standartı kimi istifadə edilməsi qeyri məqbul sayıldı. Ona görə də İkinci 
Dünya Müharibəsi ərəfəsində yeni əmtəə nomenklaturası Beynəlxalq Ticarət Statistika üçün 
Malların minimal siyahısı yaradıldı. 
Bu nomenklatura hazırlandıqları material növündən asılı olaraq malların 
yarımçoxluqlara bölünməsini, yəni təsnifatlandırılmasını nəzərdə tuturdu. Istisna hallarda 
mallar onlar istifadə prinsipinə əsasən də təsnifatlaşdirila bilərdi. 
Yeni nomenklatura tam şəkildə 1938-ci ildə dərc edildi. Bütün mallar 17 bölmədə 
yerləşdirildi. Bölmələr də öz növbəsində 50 qrup və 456 bazis mövqeyi ilə ifadə olundu: 
I. 
ə
rzaq, işkilər, tütün (13 qrup). 
II. 
piy və yaqlar, heyvani və bitki mənşəli mumlar (2 qrup). 
III.  kimyevi və onlara oxşar məhsullar (4 qrup). 
IV.  kauçuk (1 qrup). 
V. 
meşə materialları və mantar (1 qrup). 

---

213 
 
VI.  kagız (1 qrup). 
VII.  dəri və ondan hazırlanan məhsullar (3 qrup). 
VIII.  toxuculuq məhsulları (4 qrup). 
IX.  paltar, o cümlədən alt paltarı (4 qrup). 
X. 
yanacaq, sürtgü materialları, oxşar məhsullar (4). 
XI.  qeyri metal minerallar, onlardan hazırlanan məhsullar (4). 
XII.  qiymətli metalla və qiymətli daşlar (1). 
XIII.  qara və əlvan metallar, onlardan hazırlanan məhsullar (4). 
XIV.  maşınlar, aparatlar və onların ləvazimatı, nəqliyyat vasitələri (3). 
XV.  digər mallar (2). 
XVI.  xüsusi əməliyyatların obyekti olan təkrar idxal malları(1). 
XVII. emal edilməmiş qızıl (1). 
Bu nomenklaturada bölmələr Brüssel əmtəə nomenklaturası ilə müqayisədə 
hissədiləcək dərəcədə genişləndirilmiş və detallaşdırılmışdı. Sonrakı illərdə “Beynəlxalq 
ticarət statistikası üçün malların minimal siyahısı” dəfələrlə yenidən işlənərək 
təkmilləşdirilmişdi. 
90-sı illərin əvvəllərinə qədər ölkələrin əksəriyyətində xarici ticarət fəaliyyəti və 
gömrük tənzimləmələrində əsasən 3 təsnifat sistemi geniş yayılmışdı. 
-  Gömrük əməkdaşlığı Şurası (hal hazırda Ümumdunya Gömrük Təşkilatı adlanır) 
Nomenklaturası (GƏŞN) yaxud Brüssel Gömrük Nomenklaturası (BGN); 
-  Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası üzvlərinin Xarici Ticarətin Vahid Əmtəə 
Nomenklaturası; 
-  BMT Standart Beynəlxalq Ticarət Təsnifatı. 
Bu beynəlxalq nomenklaturalar müxtəlif təsnifat prinsipləri üzərində qurulduğundan və 
mal  dövriyyəsini  müxtəlif  səviyyələrdə  detallaşdırdığından  ölkələrin  idxal  və  ixracının 
ə
mtəə strukturu barəsində məlumatların müqayisəsini çətinləşdirirdi. 

---