Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova

214 
 
Xarici  Ticarətin  Vahid  Əmtəə  Nomenklaturası  1962-1991-ci  illərdə  Sovet  İttifaqının 
xarici  iqtisadi  fəaliyyətində  əsas  təsnifatlandırıcı  idi.  Əmtəə  nomenklaturasının  bitkin 
varianti 1962-ci ildə qəbul edildi.  
Qarşılıqlı  İqtisadi  Yardım  Şurası  üzvlərinin  XT  Vahid  Əmtəə  nomenklaturası  mallrı 
mal  təsərrüfatında  təyinatına,  onların  mənşəyinə  və  əmal  dərəcəsinə  görə  birləşdirirdi. 
Bundan  başqa  nomenklaturanın  təsnifat  sistemi  malları  istehsal  vasitələrinə  və  istehklak 
əş
yalarına,  əsas  və  dövriyyə  vəsaitlərinə,  sənayə  və  kənd  təsərrüfatı  mallarına  bölməyə 
imkan  verirdi.  Təsnifat  mallarin  idxal  və  ixracını  əlavə  olaraq  müxtəlif  iqtisadi  əlamətlərə 
görə qruplaşdırmağa şərait yaradıldı. 
Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası üzvlərinin XT Vahid Əmtəə nomenklaturası 9 bölmə 
57  mal  qrupu,  325  yarımqrup, 4200  mal mövqeyi  və 10  mindən  artıq  submövqedən  ibarət 
idi. 
XT  VƏN-in  digər  nomenklaturalarından  səciyyəvi  fərq  onda  əlavə  “sıfır”  bölməsinin 
olmasında idi. Bu bölməyə maddi xarakterli istehsalat əməliyyatları (xidmətləri) aid edilirdi. 
XT VƏN tətbiqi xarici ticarət göstəricələrinin həm bir ölkə hüdudunda, həm də ölkələrarası 
müqayisəsinə imkan verirdi. Digər beynəlxalq təsnifatlarla əlaqə keçid cədvəlləri vasitəsiylə 
həyata keçirilirdi. 
XT  VƏN-də  yeddirəqəmli  kod  qəbul  edilmişdi.  Birinci  işarə  bölməni,  ilk  iki  işarə 
qrupu,  üç  –  yarımqrupu,  beş  işarə  mal  mövqeyinivə  yeddi  işarə  mal  submövqeyini  ifadə 
edirdi. Bu nomenklatiranın ən mühüm keyfiyyətlərindən biri də qəbul edilmiş nömrələmə ilə 
bağlı olub, lazım gəldikdə nomenklaturanın genişləndirilə bilməsi imkanı ilə bağlı idi. 
Bu  imkan  yarımqrup  və  mal  mövqelərində  boş  nömrələrin  olması  ilə  reallaşdırıldı. 
Beləliklə, VƏN statistik üçotun təkçə əmtəə adları hüdudunda aparılmasını deyil, həmçinin 
lazım  gəldikdə  ayrı-ayrı  malların  növ,  çeşid  və  markalarını  ayırmağa  imkan  verirdi. 
Ümumiyyətlə nomenklaturanın təsnifat sistemi xarici ticarətin əmtəə strukturunu əks etdirə 
bilirdi,  lakin  malların  siyahısı  əmtəələrin  Təsviri  və  Kodlaşdırılması  harmonik  Sisteminin 
siyahasından kiçik idi. 

---

215 
 
VƏN  ilk  öncə  statistik  əmtəə  nomenklaturası  kimi  hazırlansa da,  eyni  zamanda  SSRİ 
gömrük  tarifinin  əsasını  təşkil  edirdi.  Bununla  bərabər  malların  təsnifat  sistemi  müdafiə-
proteksionist tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün kifayət qədər uyğunlaşdırılmamışdı. Bu isə 
öz növbəsində gömrük tarifinə səmərəli ticarət-siyasi vasitə olmaqla və xarici ticarət-iqtisadi 
tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirməyə imkan vermirdi. 
3.Əsas  beyəlxalq  əmtəə  nomenklarutasında,  müxtəlif  təsnifat  prinsiplərinin  tətbiq 
edilməsindən  irəli  gələn  çətinliklərin  aradan  qaldırılması  üçün  vahid  beynəlxalq 
təsnifatlandırıcının yaradılması zəruriyəti meydana çıxdı. Bu elə bir təsnifatlandırıcı olmalı 
idi  ki,  bütün  ölkələrdə  xarici  iqtisadi  fəaliyyət  iştirakçıların  tərəfindən  xarici  ticarət 
ə
məliyyatlarının  gömrük  idarələrində  rəsmiləşdirilməsində  istifadə  edilə  bilsin.  Bundan 
başqa belə təsnifatlandırıcı həm də  ayrı-ayrı mallar, mal qrupları və mövqeləri üzrə xarici 
ticarət analızını aparmağa imkan verməli idi. 
Müxtəlif  vaxtlarda  hazırlanmış  beynəlxalq  nomenklaturaların  heç  biri  ayrı-ayrı 
ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların tələblərinə tam cavab verə bilmirdi. 
Müxtəlif  ölkələr  və  təşkilatların  nöqtəyi  nəzərincə  nomenklaturalarının  hər  biri 
üstünlüklərlə  bərabər,  müəyyən  qusurlara  malik  idi.  Beləliklə,  beynəlxalq  ictimayyətin 
qarşısında ticarət sənədlərinin göstəricilərinin səmərəmələşdirilməsi və ahəngdarlaşdırılması 
məsələsi  öz  həllini  tələb  edirdi.  Birləşmış  Millətlər  Təşkilatının  Avropa  İqtisadi 
Komussuyası  (AİK)  Gömrük  Əməkdaşlığı  Şurasına  vahid  beynəlxalq  əmtəə  təsnifat 
sisteminin  yaradılmasınnı  mümkünlüyünü  araşdırmaq  tapşırığı  verdi.  Bu  sistem  Malların 
Təsviri  və  Kodlaşdırılmasının  Ahəngdar  (Harmonik)  sistemi    adını  aldı.  Hazırlanan 
nomenklatura həm gömrük, həm də statistika məqsədləri üçün yararlı olmalı idi.  
Xarici  ticarətin  milli  və  beynəlxalq  göstəricilərinin  müqayisə  edilə  bilinməsi  prinsipi 
sistemin əsas prinsiplərindən biri oldu. 
Ahəngdar  Sistemin  Əmtəə  Nomenklaturası  (ASƏN)  21  bölmədən,  99  qrupdan,  33 
yarımrqup, 1241 mal  mövqeyi, 5019 submövqeyindən ibarətdir. 3 qrupun, o çümlədən 77, 
98,  99-cu  qrupların  gələcək  üçün  ehtiyat  saxlanmasl  nəzərdə  tutulur.  Bununla  belə  bu 
qruplar  müxtəlif  ölkələrin  əmtəə  nomenklaturalarında  spesifik  malların  qeydiyyatı  üçün 

---

216 
 
istifadə  edilə  bilər.  ASƏN-in  21  bölməsi  üzrə  malların  təsnifatının  özəyini  təşkil  edən 
müxtəlif əlamətlərin əsasları aşağıdakılardlr: 
-  mənşə (1,2,5); 
-  funksional  təyinat (4,11,12,17,18,19,20,21) ; 
-  kimyəvi tərkib (3,6,7); 
-  əmtəənin hazırlandığı material (8,9,10,13,14,15). 
ASƏN-də  qruplar  əmələ  gələrkən  malların  emal  ardıcılığı  prinsipi  –  xammaldan 
yarımfabrikat və hazır məhsul alınması – istifadə olunur, malların qruplaşdırılması mövqe və 
submövqe səviyyəsində aparılır. Bir qayda olaraq, mövqe və submövqedən xarici ticarətdə 
geniş  dövriyyəyə  olan  bir  və  ya  bir  neçə  məhsul  növü  seçilir,  qalan  növlər  üçün  isə 
ümumiləşdirilmiş “digərlər” təsnifat qrublaşması nəzərdə tutulur. 
4.Hal-hazırda  Az  R-nın  gömrük  orqanlarında  MDB  ölkələrinin  vahid  əmtəə 
nomenklaturasından  istifadə  edilir.  Bu  sənəd  dövlətlərarası  təsnifatlandırıcı  kimi  MDB 
hökümət başçılarının qərarı ilə 3 noyabr 1995-ci ildə təstiq edilmişdir. MDB XİFƏN dünya 
təcrübəsində  istifadə  edilən  malların  Təsviri  və  Kodlaşdırılması  Ahəngdar  (Harmonik) 
sistemin  əsasında  qurulmuşdur.  Harmonik  sistemin  yaradılmasının  özünəməxsus  tarixi 
vardır. 
Ilk öncə onu qeyd etmək lazımdır ki, Az R-da hal hazırda tətbiq edilən xarici iqtisadi 
fəaliyyətin  əmtəə  nomenklaturası  Ahəngdar  sistem  və  Avropa  Birliyinin  kombinə  edilmiş 
ə
mtəə nomenklaturasının əsasında və onlara uyğun tərtib edilmişdir. 
XİFƏN tətbiq edilən malın işarə kodu 9 rəqəmdən ibarətdir: 1-6-ci rəqəmlər ASN qəbul 
edilmiş kod işarəsinə, 7-8-ci rəqəmlər ABKN koduna uyğun gəlir, 9-cu dərəcə isə ən-ənəvi 
milli  mallara  uyğun  olaraq  tətbiq  edilir.  Hələlik  mal  mövqeləri  daha  dərin 
detallaşdırılmadığından 9-cu rəqəm sıfır qəbul edilir. 
Malların kodunun  düzgün  təyin  edilməsi üçün  MDB  XİFƏN-in  üç tərtib  hissəsindən: 
nomenklatura  hissəsi,  bölmə  və  qruplara  qeydlər,  MDB  XİFƏN-in  əsas  interpritasiya 
qaydalarından istifadə edilməlidir. 

---