Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 45 fəlsəfi-publisistik traktatında şərti-simvolik üslubun imkanlarından bəhrələnərək diqqəti Azərbayjanın Güneyində jərəyan edən siyasi hadisələrə yönəldir, hər bir millət üçün azadlığın qaçılmaz olduğu zərurətini vurğula-yırdı (V. Sultanlı). «Səfa», «Niğam», «Nəşri-maarif», «Cəmiyyəti-xeyriyyə» kimi ədəbi mədəni mühitə təsir edən jəmiyyətlərin rolu, xüsusilə qeyd edilməlidir. Onların köməyi ilə keçirilən yubiley tədbirləri, nəşr olunan kitablar, səhnələşdirilən dram əsərləri ədəbi prosesin inkişafına göstərilən dəyərli köməklər idi. M.Ə.Rəsulzadə «Açıq söz» qəzetinin nəşrinə başlamaqla Azərbayjan mətbuatı tarixində yeni bir yol açdı. Bu qəzet «milli ideologiyanın formalaşdırılmasında, səhifələrində dərj olunan yazılar Azərbayjan ədəbiyyatının, mədəniy-yətinin inkişafında «böyük təkan» kimi dəyərləndirilir. Ölkədə (1918-1920) baş verən ijtimai-siyasi hadisələr, inqilabi hərəkatın geniş vüsət alması, Azərbayjan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması xalqımızın həyatında misilsiz rol oynadı. Qısa bir müddət yaşasa da, Azərbayjanın ilk müstəqil dövləti kimi böyük çətinliklərlə qurulan bir dövlət idi və bu yolda Azərbayjan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin, ziyalılarının xüsusi fəallığı nəzərə alınmalıdır. 1918-1920-ji illər «millətimizin həyatında xüsusi bir mərhələ oldu. Onun gələjək inkişafına jiddi təsir göstərdi. Bu dövrdə xalqımız yüz ildən artıq sürən köləlik zənjirindən xilas oldu, müstəqil həyata qədəm qoydu, yalnız ijtimai-siyasi sferalarda deyil, ədəbi- mədəni sahələrdə də köklü dəyişikliklərin gerçəkləş-dirilməsi üçün zəmin yarandı. Türk dili dövlət dili elan olundu, milli mətbuatın nəşr imkanları genişləndi, ijtimai ideallarla zəngin bir ədəbiyyat yaranmağa başladı». Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 46 Azərbayjanda 1919–ju ildə Bakı Dövlət Universiteti fəaliyyətə başladı. Bununla belə, «Azərbayjan Dövlət Teat-rı», «Teatr xadimləri jəmiyyəti», «Müsəlman Mühərrir və Ədiblər Cəmiyyəti», «Yaşıl qələm» ədəbi birliyi yarandı, fəaliyyətə başladı. Milli mətbuat bu illərdə öz inkişafında uğurlar qazandı: Belə ki, bu dövrdə «Azərbayjan» (rusja, türkjə), «Azərbayjan hökumətinin əxbarı», «İstiqlal», «Al bayraq», «Bəsirət», «İttihad», «Gələjək», «Şeypur», «Doğru yol», «El», «Əfkari- nəfisə», «Xalq sözü», «Hürriyyət», «Zəhmət sədası», «Məşəl» və s. qəzet və dərgilər çap olunmuşdur. 1919-ju ildə Azərbayjanda 92 adda qəzet və dərgi nəşr olunmuşdu ki, bunlardan qırx ikisi türkjə, qırx dördü rusja, altısı isə digər dillərdə yayımlandığı məlumdur. 1918-1920-ji illərdə Məhəmməd Hadi, Hüseyn Cavid, Abdulla Şaiq, Cəfər Cabbarlı, Əhməd Cavad, Ümgülsüm Sadıqzadə, Əli Yusif poeziya sahəsində uğurlar qazandılar. Məhəmməd Hadi «Əsgərlərimizə, könüllülərimizə», «Məfxu- reyi-aliyəmiz», «Şühədayi-hürriyyətimizin əhvalinə ithaf» kimi şeirlərində əldə edilən milli azadlığın qorunub saxlan-ması uğrunda millətini mübarizəyə səsləyir. «Şühədayi- hürriyyətimizin əhvalinə ithaf» şeirlərində 1918-ji ildə er-məni daşnaqlarının törətdikləri qanlı jinayətlər, erməni- müsəlman fajiəsi, tökülən günahsız qanlardan sarsılmış şair bu yolda şəhid olanlarımıza ağlayır: Sizin məzarınız iştə qülubi-millətdir, Bu sözlərim ürəyimdən gələn həqiqətdir. Sizi unutmayajaq şanlı millətim əsla, Əmin olun buna, ey ziynəti-jahani fəna. Sizinlə buldu bu millət həyati -püriqbal. Sizinlə buldu bu millət şərəfli istiqlal. Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 47 «Əsgərlərimizə, könüllülərimizə» şeirində müstəqillik uğrunda mübarizədə igid vətən oğullarına üz tutur, onları və- tənpərvər olmağa, torpağı, milləti, dövləti qorumağa çağı-rır: Bil ki, vətənin sevgili bir madəri-jandır, Vermə bunu düşmən əlinə, rəhm et, amandır, Hürriyyətimiz hürri-füsunsazi- jahandır. Bax bir, nə gözəldir, nejə jandır, nə javandır, Biz verməriz əldən bunu, düşmənlərə qandır! M. Hadinin bu sətirlərində M.Ə.Rəsulzadənin «Ah, Azərbayjan! Biz sənin haqqını tələb etmək deyil, yalnız adını söyləmək üçün... nə qədər töhmətlərə məruz qaldıq...» kəl- mələrində yaşayan bir ruh, amal, ideya var. M. Hadi bol- şeviklərin hakimiyyətə gəlməsinə, Xalq Cümhuriyyətinin sü- qutuna dözməyərək Gənjə üsyanında yaxından iştirak etmiş, bu amal, məqsədə xidmət etmiş, bu yolda həlak olmuş-dur. Türkçülük, turançı ideyaları ilə köklənmiş Abdulla Şaiqin yaradıjılığında Xalq Cümhuriyyətinə bəslənən hörmət və ehtiram əsasdır. «Yeni Ay doğarkən», «Marş», «Vətənin yanıq səsi», «Arazdan Turana» şeirlərində vətəndaş şairin qəlbinin səsi duyulur. Bu şeirlərdə azad, müstəqil dövlətə, Xalq Cümhuriyyətinə sevgi yaşayır. Milləti, xalqı haqsızlığı yıxmağa, «Turanda gün doğunja» zülmətlə çar-pışmağa, irəlidə mübarizə yolu ilə qazanılajaq qələbələrə, orada doğajaq Günəşə-yeni dövlətə, dövlətin qurduğu gö-zəl, xoşbəxt, firavan, jənnət kimi həyata səsləmə var. Haydı, yola çıxalım, haqsızlığı yıxalım, Turanda gün doğunja, çarpışalım. Arş iləri, iləridə jənnət kimi çəmən var. Günəş orda hər doğar, səadət orda parlar. Türk firqəsi Müsavat, Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 48 Açalım quş tək qanad. Sarılıb hürriyyətə, Bulalım şanlı həyat. Milli ədəbiyyat tarixində «istiqlal şairi» kimi tanınan Əhməd Cavadın «Türk ordusuna», «Şəhidlərə», «Azərbayjan bayrağına», «Elin bayrağı», «İngilis», «İstanbul», «Bakı deyir ki» və s. şeirlərində ölkədə milli azadlıq uğrunda gedən mübarizələr tərənnüm olunur, bu yolda janını qurban verənlərə hörmət və ehtiram göstərilir. Bu şeirlərdə «Bir kərə yüksələn» və bir daha enməyən, onu endirməyə çalışanlara qarşı xalqın apardığı mübarizə əsasdır, bu mübarizədə «müvəqqəti məğlubiyyət» olsa da, beşiyində boğulmuş müs-təqil Azərbayjan dövlətinin bayrağının 70 ildən sonra yenə başımız üstündə dalğalanması həqiqəti yaşayır, xalqın mü-barizə dolu həyatında qanı, janı bahasına əldə etdiyi müs-təqilliyə yenidən qovuşması, milli duyğular güjlüdür, bu gün də şairin «Azərbayjan bayrağına» şeirində milli qürur, bayrağımızın milli dövlətçiliyimizin atributlarından biri ki-mi öyülməsi, hər zaman özünü qoruyub saxlayan müasirlik hissi-qan bahasına əldə edilmiş dövlətə, onun bayrağına hörmət və ehtiramdan yoğrulmuş misralar yaddaşlara həkk olunub: Türküstan yelləri öpüb alnını, Söylüyor dərdini sana, bayrağım! Üç rəngin əksini Quzğun dənizdən, Ərmağan yollasın yara, bayrağım! Əhməd Cavad yaradıjılığında ölkəni yenidən işğal edən rus imperiyasına nifrət hissi var. «Göygöl» şeirinin ideya məzmununda azadlıq göynərtisi, müstəqillik arzusu, milli istiqlal yanğısı ilə yanaşı üsyankar bir qəlbin səsi duyulur. Türkçülük, turançılıq ideyalarına gənj yaşlarından bö-yük səmimi rəğbəti olan Cəfər Cabbarlı milli hərəkatın ge- Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|