Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 45 Bax bir, nə gözəldir, necə candır, nə cavandır, Biz verməriz əldən bunu, düşmənlərə qandır! M. Hadinin bu sətirlərində M.Ə.Rəsulzadənin «Ah, Azərbaycan! Biz sənin haqqını tələb etmək deyil, yalnız adını söyləmək üçün... nə qədər töhmətlərə məruz qaldıq...» kəl- mələrində yaşayan bir ruh, amal, ideya var. M. Hadi bol- şeviklərin hakimiyyətə gəlməsinə, Xalq Cümhuriyyətinin sü- qutuna dözməyərək Gəncə üsyanında yaxından iştirak etmiş, bu amal, məqsədə xidmət etmiş, bu yolda həlak olmuşdur. Türkçülük, turançı ideyaları ilə köklənmiş Abdulla Şaiqin yaradıcılığında Xalq Cümhuriyyətinə bəslənən hörmət və ehtiram əsasdır. «Yeni Ay doğarkən», «Marş», «Vətənin yanıq səsi», «Arazdan Turana» şeirlərində vətəndaş şairin qəlbinin səsi duyulur. Bu şeirlərdə azad, müstəqil dövlətə, Xalq Cümhuriyyətinə sevgi yaşayır. Milləti, xalqı haqsızlığı yıxmağa, «Turanda gün doğunca» zülmətlə çarpışmağa, irəlidə mübarizə yolu ilə qazanılacaq qələbələrə, orada doğacaq Günəşə – yeni dövlətə, dövlətin qurduğu gözəl, xoşbəxt, firavan, cənnət kimi həyata səsləmə var. Haydı, yola çıxalım, haqsızlığı yıxalım, Turanda gün doğunca, çarpışalım. Arş iləri, iləridə cənnət kimi çəmən var. Günəş orda hər doğar, səadət orda parlar. Türk firqəsi Müsavat, Açalım quş tək qanad. Sarılıb hürriyyətə, Bulalım şanlı həyat. Milli ədəbiyyat tarixində «istiqlal şairi» kimi tanınan Əhməd Cavadın «Türk ordusuna», «Şəhidlərə», «Azərbaycan bayrağına», «Elin bayrağı», «İngilis», «İstanbul», «Bakı deyir Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 46 ki» və s. şeirlərində ölkədə milli azadlıq uğrunda gedən mübarizələr tərənnüm olunur, bu yolda canını qurban verənlərə hörmət və ehtiram göstərilir. Bu şeirlərdə «Bir kərə yüksələn» və bir daha enməyən, onu endirməyə çalışanlara qarşı xalqın apardığı mübarizə əsasdır, bu mübarizədə «müvəqqəti məğlubiyyət» olsa da, beşiyində boğulmuş müstəqil Azərbaycan dövlətinin bayrağının 70 ildən sonra yenə başımız üstündə dalğalanması həqiqəti yaşayır, xalqın mübarizə dolu həyatında qanı, canı bahasına əldə etdiyi müstəqilliyə yenidən qovuşması, milli duyğular güclüdür, bu gün də şairin «Azərbaycan bayrağına» şeirində milli qürur, bayrağımızın milli dövlətçiliyimizin atributlarından biri kimi öyülməsi, hər zaman özünü qoruyub saxlayan müasirlik hissi – qan bahasına əldə edilmiş dövlətə, onun bayrağına hörmət və ehtiramdan yoğrulmuş misralar yaddaşlara həkk olunub: Türküstan yelləri öpüb alnını, Söylüyor dərdini sana, bayrağım! Üç rəngin əksini Quzğun dənizdən, Ərmağan yollasın yara, bayrağım! Əhməd Cavad yaradıcılığında ölkəni yenidən işğal edən rus imperiyasına nifrət hissi var. «Göygöl» şeirinin ideya məzmununda azadlıq göynərtisi, müstəqillik arzusu, milli istiqlal yanğısı ilə yanaşı üsyankar bir qəlbin səsi duyulur. Türkçülük, turançılıq ideyalarına gənc yaşlarından böyük səmimi rəğbəti olan Cəfər Cabbarlı milli hərəkatın genişləndiyi ilk illərdə «Trablis müharibəsi» və «Ədirnə fəthi» pyeslərini yazdı və bu əsərlər Türkiyədə baş verən inqilabi-tarixi hadisələri, türk xalqının öz suverenliyi, ərazisini qoruyub saxlamaq uğrunda mübarizəsini əks etdirirdi. Milli hökumətin yarandığı illərdə parlamentdə stenoqraf işləyən C. Cabbarlı dramaturgiya, eləcə də lirik yaradıcılığını Sənət, sənətkar və zaman 47 davam etdirir, milli dövlətçiliyi, vətənin, torpağın gözəlliyini tərənnüm edir. İlk şeirlərində-«Azərbaycan bayrağına», «Sevdiyim», «Sevimli ölkəm», «Salam» və s. şeirlərində Xalq Cümhuriyyətinin şirin dadını duyan, bu dövlətin məhəbbətini qəlbində yaşadan vətənpərvər qəlbin səsi duyulur. Bayrağımız, türkçülük, turançılıq məfkurəsi ön planda verilir. Şairin «Azərbaycan bayrağına» şeiri şairin «azadlıq və istiqlal» sevgisini oricinal formada əks etdirən əsərlərdən» biri kimi yüksək qiymətləndirilir. «Azərbaycan bayrağına» şeirində üçrəngli Azərbay-can bayrağının rəmzlərini bədii şəkildə verir: Bu göy boya Göy Moğoldan qalmış bir türk nişanı, Bir türk oğlu olmalı! Yaşıl boya İslamlığın sarsılmayan imanı, Ürəklərə dolmalı! Şu al boya azadlığın, təcəddüdün fərmanı, Mədəniyyət bulmalı! Səkkiz uclu şu yıldız da səkkiz hərfi od yurdu, Əsarətin gecəsindən fürsət bulmuş quş kibi Səhərlərə uçmuşdur. «Sevdiyim» şeirində də şair üçrəngli bayrağa, vətənə mü- qəddəs hisslərlə yanaşır, bu bayraqda türkçülük, turançılıq ideyalarını ümumiləşdirir. Ölkədə milli hökumətin süqut etməsiylə, Xalq Cümhuriy- yətinin qurucuları, ədəbiyyata gələn gənc istedadlı qələm sahibləri mənəvi cəhətdən yaralanmışdılar. Bu zərbənin ağr- ılarını çəkirdilər və C.Cabbarlı da onlardan biri idi. «Aydın», «Oqtay Eloğlu» kimi əsərlərində milli kədərin motivləri vardır. Qorxmaz, mübariz C. Cabbarlı 1920-ci il aprelin 27-də hakimiyyətin süqutu haqqında qərar qəbul edilən axşamı bu milli hərəkatın bir çox cavan fəalları ilə Məmməd Əmin Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 48 Rəsulzadənin evinə yığışırlar. «Gənc müsavatçılar» hərəkatı yaranır. Bu gizli təşkilatın sədri Mirzə Bala Məmmədzadə, baş katib Cəfər Cabbarlı oldu. Təşkilatın bir sıra yığıncaqları Cəfər Cabbarlının bağında keçirilir, bolşevizmə qarşı mübarizə aparan özəklər yaradılır, «İstiqlal» qəzeti dərc edilirdi. 1923-cü ildə təşkilatın üzvləri, o cümlədən C. Cabbarlı da bolşevik hökuməti tərəfindən həbs edilsə də, avqustun ortalarında müxtəlif şərtlər əsasında azadlığa buraxıldı. Onun yaradıcılığını ətraflı tədqiq edən alimlər bu qənaətdədirlər ki, «Cəfər Cabbarlı heç bir zaman bolşevik ideyalarını qəbul etməmiş və sovet quruculuğunun kor-koranə təbliğatçısı olmamışdır. Onun bu recimlə birbaşa həmfikirliyini göstərən heç bir yazısı yoxdur. Lakin müəyyən mənada aydın və oqtayların prototipi olan C. Cabbarlının bir xüsusiyyəti vardı: doğma xalqa bağlı olan ədib üçün idealsız, qayəsiz, Azərbaycanın sabahına inamsız yaşamaq qeyri-mümkün idi. Belə qayələri Cəfər Cabbarlı qismən 20-ci illərdə bolşeviklərin xüsusi ardıcıllıqla həyata keçirdikləri mədəni inqilabda tapdı. Bu inqilab Azərbaycan xalqını Avropa mədəniyyəti yoluna yönəldirdi və məhz bu cəhət Cəfər Cabbarlının xalqımızın gələcəyi barədə arzularına uyğun idi. Ona görə də bu prosesdə iştirak edən C. Cabbarlını mənəvi iflasdan və əzablardan xilas etdi». Xalq Cümhuriyyətinin köməyini, dövlətin qayğısını üzərində hiss edən, onun dəstəyi ilə xaricdə təhsil alan, elmə, biliyə yiyələnən Əli Yusifin «Azərbaycanlıya», «Bayraq», «İdeal», «Bir türk yanqısı deyir ki», «Qarabağ xainlərinə» və s. şeirlərində xalq, millət, vətən sevgisi əsasdır. «Əli Yusifin şeirlərini səciyyələndirən başlıca keyfiyyət onların canlı hiss və təəssüratlardan qaynaqlanması yüksək mübarizlik əhval- ruhiyyəsinin məhsulu olmasıdır. Bu cəhət bir tərəfdən şairin fitri poetik keyfiyyətlərinin göstəricisi kimi özünü büruzə Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|