Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Getdi ixtiyarım, qaynam formulu bu mahnının mərasimi mənbəyini qabardır... 6. Mətndə bədii təsvir və ifadə vasitələrinin sadə semantikası da mahnının mərasimi mənşəyini üzə çıxarır ( 28s.26) 7. Naxçıvan folkloruna aid «Qayna, samavarım, qayna» xalq mahnısının melopoetik strukturunun təhlili göstərdi ki, o, məzmun və formaca, eyni zamanda semantik xüsusiyyətlərinə görə zəngin milli dəyərlərə söykənir. Lirik mahnı janrına mənsub olan bu xalq mahnısı sevgi motivi əsasmdadır. Naxçıvanın folklor mühitinin xalq mahnı janrmda müasir mahnı yaradıcılığı formasına xas, yəni nəqərat- kuplet formasında olan mahnılara da rast gəlmək olur. Bu janrın struktur forma quruluşu onun yaxın keçmişlə, yəni XIX əsrin ikinci yarısı və sonu ilə bağlı olmasını təsdiq edir, C.Cəlilovun toplamış olduğu «Oyanmır yatmış, oyanmır» xalq mahnısının poetik-semantik strukturu lirik-məhəbbət janrına məxsusdur. Mahnının mövzu arealı şikayət xarakterlidir. Poetik təcəssümün əsas məzmunu nəqarətdə fikirdə öz həllini tapmışdır. Bütün təlatümə, giley- giizara baxmayaraq «Oyanmır yatmış, oyanmır, qəm günə batmış oyanmır» fikri mahnının semantikasını təşkil edir. Mahnının mətn strukturunda kupletlər aaa forması əsasında yazılmışdır. Beş kupletli mahnıdan nümunə olaraq bir bəndi göstəririk: Baxçalar qara boyandı, Tütünüm ərşə dayandı, Hamı yatanlar oyandı, Oyanmır yatmış, oyanmır, Qəm günə batmış oyanmır. (10, s.298). Xalq mahnısının mətninin belə strukturda olması həmqafiyənin intonasiyasının lirik planda olmasını şərt ləndirir. Nəqəratın sözləri isə öz intonasiyalarına görə şikayət formasında, əfsusluqla deyilmiş fikri ifadə edir. Təhlil etdiyimiz xalq mahnısının poetik-semantik strukturu onun lirik-məhəbbət janrına məxsus olmasını bir daha təsdiq edir. Naxçıvanın lirik-məhəbbət xalq mahnı janrına məx sus mahnılarından biri də «Qalanın dibində» xalq mah nısıdır. Bu mahnı da, melopoetik strukturuna görə qədim mahnılar silsiləsinə aiddir. Mahnının mətn strukturu aaabb forması şəklində yazılmışdır. Mahnı kuplet və nəqarət formasındadır. Mətnin ilk iki misrası, yəni aa formasında yazılmış mətn onun kupletini, sonrakı üç abb misraları isə nəqəratı göstərir. Mahnının mətn strukturu aşağıdakı şəkildədir: Qalanm dibində yıxıldım yatdım, Aynalı tüfəngi doldurdum atdım. Atlandım, atlıya yüyürdüm çatdım, Atma qaş, çatma qaş, mən yaralıyam, Avçıdan qurtulmuş dağ maralıyam. (10, s.87). Mahnının melostrukturuna görə nəqarətin sözləri iki dəfə təkrar olunur. Birinci halda birinci iki misra oxunur, ikinci halda isə sonuncu iki misra ifa edilir. Bu qədim xalq mahnısı təkcə Naxçıvanda deyil, qonşu ölkələrin mədə niyyətində də geniş yayılmış xalq mahnılarmdandır. Bu mahnının sədalarını İrandan, Türkiyədən ifaçıların ifasından tez-tez eşitmək olar. Naxçıvanın folklor mühitində elə mahnılar, folklor nümunələri də vardır ki, onlar öz melosemantik, poetik xüsusiyyətlərini bütün bölgələrdə olduğu kimi saxlamışdır. Onların bəziləri hətta yaxın qonşu ölkələrin folklor mühi tində də geniş yayılmışdır. Belə musiqi folkloru nümunəsi kimi «Apardı sellər Saranı» xalq mahnısını göstərə bilərik. Bu xalq mahnısı Naxçıvan bölgəsinə məxsus olsa da onun yayılma və geniş inkişaf arealı göstərir ki, mahnının poetik- semantik mahiyyəti Cənubi Azərbaycanın, İğdırm, Qarsın əhalisi arasında da sevilir və özünü daha geniş formalarda, janrlarda göstərir. Məsələn, cənubi Azərbaycan folkloru örnəklərinə diqqət yetirsək bu havanın mətninin məzmunu və mövcud rəvayət əsasında böyük bədii filmin ssenarisi yazılmış və ekranlaşdırılmışdır. Maraqlısı da budur ki, filmin əsas ana xəttini adını çəkdiyimiz xalq mahnısının melopoetikası, onun məzmunu təşkil edir. Folklor dünya mızdan qopub gələn bir xalq mahnısının geniş əhali kütləsi arasında, onun sosial-mədəni həyatında bu qədər dərin iz qoyması onu sübut edir ki, folklor örnəkləri xalqımızın yaddaşında, təfəkküründə qorunaraq onun milli dəyər lərini yeni, müasir mədəni institutların dili ilə bütün ч bəşəriyyətə çatdırılmasında bir meyardır. Bir xalq mah nısının folklorlaşma prosesindən, süzgəcindən keçərək, başqa bir janrın (kino) əsas mövzusuna çevrilməsi Naxçıvan folklor dünyasının zənginliyindən danışır. «Apardı sellər Saranı» xalq mahnısı folklor mühi tində «Apardı sellər Saramı» və «Arpaçay gözəli» adları ilə də tanmır. Cənubi Azərbaycan folklorunda bu xalq mahnısı artıq rəvayətə çevrilmiş və mövzunun geniş əhatə olun masında bədii personajların sayı artırılmışdır. Naxçıvan folklor mühitində «Arpaçay gözəli» adı ilə «Naxçıvan folkloru» kitabına rəvayət şəklində daxil olmuş bu havanın məzmununda əsasən üç bədii obraz; on beş yaşlı Sara, onun xalası oğlu Xançoban və cilovdar Mahmud iştirak edir. Hadisələrin və rəvayətin bədii-dramaturji inkişafında üç bədii obrazdan istifadə olunmuşdur (10, s.300). Cənubi Azərbaycan folklorunda bu rəvayət öz inkişafını geniş planda, bir növ dastan yaradıcılığına xas formada tapmışdır. Onun kino ssenarisi şəklində verilmiş bədii personajları, kütləvi xalq səhnələrində iştirak edən obrazlar olduqca geniş şəkildədir. Filmdə gənc Saranın anası, atası, onun xalası, xalası əri, onların oğlu Xançoban, onun əhatəsində olan el-obanm gəncləri, qohum-əqraba, həmçinin həmin ərazinin xanı, onun saray əyanları, təlxəkləri və cilovdar Mahmud bədii obrazları vardır. Ssenaridə cilovdar Mahmudun Saranı aldadıb qaçırmaq istəyi xanm əmri ilə həyata keçirilmişdir. Xana ərə get məmək üçün Sara özünü arpa çayına atır. Bu hadisə son radan aşıqlarm rəva 3 ^ət və dastan formasında qələmə alıb Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|