Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
olduğu üçün ladın intonasiyaları daha parlaq, şən şəkildə özünü göstərir. Septima (lya diyez-soi) intervalı hüdu dunda olan nəğmənin xarakterik xüsusiyyətlərindən irəli gələn cəhətlərə görə intonasiyalar tez-tez dəyişir və ayrı- ayrı tonların, istinad pərdələrinin oxunması ilə tonal effekt ləri yaradır. Nəğmənin birinci xanəsindən 6-cı xanəsinə kimi «fa diyez» və «mi» tonlarının intonasiyaları funksional baxımdan özünü daha çox göstərirsə, 7-8-ci xanələrdə «do diyez» və «si» tonları daha qətiyyətli səslənir. «Qodu- qodu» nəğməsinin aşağıdakı not misalında lad quruluşu verilmişdir: Not misalından göründüyü kimi nəğmənin lad quruluşunda «mi» əsas ton, «si», «do diyez», «fa diyez» səsləri isə istinad pərdələridir. İstinad pərdələrinin və mayə pərdəsinin oxunmasından görünür ki, «Qodu-qodu» nəğməsi «Rast» muğamının lad-intonasiyalarım ifadə edir. İntonasiyaların əzəmətli, inamlı şəkildə səslənməsi də «Rast» muğamının xarakterik xüsusiyyətlərindən irəli gəlir. Bu havanın metrik ölçüsü ənənəvi 6/8-ə əsaslanır. Nəğmənin melodik dilinin formayaradıcı amillərində xanədaxili strukturda müxtəlif ritmik formullardan istifadə olunması havanın mətnindən irəli gəlir. Aşağıdakı ritmik formullar şeirin heca quruluşunun ifa xüsusiyyətlərinin ölçüsünü verir: Not nümunəsindən aydın görünür ki, şeirin mət nində hecaların strukturları qafiyə şəklində yox, əksinə bir- birindən fərqlidir. Ona görə də nəğmənin melodiyasının arxitektonikasımn formayaradıcı quruluşunda xanədaxili ritmik formullar müxtəlif şəkillərdə özünü göstərir. «Qodu-qodu» nəğməsində də şeirin mətn quruluşu nəğmənin melodikliyinə öz təsirini göstərmişdir. Şeirdə hecaların quruluş sxemində misraların ritmoformulları nizamlı, ritmik dairə çərçivəsində olmadığı üçün bu amil melodiyanın formayaradıcı xüsusiyyətlərində də özünü göstərmişdir. Melodiyanın 6/8 metrik ölçüdə formalaşması onun inamlı, təntənə xarakterli olmasına şərait yaratmışdır. Bu nəğməni sadə iki hissəli forma kimi təhlil etmək olar. Qeyri-kvadrat periodda olan birinci hissənin əsas musiqi fikri hər biri 3 xanədən təşkil olunmuş iki musiqi cümləsindən, yəni 6 xanədən (1-6-cı xanələr) ibarətdir. ш ikinci hissə də iki cümlədən (5+8) ibarət qeyri-kvadrat perioddur. Sonrakı inkişaf prosesində əsas musiqi fikrinin ayrı-ayrı elementləri kiçik motiv və submotivlərlə əlaqə ləndirilməklə yeni musiqi cümlələri formalaşdırılmışdır. Havanın not nümunəsində 7-8-ci xanələrdə verilən motiv amfibraxik motivin elementlərindən tərtib olunmuşdur. Bu motivin ardınca 9-10-11-ci xanələr əsas musiqi fikrinin 5-6- cı xanələrinin elementləri əsasmda formalaşdırılmışdır. i «Qodu-qodu»nun 12-ci, 16-cı xanəsi yambik motivin elementləri əsasında formalaşmışdırsa, 13-cü, 17-ci, 18-ci xanələrin özək melostrukturu amfibraxik motivin forma strukturu əsasında yaranmışdır. Mahnının sonuncu, 19-cu xanəsi, musiqi fikrinin sonuncu 6-cı xanəsinin motivinin yambik forma quruluşuna uyğun şəkildə verilməsi ilə tamamlanır. Mərasim nəğmələri arasında «Xanbəzəmə» məra simində oxunan nəğmə özünün intonasiya xüsusiyyətlərinə görə başqa havalardan seçilir. Mərasimdə pəhləvanların güləş səhnəsi üçün nəzərdə tutulan bu nəğmənin intona siyaları mərdlik, qəhrəmanlıq, əzmkarlıq intonasiyaları ilə zəngindir. Sonrakı melodik strukturda verilən ritmik konfiqurasiyalar birinci xanənin məntiqi inkişafını davam etdirir. Nəğmənin 7-ci xanəsindən başlayaraq verilən melo dik quruluş mübarizlik, əzmkarlıq bir qədər də möhtəşəm xarakter alır. Bu xarakter özünü 27-33-cü xanələrdə verilmiş «re» intonasiyalarının reçitativli, səkkizlik şəklində işlədilməsində daha çox göstərir. Nəğmənin lad quruluşu xalis kvarta (do diyez-fa diyez) intervalı hüdudundadır. Nəğmə «Rast» muğamının lad strukturuna əsaslanır və bu muğamın gümrah into nasiyaları əsasında formalaşmışdır: Nəğmənin not nümunəsinə diqqət yetirsək görərik ki, «re» mayə səsi, «mi» isə istinad pərdəsidir. Burada intonasiyaların formayaradıcı xüsusiyyətlərində əsasən «re» mayə səsi daha çox özünü göstərir və nəğmənin arxitektonik bünövrəsini yaradır. Nəğmənin 1-ci, 2-ci, 6-cı, 7-ci, 8-ci, 11-ci, 12-ci xanələrində verilmiş ritmik formullar 2/4 metrik ölçüyə əsaslanaraq mərdlik intonasiyalarını vəsf edir. Nəğmənin sonrakı melodik inkişafında metrik ölçü 3/4 ölçüdə verilir və 15-ci xanədəki xanədaxili ritmik formullar isə həmin qəhrəmanlıq intonasiyalarmı bir qədər də dərinləşdirir: Not misalında verilmiş ritmik formullar nəğmənin qəhrəmanlıq xarakterinin formalaşmasında xüsusi rol oyna mışdır. Bu fakt göstərir ki, ritm formullarının nəğmənin emosional cəhətdən formalaşmasında böyük rolu var. Havanın melodiyasının mübariz, ruh yüksəldən səpkidə olması birinci xanənin ritm-intonasiyalarmdan meydana çıxmışdır. Melodiyanın belə əhval-ruhiyyəli olmasında 2/4, 3/4 metrik ölçülərin və onların ritm- intonasiyalarmm xüsusi rolu var. Bu təsir dairəsinin formalaşmasında 1-2-ci, 7-8-ci, 15-16-cı xanələrin musiqi epizodlarının rolu da qeyd olunmalıdır. İdmanı vəsf edən mahnılara xas cəhət kimi ifaya say rəqəmləri əvəzinə «Haqqış, haqqış, bərk yapış. Əldən çıxdı topuqdan yapış» sözlərinin (25-32-ci xanələr) salınması melostrukturda Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|