Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Sayaçı mahnısı»
Bir musiqi cümləsi əsasında formalaşan bu nəğmə nin melodiyasının yaranmasında 6/8, 8/8, 10/8 metrik ölçülərin xüsusi rolu olmuşdur. Formaca sadə quruluşlu melodiyanın formalaşmasında şeirin heca quruluşunun xüsusi rolu olmuşdur. Melodiyanın formayaradıcı struk turunda metroritmik quruluş bütün hallarda eyni olaraq qalsa da 8/8, 10/8 metrik ölçülü xanələrdə notlarm sayı 4- dən 5-ə qədər artırılmışdır. Melodiyanın arxitektonikasınm qurulmasında musiqi tonları reçitativli formada işlədilmiş və sekvent yolu ilə yaxın tonlara hərəkət etdirilmişdir. Bu da melodiyanın intonasiyalarının mülayim, müraciət, dilək xarakterli olmasını təmin etmişdir. Formaca 7 xanədən, bir musiqi cümləsindən ibarət olan bu havanın ifası yalnız folklor musiqi nümunəsi üçün xarakterikdir. Burada dəyişkən ölçü özünü göstərir. «Xırman nəğməsi II» əvvəlki xırman nəğməsinin məntiqi davamı kimi səslənir. Hər iki nəğmədə yelin, küləyin çağrılması əsas motivdir. Burada mətnin quruluşu 7-lik olduğu üçün nəğmənin metroritmik strukturu eyni rit mik formulla ifadə olunmuşdur. Lad-intonasiya qurulu şuna görə əvvəlki «Xırman nəğməsi» ilə eyni olan bu hava da «Rast» muğamının «Şikəsteyi-fars» şöbəsi əsasındadır. Lad-intonasiyanm və melodik strukturun eyni formada olması hər iki nəğmənin eyni mühitdə, eyni xırmançılar tərəfindən yaradılmasını göstərir. Bu nəğmənin diapazonu kiçik tersiya (fa diyez-lya) həcmindədir. Diapazonun bu şəkildə olması nəğmənin qədim havalar silsiləsindən olma sım sübut edir. Aşağıdakı not misalında təhlil etdiyimiz havanın lad-intonasiya quruluşunu görə bilərik: Not misalından göründüyü kimi «fa diyez» tonika səsi, «lya» isə istinad pərdəsidir. Nəğmənin intonasiya quruluşu klassik nəğmələrin forma xüsusiyyətləri əsasında yaradılmışdır. Birinci iki xanədə «lya» istinad pərdəsi əsas funksional əhəmiyyət daşıyıb «lya» səsində birinci musiqi fikri tamamlanırsa, üçüncü və dördüncü xanələrdə «lya» istinad pərdəsi ilə yanaşı «fa diyez» mayə səsi də özünü göstərir. Belə təqdirdə intonasiyalar «lya» səsindən «fa diyez» səsinə doğru hərəkət edib mayə səsində bitir. «Xırman nəğməsi II»nin lad-intonasiya təhlili sübut edir ki, bu nəğmə qədim ənənəyə malik havalardandır. Onun sadə formada olması bu nəğmənin əmək prosesində yaranmasını bir daha ortaya çıxarmış olur. Bu hava da 6/8 metrik ölçüyə əsaslanır. Nəğmənin misraları heca quruluşuna görə eyni şəkildə bölündüyü üçün nəğmənin melodik dilinin ritmik şəkli birinci iki xanənin ritmik formulları əsasında yaranmışdır. Bu ritmik struktur aşağıdakı formadadır. Not nümunəsində verilən ritmik formullar bütün nəğmənin ritm-intonasiya xüsusiyyətlərini formalaşdırmış və nəğməyə mülayimlik xarakteri aşılamışdır. «Xırman nəğməsi II» mahnısında yuxarıda qeyd etdiyimiz cəhətlər, xarakterik xüsusiyyətlər özünü olduğu kimi göstərmişdir. Əvvəlki nəğmədən fərqli olaraq burada şeirin misralarının 7 hecalı olmasıdır ki, bu da melodiyanın formayaradıcı xüsusiyyətlərinin eyni ritmik şəkildə ifasına geniş imkan açmışdır. Kvadrat period formasında olan musiqi materialı əsasən 4 xanədən ibarətdir. Melodiyanın fakturasmda mövcud olan sonrakı xanələr ilkin 4 xanənin 3 dəfə təkrarıdır. Forma baxımından sadə quruluşda olan bu hava faktiki olaraq bir musiqi cümləsindən təşkil olunmuşdur. «Sayaçı mahnısı» kənd mühiti ilə əlaqədar yaranmış qədim nəğmələrdəndir. Onun lad-intonasiya quruluşunu təhlil etməzdən qabaq bu nəğmənin mətninin strukturdan asılı olaraq iki hissədən ibarət olmasını nəzərə almaq lazımdır. Nəğmənin birinci hissəsi 4/4 metrik ölçü əsasında yarandığı üçün intonasiyaların inkişafı ardıcıl olaraq yüksələn xətt üzrə inkişaf edib «fa diyez» səsindən «si» səsinə qədər hərəkət edir. İntonasiyaların səkkizlik notlar vasitəsilə verilməsi metrik ölçünün strukturundan irəli gəlir və mətnin heca quruluşundan asılıdır. «Sayaçı mahnısı»nm ikinci hissəsinin tempi «Alleqretto», metrik quruluşu isə 6/8 ölçüdədir. Burada verilmiş intonasiyalar faktiki olaraq birinci hissə ilə eynilik təşkil edir. Fərq, sadəcə metrik ölçüdə olduğu üçün ikinci i < ; t \ hissənin intonasiyaları daha oynaq xarakterdədir, ikinci hissəyə birinci hissənin variantı kimi də baxmaq olar. «Fa diyez» minor tonallığmda oian bu mahnı «Şur» ladı əsasındadır. Aşağıdakı not misalında lad-quruluşuna diqqət yetirək: _ ЈГ ------------ ------ Г 2 ----- Ö---- iu g z r - * ----- ^ Not misalından göründüyü kimi «fa diyez» səsi mayə, «si» səsi isə istinad pərdəsi kimi özünü göstərir. Bu iki pərdə «Şur»un lad quruluşuna daxil olub eyni şəkildə funksional əhəmiyyət daşıyır. «Sayaçı mahnısı»nin təhlili göstərir ki, havanın intonasiya quruluşu şeirin mətninin quruluşundan asılı ola raq müxtəlif templərdə özünü göstərmişdir. Eyni melodik quruluşa malik intonasiyaların müxtəlif templərdə səslən dirilməsi milli musiqi ənənəsindən irəli gəlir. Yallıların, mahnı-rəqslərin, dini mövzuya həsr olunmuş meyxanaların oxunuşunda eyni melodiyanın başqa-başqa ritmlərdə səslənməsi ilə rastlaşırıq. Nəğmənin sözləri iki müxtəlif heca quruluşlu misralardan ibarət olduğu üçün bu nəğmə faktiki olaraq ifada iki hissəli formada eşidilir. Yəni birinci hissə 4/4 metrik ölçüdə olub «Andante tempində səslənir, ikinci hissə isə 6/8 metrik ölçüdə olaraq daha tez, «Alleqretto» tempində ifa olunur. Müxtəlif metrik ölçülərə əsaslanan bu nəğmə ayrı-ayrı ritmik formullardan təşkil olunmuşdur. Aşağıdakı not nümunəsində bunu görə bilərik: Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|